ونەر ادامىنىڭ بويىنان قانداي قاسيەتتەردi كورگiڭiز كەلەدi?
رىستى جۇمابەكوۆا, مۇعالiم
– ونەر ادامدارىنىڭ بiر ەرەكشەلiگi, بولماشى نارسەگە تىز ەتە قالعانىمىزبەن, قايتۋىمىز تەز عوي. «جاقسى ادامنىڭ اشۋى ءشايi ورامال كەپكەنشە» دەيدi عوي قازاق. بiزدiڭ زامانداستارىمىز بiر-بiرiمiزگە كەشiرiممەن قارايتىنبىز. ونەردە اۋىزبiرشiلiك بولماسا, قيىن عوي. ارامىزدا الاۋىزدىق, قىزعانىش, اياقتان شالۋ بولعان جوق. تەك شىعارماشىلىق باسەكە عانا بولدى. مەنiڭ زامانداستارىم ەشۋاقىتتا بiرiن-بiرi جاماندامايتىن. بiر-بiرiنiڭ جامانىن جاسىرىپ, جاقسىسىن اسىرىپ وتىراتىن, بiز سونداي دالا اكادەميكتەرiنەن ءدارiس الدىق.
قوعامنىڭ بiر مۇشەسi رەتiندە سiزدi نە مازالايدى؟
جارىلقاسىن ورالبايۇلى,ستۋدەنت
– كەزiندە Iليا جاقانوۆ ۇمىتىلىپ بارا جاتقان اندەردi اۋىل اراسىنداعى اقساقالداردان جازىپ الىپ, بولتiرiگiنە جەم توككەن قاسقىرداي ماعان اكەلەتiن. مەن ونى دومبىراعا سالاتىنمىن. ءسويتiپ, تالاي ءان جازىلدى عوي. مەنiڭ قىنجىلاتىنىم, بۇگiندەرi مۇنداي ءۇردiس بايقالمايدى. جاستارىمىز جالقاۋ ما, بiلمەدiم. ەمتيحان كەزiندە قۇتى قالماي انت-سۋ iشەدi. ەمتيحاننان ءوتiپ العان سوڭ, ول ۋادەسi دالادا قالادى. مەن وسىعان قاتتى الاڭدايمىن.
ءانشi بولۋ ارمانىڭىز بولدى ما؟ ونەرگە قالاي كەلدiڭiز؟
سىمبات جانايدار, ستۋدەنت
– بالا كەزدەگi ارمانىم سۋرەتشi بولۋ ەدi. ارحەولوگ تا بولعىم كەلدi. ءۇشiنشi سىنىپتا جۇرگەندە «مىڭ بiر ءتۇننiڭ» بارلىق تومىن وقىپ شىق-قانمىن. سول كiتاپتاعى قويمالاردان تابىلعان قازىنالار قيالىمدى قياعا شارىقتاتىپ, ارحەولوگ بولۋدى ارمانداپ جۇرگەنiم سول عوي. ال انام زووتەحنيك بولساڭشى دەيتiن. وسىنى ەسكەرiپ تiلەگiمەن سول ماماندىققا قۇ-جات تا تاپسىرعانمىن. الماتىدا عالىم سارباسوۆ دەگەن اعامىز بولدى. ءوزi قازپي-دiڭ ماتەماتيكا فاكۋلتەتiنiڭ دەكانى بولاتىن. سول كiسiنiڭ ۇيiنە وقۋعا تاپسىرامىز دەپ اۋىلدان بەس-التى بالا كەلدiك. ماتەماتيك اعامىز جۇمىسقا شىعار الدىندا بiزگە ەسەپ بەرiپ كەتەدi. باسقا بالالار كەشكە دەيiن ەسەپ شىعارىپ الەك بوپ جاتقاندا, مەن سول ۇيدەگi ادەمi دومبى-رانى تارتىپ وتىراتىنمىن. سونى سەزگەن اعايىم مەنi ەسترادا ستۋدياسىنا الىپ باردى. ول كەزدە مەندە تولقىمالى داۋىس بولاتىن. بالالىق شاقتان ەرەسەك جاسقا اۋىسىپ جاتقان كەزiم عوي. كوميسسياداعىلار كۇي كلاسىنا بارسىن دەگەندەي بولدى. بiراق عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ ماعان سەنiم ارتتى. باعىم جانىپ, جۇسiپبەك ەلەبەكوۆتiڭ شاكiرتi اتاندىم.
سiزدiڭ مويىنقۇمدا ءان شىرقاعانىڭىزدا داۋىسىڭىزدى بەس شاقىرىم جەردەگi جىلقىشىلار ەستiپ كەلiپتi دەگەن اڭگiمە بار… وسى وقيعا قالاي بولىپ ەدi?
