بۇگىنگى كەيىپكەرىم – ءوز بولاشاعىن ءوز قولىمەن جاساي بىلگەن, ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ تاريحىندا وزىندىك ورنى بار, ادال ەڭبەگىمەن, بىلىمىمەن ەرەكشەلەنەتىن تۇلعا. ول – ءابدىماناپ ەلىكبايۇلى بەكتۇرعانوۆ. بۇگىندە ول قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى, الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى, «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ «ءبىلىم بەرۋ» باعىتى بويىنشا پارتيالىق كۋراتورى, تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنا قاتىسۋشى مەملەكەتتەردىڭ پارلامەنتارالىق اسسامبلەياسىنىڭ عىلىم جانە ءبىلىم جونىندەگى تۇراقتى كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى, زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور, بەلگىلى عالىم, بىرنەشە جىلدار بويىنا ەلىمىزدىڭ ىرگەلى وقۋ ورنىندارىنا جەتەكشىلىك جاساعان ۇلاعاتتى ۇستاز.
ادام جارىق دۇنيەگە كەلگەن سوڭ باسقادان ەرەكشەلەنىپ, ءوز بولمىسىنا ساي ءومىر سۇرگىسى كەلەدى. بىراق, سول ارمانعا جەتۋدىڭ ماشاقاتى وڭاي بولمايدى ەكەن. ءابدىماناپ ەلىكبايۇلى – وتكەنى مەن بۇگىنىن سارالاي وتىرىپ, تەك قانا تالپىنىس, ۇمتىلىس, تاباندىلىق بار جەردە ۇلكەن ناتيجەگە قول جەتكىزۋگە بولاتىندىعىن ويىنا تۇيە بىلگەن ازامات. سوندىقتان ول كىسى جاستارعا, اسىرەسە, عىلىم جولىنا تۇسكەن شاكىرتتەرىنە ەڭ الدىمەن سونى ۇقتىرعىم كەلەدى دەپ ايتىپ وتىرادى. سەبەبى ول كىسى – سونداي ءومىردى كورگەن, قيىندىقتى سەزىنگەن, قىزىعى مەن شىجىعىنا تولى جولداردى باسىپ ءوتىپ بارىپ, ءوز باعدارىن تاپقان ادام. ارينە, بالالىقتىڭ باقىتتى شاعىنان ءوتتى, اۋىلدىڭ اۋاسىمەن تىنىستاپ, جاستىق شاعىن دا ارتقا تاستادى. بوزبالا شاعىنان-اق: «بولاشاقتا كىم بولۋ كەرەك؟» دەگەن سالماقتى سۇراق ساناسىن مازالادى.
سول كەزدە: «جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ, زاڭ سالاسىنىڭ مامانى بولسام» دەگەن ماقسات قويدى. الايدا ماقساتىنىڭ ورىندالۋى وڭاي قولعا كەلگەن جوق. ويتكەنى سول كەزەڭدە بۇكىل قازاقستان بويىنشا ەكى-اق جەردە الماتى جانە قاراعاندىدا زاڭگەرلەردى دايىندايتىن فاكۋلتەتتەر بولدى. ەندەشە, وعان تۇسكىسى كەلەتىن تالاپكەرلەردىڭ از بولمايتىنىن وسىدان-اق بىلە بەرىڭىز. ءسويتىپ, ءوزى اڭساعان وقۋ ورنىنا وقۋعا قابىلدانىپ, ستۋدەنت اتاندى. بۇل 1976 جىل بولاتىن. 1981 جىلى اتالعان ۋنيۆەرسيتەتتى زاڭگەر ماماندىعى بويىنشا ۇزدىك اياقتاپ, سول فاكۋلتەتتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ەكولوگيالىق قۇقىق كافەدراسىنا اسسيستەنت قىزمەتىنە جۇمىسقا ورنالاستى.
مەن دە قازاقتىڭ ءىلىم-ءبىلىمىنىڭ «قارا شاڭىراعى» اتانعان ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ تۇلەگىمىن. ستۋدەنت كەزىمدە ءابدىماناپ ەلىكبايۇلىمەن جاقىن ارالاسپاسام دا, فاكۋلتەتتەگى ءاربىر جەتىستىگىن كورىپ جۇردىك.
