كلارا ەرجانوۆا, «استانا قالاسى ايەلدەر ليگاسى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ءتورايىمى:
پسيحولوگ ماماننىڭ كومەگىنە جۇگىنگەن ءجون
– ەسىمىم – گۇلسارا. گەندەرلىك تەڭدىك ماسەلەسىنە قاتىستى پىكىرىڭىزدى بىلسەم دەيمىن. سىزدىڭشە, ايەلدەردىڭ بيلىككە ارالاسۋى دۇرىس پا؟
– ءبىزدىڭ حالقىمىز ەر-ازاماتتى شاڭىراق يەسى دەسە, ايەل-انانى وتباسىنىڭ التىن قازىعى دەپ باعالاعان. بۇرىن «ايەل تەڭدىگى» ۇعىمى ماسەلە بولسا, بۇگىنگى كۇنى ول «گەندەرلىك تەڭدىك» دەگەن ۇلكەن ساياساتقا ۇلاسىپ وتىر. دەگەنمەن, ايەلدەرگە زورلىق-زومبىلىق كورسەتۋ قوعامىمىزدا ءالى دە بولسا كەزدەسىپ قالىپ جاتادى. وسىعان وراي 2010 جىلى ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت «تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ تۋرالى» ارنايى زاڭ قابىلداندى. سونىمەن بىرگە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىندا وتباسى ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا جۇمىس ىستەيدى. مەملەكەت باسشىسى بەكىتكەن گەندەرلىك تەڭدىك ستراتەگياسى نەگىزىنەن ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ تەڭدىگىنە قول جەتكىزۋ ماقساتىنداعى بيلىك پەن قوعامنىڭ ءوزارا ءتيىمدى ارەكەت ەتۋىنە باعىتتالىپ شىعارىلعان زاڭ. قازىرگى كەزدە بۇل ساياساتقا ەلباسىنىڭ ءوزى ءمان بەرۋدە. ايەلدەردى ساياساتقا, ۇكىمەتتىك بيلىك ورگاندارىنا, ەكونوميكاعا, بيزنەسكە قاتىستىرۋ ءىسى بۇگىندە جاقسى جولعا قويىلعان. «ايەل ءبىر قولىمەن بەسىكتى تەربەتسە, ەكىنشى قولىمەن الەمدى تەربەتەدى» دەمەي مە؟ بۇگىنگى كۇنى ايەلدەر قوعامىمىزدىڭ بارلىق سالالارىندا دا بەلسەندىلىك تانىتۋدا. ولار قانداي قىزمەت اتقارسا دا, انالىق مىندەتىن اتقارا وتىرىپ, ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك پەن سەنىمدىلىكتىڭ, جوعارعى كاسىبيلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ, ۋاقىت كوشىنەن قالماي, بولاشاققا دەگەن سەنىمنىڭ زور ۇيىتقىسى بولۋدا. ايەلدەردىڭ بەلسەندىلىگى ءبىزدى قاتتى قۋانتادى. ۇيدە بالا-شاعاسىنىڭ جاعدايىن جاساۋعا ۇلگەرىپ جاتسا, ولاردىڭ بيلىككە ارالاسۋلارىنا ءوز باسىم قارسى ەمەسپىن.