ءسويتىپ جۇرگەندە ابەكەڭمەن جاقىنىراق تانىسۋعا ءمۇمكىندىك تۋدى. سول جىلى فاكۋلتەتتە قازاق ءتىلى قوعامى ۇيىمداستىرىلدى, ال ابەكەڭ سول قوعامنىڭ باسشىسى بولدى. ول كىسى قازاق مەكتەبىن بىتىرگەن ستۋدەنتتەردى قوعام قاتارىنا تارتا باستادى. مەن دە سول قاتارعا قوسىلىپ, ابەكەڭنىڭ باستاۋىمەن بىرقاتار جۇمىس اتقاردىق. بۇل ءبىزدىڭ وي-ءورىسىمىزدى كەڭەيتۋگە جول اشتى.
مەن 1990 جىلى ۋنيۆەرسيتەتتى قىزىل ديپلوممەن ءبىتىرىپ, زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور سول كەزدەگى زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىق زاڭىنىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلكەن وزىندىك ەڭبەك سىڭىرگەن يۋري گريگورەۆيچ باسيننىڭ ۇسىنىسىمەن كافەدراعا قالدىم. 1992 جىلى ابەكەڭ سىرتتاي زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ دەكانىنا تاعايىندالدى, مەن سول كىسىنىڭ ورىنباسارى بولدىم. مىنە, سول 1992 جىلدان بەرى بىرگە قىزمەتتەس بولدىق. ال 1993 جىلى ەكى فاكۋلتەت قوسىلىپ, ءبىر فاكۋلتەت بولىپ قۇرىلدى دا, ءابدىماناپ ەلىكبايۇلى فاكۋلتەت دەكانى قىزمەتىن 2000 جىلعا دەيىن اتقاردى. جالپى, ابەكەڭنىڭ ەڭبەك جولىن ۇلكەن ءۇش كەزەڭگە ءبولىپ قاراستىرعان ءجون دەپ ەسەپتەيمىن. ولار – عىلىم جولى, اكىمشىلىك جانە مەملەكەتتىك قىزمەت. ابەكەڭ قاي باعىتتا بولسا دا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتە ءبىلدى. ويتكەنى ول ءوز ىسىنە ادال, ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن, زور ىقىلاسپەن كىرىسەتىن. ماسەلەنى ەگجەي-تەگجەيلى تالداپ, شەشىمىن ءبىر-اق كەسىپ ايتاتىن ازاماتتىعى جوعارى تۇلعا. سونىسىمەن كوپ ادامنىڭ العىسىنا يە بولىپ وتىرادى.
عىلىم جولىنداعى جەتىستىكتەرىنە توقتالاتىن بولساق, جاس عالىم سوناۋ كەڭەس كەزىندە زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى عىلىمي دارەجەسىن الۋ ماقساتىندا «سۋارمالى جەرلەردى ءتيىمدى پايدالانۋدى قۇقىقتىق رەتتەۋدى قامتاماسىز ەتۋ» تاقىرىبىندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن قورعادى. ول 1988 جىل بولاتىن. سول كەزەڭنەن ءابدىماناپ ەلىكبايۇلى جەر قۇقىعى سالاسىن زەرتتەۋگە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ بەت بۇرعان بولاتىن. ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان كەيىن تاۋەلسىز مەملەكەتىمىز قۇقىق سالاسىن جەتىلدىرۋ ماسەلەسىن كۇن تارتىبىنە قويدى, ويتكەنى بۇرىنعى كەڭەس داۋىرىندە قالىپتاسقان قۇقىق جۇيەسى بۇگىنگى ەلىمىزدىڭ دامۋىنداعى ۇردىستەردىڭ تالاپتارىنا قايشى كەلە باستاعانى انىقتالدى. ارينە, سول قۇقىق سالاسىنىڭ ءبىرى جەر قۇقىعى بولاتىن. وسى ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىندا ءابدىماناپ ەلىكبايۇلى 1997 جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى جەر قۇقىق قاتىناستارى» تاقىرىبىندا دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن ءساتتى قورعادى. بۇل ەڭبەك وسى سالاداعى ۇلكەن ىرگەلى قازاق تىلىندە جازىلعان العاشقى عىلىمي ناتيجەلەردىڭ ءبىرى ەدى. بۇگىندە ءابدىماناپ ەلىكبايۇلى – عىلىم سالاسىندا جەتىستىگى مول, بىرنەشە شاكىرت تاربيەلەگەن تانىمال عالىم, ءوزىنىڭ عىلىمي مەكتەبىن قالىپتاستىرعان ساليقالى ۇستاز.
ەڭبەك جولىن 1981-2001 جىلدار ارالىعىندا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىتۋشىلىق قىزمەتتەن باستاعان ابەكەڭ, اسسيستەنت, اعا وقىتۋشى, دوتسەنت, پروفەسسور, كافەدرا مەڭگەرۋشىسى, فاكۋلتەت دەكانىنىڭ ورىنباسارى, زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى, ەكونوميكا جانە قۇقىق ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى, ديرەكتورى قىزمەتتەرىن اتقاردى. ءبىز ءابدىماناپ ەلىكبايۇلىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىنە ءتانتى بولاتىنبىز. ەسەپتەپ كورسەڭىز, 1992 جىلى ابەكەڭ 33-34 جاستاعى جاس جىگىت ەدى. ال سول كەزدە زاڭ فاكۋلتەتىندە باسين يۋ.گ., زيمانوۆ س.ز., سۇلەيمەنوۆ م.ق., بايسالوۆ س.ب., ەرەنوۆ ءا.ە., مۇحيتدينوۆ ن.ب. سياقتى اتى قازاقستانعا عانا ەمەس, كەشەگى وداققا تانىمال تۇلعالار بولدى. راسىندا بۇل وڭاي شارۋا ەمەس ەدى, بىراق ءابدىماناپ ەلىكبايۇلى سولاردىڭ بارىمەن ءتىل تابىسىپ, عىلىم جاعىنان دا, ءبىلىم جاعىنان ىلگەرلەۋشىلىك جاساپ, فاكۋلتەتتىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە ۇلكەن ۇلەس قوستى.
وكىنىشكە قاراي, 1997 جىلى زاڭ جانە ەكونوميكا فاكۋلتەتتەرى قوسىلىپ, العاش ۋنيۆەرسيتەتتە ەكونوميكا جانە قۇقىق ينستيتۋتى قۇرىلدى. ول كەزدە شامالى تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر بولدى. سەبەبى ەكونوميستەر ءوز جاعىنا, ال ءومىر بويى ءتۇزۋ سىزىقتان شىقپايتىن زاڭگەرلەر ءبىر جاققا تارتاتىن جاعدايدىڭ ورىن العانى راس. بۇل كەزدە زاڭگەرلەرگە ءبىراز قيىندىق بولعانى دا شىندىق. دەسە دە, 2000 جىلى ءابدىماناپ ەلىكبايۇلى وسى ينستيتۋتتىڭ ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالعان سوڭ زاڭ سالاسىن قايتادان كوتەرە باستادى. قازىر ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە بارا قالساڭىز, ءبارى دە ابەكەڭدى سۇراپ جاتادى. ويتكەنى وسى فاكۋلتەتتى ول كىسىدەي باسقارىپ, جوعارى بيىككە كوتەرگەن باسشىلار كوپ ەمەس. ۇجىمداعى وقىتۋشىلاردى ماتەريالدىق جاعىنان دا, مورالدىق تۇرعىدان دا ۇنەمى قولداپ وتىردى. 2001 جىلدىڭ قىركۇيەگىنەن 2008 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنا دەيىن م.ح.دۋلاتي اتىنداعى تاراز مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە رەكتور قىزمەتىن اتقاردى. 2008 جىلدىڭ ساۋىرىنەن 2016 جىلعى ساۋىرگە دەيىن ءى.جانسۇگىروۆ اتىنداعى جەتىسۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە رەكتور قىزمەتىن اتقاردى.
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى, مەن كانديداتتىق ديسسەرتاتسيامدى قورعاۋ بارىسىندا كوپ قينالدىم. باستى قيىنشىلىق – تاقىرىبىمنىڭ وزگەشەلىگى مەن ماعان جەتەكشىلىك ەتەتىن ادامنىڭ تابىلماعاندىعى ەدى. ياعني, مەنىڭ كانديداتتىق ديسسەرتاتسيامدى قورعاۋداعى العاشقى جەتەكشىم اناتولي گريگوريەۆيچ ديدەنكو ازاماتتىق قۇقىق تاقىرىبىنان قورعاۋىمدى تالاپ ەتتى. مەن بولسام ءوزىم تاڭداعان جەردى جەكەمەنشىككە بەرۋ تۋرالى جازعىم كەلدى. بىراق, سول توقسانىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا جەردى جەكەمەنشىككە بەرۋ تۋرالى ۇعىم جوق بولاتىن. سوندىقتان مەنىڭ تاقىرىبىمنىڭ اناتولي گريگوريەۆيچتىڭ كوڭىلىنەن شىقپاۋى دا زاڭدى قۇبىلىس. كەيىن م.ق.سۇلەيمەنوۆكە بارىپ كوردىم, جولىم بولمادى. اقىرى ءابدىماناپ ەلىكبايۇلىنىڭ الدىنا كىرىپ, جەتەكشى تابا الماي جۇرگەن جايىمدى ايتىپ ەدىم:
– جارايدى, – دەدى ابەكەڭ, – قازىر ءمۇحيتدينوۆتى شاقىرايىن, الاڭداما شەشىلەدى, – دەدى مەنى جۇباتىپ.