– استانادا ون بەس جىلدان بەرى تۇرىپ جاتىرمىن. ءسىزدىڭ وسى جىلدار ارالىعىندا اتالمىش قوعامعا جەتەكشىلىك ەتىپ جۇرگەنىڭىزدى بىلەمىز. بۇل سالادا كوپ جىلدان بەرى ەڭبەك ەتە ءجۇرىپ, تالاي ادامداردىڭ تاعدىرىنا اراشا تۇسكەن بولارسىز؟
– «استانا قالاسىنىڭ ايەلدەر ليگاسى» قوعامدىق بىرلەستىگىنە جەتەكشىلىك ەتكەنىمە ون توعىز جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا بىرلەستىك ارقىلى ايەلدەرمەن, ءجاسوسپىرىمدەر مەن جاستارعا 230 ساعات جەكە كەڭەس بەرۋ ۇيىمداستىرىپ, باسقا دا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارمەن بىرلەسە ارەكەت ەتۋدىڭ ءناتي- جەسىندە ءتۇرلى جوبالار اياسىندا 100-گە جۋىق ترەنينگ وتكىزدىك. راس ايتاسىز, بىزگە بالاسىمەن ءتىل تابىسا الماعان اتا-انالار, كۇيەۋىنەن ءزابىر كورگەن كەلىنشەكتەر, جىگىتتەرىنەن الدانعان قىزدار ءجيى حابارلاسادى. مۇمكىندىگىنشە, ولاردىڭ ارقايسىسىمەن جەكە-جەكە كەزدەسىپ, كومەكتەسۋگە تىرىسامىز, تىعىرىقتان شىعۋدىڭ جولىن كورسەتەمىز. جالپى, قىزدارىمىزعا مەيىرىمدى دە نازىك بولۋ ءۇشىن ولاردىڭ بەت-ءجۇزىن ادەمىلەپ قانا قويماي, جاسىنا ءتان سپورت تۇرىمەن اينالىسۋى كەرەكتىگىن دە ءتۇسىندىرىپ وتىرامىز. وسى باعىتتا كوپتەگەن شارالار ۇيىمداستىرىپ كەلەمىز. بۇل رەتتە جاستاردى بولاشاق ومىرگە دايارلاۋ, ادامي قۇندىلىقتار مەن ۇلتتىق تاربيەنى دارىپتەۋ, ناسيحاتتاۋ اتا-انا, ۇستاز, ءاربىر ازاماتتىڭ ابىرويلى پارىزى ەكەندىگىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. مۇنىمەن ءتيىستى مەكەمەلەر اينالىسادى عوي دەپ اينالامىزداعى قۇبىلىستارعا نەمكەتتى قاراماي, قوعامداعى كەلەڭسىزدىكتەرمەن بىرلەسە كۇرەسۋگە ءتيىسپىز. ءبىزدىڭ بىرلەستىك پەن استانا قالاسى ادىلەت دەپارتامەنتىنىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن «جاس وتاۋ كلۋبى» اشىلعان بولاتىن. ول وتاۋ تىككەن جاس جۇبايلارعا وتباسى قۇندىلىقتارىن قاستەرلەپ, ونى ساقتاۋدى ۇيرەتەدى. بۇگىندە قىم-قۋىت تىرشىلىكتىڭ سوڭىندا ءجۇرىپ, اقىرى «تۇسىنىسە المادىق» دەگەن ۋاجبەن ايىرىلىسىپ كەتىپ جاتقان جۇپتار كوپ. وسىلايشا, ورتاق ءتىل تابىسا الماعان ەرلى-زايىپتىلاردىڭ كلۋبقا كەلىپ, پسيحولوگ ماماننىڭ كەڭەسىن تىڭداپ قايتۋعا مۇمكىندىكتەرى بار.
– سالەمەتسىز بە, كلارا ەسكەندىرقىزى؟! قاراكوز قىزدارىمىزدىڭ وزگە ۇلت وكىلىنە تۇرمىسقا شىعۋىنا قالاي قارايسىز?
– مەن بۇعان ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىن. ارينە, ادام بولعان سوڭ, ولاردىڭ ماحاببات, سۇيىسپەنشىلىك, ءبىر كورگەننەن عاشىق بولۋ سەكىلدى سەزىمدەردى باستان كەشىرۋى ابدەن مۇمكىن. سونداي قىزداردىڭ تالايىن كورىپ ءجۇرمىز عوي. تۇرمىس قۇرۋ, ول – اركىمنىڭ جەكە ءىسى بولعانىمەن, ءبىزدىڭ ۇلتقا ءتان سالت-داستۇرگە جەتەر ەشتەڭە, ءوزىمىزدىڭ ەر-ازاماتتارعا تەڭ كەلەر ەشكىم جوق. اسىرەسە, شەتەلدىككە تۇرمىسقا شىققان قىز بالا ءوزىنىڭ ەلىن, جەرىن, ءۇيىن ساعىنادى. مۇنىڭ سوڭى اجىراسۋعا اكەلىپ سوعادى. سوندىقتان اتا-اناسى ۇيىندە مۇنىڭ دۇرىس ەمەستىگىن, قازاقتىڭ جىگىتتەرى دە ەشكىمنەن كەم ەمەس ەكەندىگىن ايتىپ, ءتۇسىندىرىپ وتىرسا, قىزدارىمىز كورىنگەننىڭ جەتەگىندە كەتپەس ەدى.
– كەيىنگى كەزدە بالامنىڭ مىنەزى وزگەرىپ بارادى. اكەسىنە قارسى شىعادى. قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟
– ءبىزدىڭ بىرلەستىك قالامىزداعى جوعارى كاتەگوريالى پسيحولوگ ناتاليا نيكولاەۆنا سەمەنەنكو جەتەكشىلىك ەتەتىن «كەلەشەك» ورتالىعىمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس ىستەپ كەلەدى. ول تەك استانادا عانا ەمەس, بارلىق وبلىس ورتالىقتارىندا شەبەرلىك سىنىپتارىن وتكىزىپ ءجۇر. سول كىسىنىڭ جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا ءبىز ءبىر ەمەس, بىرنەشە وتباسىن اجىراسۋدان امان الىپ قالدىق. سونىمەن بىرگە اكە مەن بالا اراسىنداعى شەشىلمەگەن كۇردەلى پروبلەمالاردىڭ وڭتايلى شەشىلۋىنە ىقپال ەتە وتىرىپ, تاربيە ماسەلەلەرىنە قاتىستى بىرنەشە ادىستەمەلىك قۇرال شىعاردىق. بۇل جونىندە تولىق اقپاراتتى عالامتور جەلىلەرىنەن دە الۋعا بولادى. بالا مىنەزىنىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى ايتارىم, ەگەر ول ءسىزدىڭ سوزىڭىزگە قۇلاق اسپاسا, ايتقانىڭىزعا كونبەسە, پسيحولوگ ماماننىڭ كومەگىنە جۇگىنگەنىڭىز ءجون.
– كەلىن بولىپ تۇسكەنىمە كوپ بولا قويعان جوق. ايتقانىن ىستەسەم دە, ەنەمە جاقپاي-اق قويدىم. ول كىسىنىڭ كوڭىلىن قايتسەم تابامىن؟
– ەنەڭىزدىڭ ءسىزدى بىردەن جاقسى كورىپ كەتۋى, ارينە, ەكىتالاي. ول كىسى ءۇشىن ءسىز ءالى بوتەن ادامسىز. سوندىقتان, ەنەڭنىڭ ەمەس, الدىمەن كۇيەۋىڭنىڭ كوڭىلىن تابۋعا تىرىس. جولداسىڭمەن اراداعى سىيلاستىقتى سەزگەننەن كەيىن ەنەڭ ونى باعالاماي قويمايدى. سونىمەن بىرگە ەنەڭنىڭ ايتقاندارىن دا جەرگە تاستاما. ءوزىڭ جاقسى بولساڭ, وزگەلەردىڭ سەنى جەك كورۋى مۇمكىن ەمەس. بوتەن ۇيگە ۇيرەنىسۋ, ارينە, وڭاي شارۋا ەمەس. مۇنىڭ ءبارى ۋاقىت وتە كەلە قالپىنا كەلەدى. سوندىقتان ءسال شىدامدىلىق تانىتىپ, جان-جاعىڭداعىلاردى تۇسىنۋگە تىرىس.