بىراق, ن.ب.مۇحيتدينوۆ اعامىز دا بۇل تاقىرىپقا قارسى شىقتى. نە ىستەرىمدى بىلمەي اڭ-تاڭ بولدىم دا قالدىم. سوندا ابەكەڭ:
– الاڭداماي, جۇمىسىڭدى جازا بەر. ءبىر ءجونىن تابارمىز, – دەپ شىعارىپ سالدى. سوسىن جۇمىستى جازۋدى باستادىم. بىراق, سان ءتۇرلى كۇدىك تاعى دا ويىمنان شىقپادى. اقىرى, ەڭبەك جازىلىپ ءبىتتى دە, ءابدىماناپ ەلىكبايۇلىنىڭ جەتەكشىلىگمەن 2001 جىلى «جەرگە جەكەمەنشىك قۇقىعىنىڭ نەگىزدەرى» اتتى تاقىرىپتا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيامدى قورعاپ شىقتىم.
كەيىن 2001 جىلى م.دۋلاتي اتىنداعى تاراز مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە رەكتور بولىپ بارعاننان كەيىن مەنى ءوزىنىڭ جانىنا شاقىردى. سول وقۋ ورنىن قازاقستانداعى بەس ءىرى وقۋ ورنىنىڭ دەڭگەيىنە جەتكىزدى. 2008 جىلى ءى.جانسۇگىروۆ اتىنداعى جەتىسۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە رەكتور بولىپ كەلگەن سوڭ تاعى دا ماعان تەلەفون شالىپ, جۇمىسقا شاقىردى. مەن قۋانا-قۋانا كەلىسىپ, 2008 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا ءبىرىنشى رەت تالدىقورعانعا جولىم ءتۇستى. ءسويتىپ, ءابدىماناپ ەلىكبايۇلىمەن بىرگە «جەر ءجانناتى – جەتىسۋدا» 8 جىل تابىستى ەڭبەك ەتتىم. سول كىسىنىڭ جەتەكشىلىگىمەن دوكتورلىق ديسسەرتاتسيامدى قورعادىم. نەسىن جاسىرايىق, سول كەزدەگى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ جاعدايى اسا ءماز ەمەس ەدى. ال قازىرگى وقۋ ورنىنىڭ بەتالىسىن كورسەڭىز, اسپان مەن جەردەي ايىرماشىلىق بولعانىن اڭعاراسىز.
2016 جىلى ءابدىماناپ ەلىكبايۇلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتىنىڭ ماجىلىسىنە «نۇر وتان» پارتياسىنان دەپۋتات بولىپ سايلاندى. حالىق سەنىمىن اقتاۋ اسا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى جۇكتەيتىنى ءسوزسىز. بۇل سالادا دا ابەكەڭ ءوزىن ناعىز مەملەكەتتىك قايراتكەر رەتىندە كورسەتە بىلۋدە. الەۋمەتتىك-ءمادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى رەتىندە ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ سالاسى تۋرالى زاڭ جوبالارىن جاساۋدا ۇلكەن بەلسەندىلىك كورسەتتى. ابەكەڭ ءوزىنىڭ ناقتى ىستەرىمەن, ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىمەن, بىلىكتىلىگىمەن, بىلىمدىلىگىمەن, پاراساتتىلىعىمەن, ەلگە, حالقىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمەن ءوز بولمىسىن تانىتا بىلگەن ناعىز ازامات, ارداقتى اكە, باقىتتى اتا.
ەركىن ءدۇسىپوۆ,
زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور,
قر پرەزيدەنتى جانىنداعى مەملەكەتتىك
باسقارۋ اكادەمياسىنىڭ ۆيتسە-رەكتورى