– مەن – بەرىك سۇيىندىكوۆپىن. بۇگىنگى تاڭدا جاستار اراسىندا وزىنە–ءوزى قول جۇمساۋ ءجيى كەزدەسۋدە. ونىمەن قالاي كۇرەسۋگە بولادى؟
– ءدال وسىنداي ماسەلەمەن ءبىزدىڭ قوعامدىق بىرلەستىككە ءبىر ايەل حابارلاستى. ءوزى ەكى بالانىڭ اناسى ەكەن. بالاسى جاۋاپسىز ماحابباتتىڭ قۇربانى بولعان. سونىڭ سالدارىنان وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋعا بەل بۋعانىن, بىراق تۋىستارى مۇنى دەر كەزىندە بايقاپ, ولىمنەن اراشالاپ قالعانىن ايتقان الگى ايەل كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە بالاسى وسى ارەكەتتى تاعى دا قايتالاي ما دەپ ۋايىمدايتىنىن جاسىرمادى. مەن وعان پسيحولوگقا بارۋعا كەڭەس بەردىم. ءابۇيىر بولعاندا, بالاسى قارسى بولمادى. ءسويتىپ, وعان ءبىر اپتا بويى پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتىلگەننەن كەيىن بالا بىرتىندەپ العاشقى رايىنان قايتتى. قاتەلىگىن مويىنداپ, قازىر وقۋىن وقىپ ءجۇر. اناسىمەن ءجيى حابارلاسىپ تۇرامىز. جالپى, دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا جىل سايىن الەمدە 1 ملن ادام وسىنداي جاعدايدان كوز جۇمسا, ولاردىڭ 8 مىڭعا جۋىعى قازاقستانعا تيەسىلى ەكەن. ادەتتە, اتا-انالارمەن, ۇستازدارمەن اراداعى كەلىسپەۋشىلىكتەر سۋيتسيدكە اكەپ سوعۋدا. ول كوبىنە جالعىزدىقتان, ەشكىمگە كەرەكسىزدىكتى سەزىنۋدەن تۋىندايدى. بۇگىندە ونىڭ الدىن الۋ تۇتاستاي مەملەكەتتىڭ ماسەلەسىنە اينالىپ وتىر. سوندىقتان بۇل ىسكە بارلىعىمىز بىرلەسىپ, كۇش جۇمىلدىرۋىمىز قاجەت. مەنىڭشە, اتا-انا بالاسىمەن جيىرەك بىرگە بولىپ, اڭگىمەلەسىپ, ونىڭ نەمەن اينالىسىپ جۇرگەنىن, كىمدەرمەن ارالاساتىنىن, ونى نە قىزىقتىراتىنىن ءبىلىپ وتىرۋى كەرەك. سوندا مۇنداي جاعدايلار ازايار ەدى دەپ ويلايمىن.
– ءجاسوسپىرىممىن, مەكتەپتە وقيمىن. جىگىتىم وقۋدى بىتىرگەن سوڭ, ءۇيلەنەمىز دەيدى. ال, مەنىڭ اياعىم اۋىر. نە ىستەيمىن؟ قايدا بارسام ەكەن؟
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسى بويىنشا جۇكتىلىكتى ساقتاۋ نەمەسە ءۇزۋ ءۇشىن تەك 18-دەن اسقان ازاماتتار عانا ءوز ەركىمەن دارىگەرگە قارالا الادى. جاسىڭىز ون سەگىزگە تولماعاندىقتان, دارىگەر ءسىزدى اتا-اناڭىزدىڭ بىرىمەن نەمەسە اسىراۋشىڭىزبەن بىرگە عانا قابىلدايدى. سوندىقتان, الدىمەن بولعان جايتتى اناڭىزعا ايتقانىڭىز دۇرىس. ول ارينە, ايقايلايدى, اشۋلانادى, ءتىپتى, جىلاۋى دا مۇمكىن. ءتۇپتىڭ تۇبىندە ءجوندى اقىل بەرەتىن دە تەك سول ادام ەكەنىن ەستەن شىعارماڭىز. ەگەر اناڭىزعا شىندىقتى ايتۋعا باتىلىڭىز جەتپەسە, پسيحولوگقا بارىڭىز. قالامىزداعى ەمحانالاردا جاستار ورتالىقتارى جۇمىس ىستەيدى. سوندا بارۋىڭىزعا دا بولادى.