جومارت سەكسەنوۆ, وقۋشى
– سەكسەنiنشi جىلدارى Iليا جاقانوۆ باستاعان ءۇش-ءتورت ادام اتاقتى شوپان, ەكi مارتە سوتسياليستiك ەڭبەك ەرi جازىلبەك قۋانىشباەۆ اقساقالدىڭ ۇيiنە باردىق. سول اۋىلدا بiر جۇما قوناق بولدىق. جىڭعىلدىڭ اراسىندا قىرعاۋىل اتامىز, بالىق اۋلايمىز. سوسىن ءتۇننiڭ بiر ۋاعىنا دەيiن ءان سالامىز. بiر كۇنi دالاعا شىعىپ بەتپاق دالانىڭ ار جاعىنداعى جاڭاارقا جۇرتى, داۋىسىمدى ەستiر مە ەكەن دەپ, ەسەرلەنiپ ايعايعا باسىپ ءان سالعانمىن عوي. ەرتەڭiندە جازەكەڭنiڭ ۇيiندە قىمىز iشiپ وتىرساق, بiراز ادام جينالىپ قالىپتى. بiر-ەكi شوپان داۋرىعىپ سويلەپ وتىر. باسىندا ءمان بەرمەپ ەدiك, سويتسەك, بiز تۋرالى ايتىپ جاتىر ەكەن. «جازەكە, قايراتتى جالعىز ءوزiڭ تىڭدايتىنداي, بۇل سەنiڭ بiزگە كورسەتكەن قىرىڭ با؟» دەپ اجەپتەۋiر سوزگە باردى. ول كەزدە مالشىلار بiر-بiرiنەن 4-5 شاقىرىم جەردە وتىرادى. تۇنگi اۋانىڭ تازالىعى, ءۇپ ەتكەن جەل جوق, ايتقان ءانiمدi جان-جاقتاعى مالشىلاردىڭ ءبارi ءتۇنi بويى تىڭداپ جاتىپتى عوي سوندا.
ونەر ادامىنىڭ قىزىقتى جايتتارى جەتiپ ارتىلادى عوي. بiرەۋiن ايتىپ بەرiڭiزشi?
اقلايلەك جادىراسىنقىزى, وقىرمان
– و, و ەندi ونداي ساتتەر بولادى! ستۋدەنت كەزiمiزدە كەنجەعالي تاشكەنوۆ دەگەن جiگiت ەكەۋمiز جانiبەك كارمەنوۆتi قاتىرىپ الدادىق. تيىندى اۆتوماتقا سالىپ جiبەرiپ, ۆاحتاعا جانiبەكتi تەلەفونعا شاقىردىق. ىرعالىپ جانiبەك كەلدi انا جاقتان. قىز بوپ سىزىلىپ سويلەسiپ تۇرمىز: «وسىلاي دا وسىلاي, مەن سiزدiڭ اۋىلىڭىزدان, سەمەي جاقتان كەلiپ ەدiم. سiزدiڭ داۋىسىڭىزعا عاشىق ەدiم سىرتىڭىزدان. بiر كورسەم دەپ ءجۇرۋشi ەدiم, بۇگiن ساعات 5-تە كەزدەسسەك» دەپ. «مەنiڭ اكەم گەروي سوتسترۋدا, قىسىلماڭىز اقشا جاعىنان, مەن سiزدi رەستورانعا شاقىرامىن» دەپ قويامىز تاعى دا. سونىمەن, قويشى, پاركتiڭ iشiندەگi «جەتiسۋ» كافەسiنە شاقىردىق قوي. «مەن سiزدi سىرتىڭىزدان تانيمىن عوي, ال مەنiڭ اياعىمدا قىزىل ەتiگiم بار, سودان بiلەسiز» دەپ باستىرمالاتىپ جاتىرمىز. قىس ءتۇسiپ قالعان مەزگiل. دالا قارا سۋىق. سويتتiك تە تۇك بولماعانداي, كەلە قالدىق جاتاقحاناعا. جانiبەگiمiز شالا ءبۇلiنiپ ءجۇر. بiرiمiزدiڭ گالستۋگىمىزدى تاعىپ, بiرiمiزدiڭ كويلەك, تۋفليiمiزدi كيدi. مەنiڭ باللون پلاششىم بار ەدi, سونى بەردiم. كۇن بولسا, قاقاپ تۇر, ۇستiندە نەيلون كويلەك, باللون پلاششتى كيiپ كەتتi. كۇلكiگە قارىق بولىپ بiز قالدىق.
بiر ساعات ءوتتi, ەكi ساعات ءوتتi جانiبەك جوق… قاس قارايا كەلدi-اۋ. ەرنi سۋىقتان كوگەرiپ كەتكەن, ساۋساقتارى يكەمگە كەلمەيدi. ۇستiندەگi باللون پلاششتىڭ تۇيمەسiن اعىتا المايدى. قولى-باسىن ۋقالاپ, شەشiندiرiپ, شايىن بەرiپ, ماكاروندى جەگiزiپ, «تiرiلتiپ» العانىمىز بار…
ءوزiڭiزدi «جولى بولعان جiگiتپiن» دەپ تولىقتاي ايتا الار ما ەدiڭiز؟
ەرلان بوشاي,«اسۋ» تەحنيكالىق-گۋمانيتارلىق كوللەدجiنiڭ وقىتۋشىسى
– ايتا الامىن. اللاعا شۇكiر, مەندە ءبارi بار.
…بiزدە گاسترول وتە جيi بولاتىن. ۇنەمi ات ۇستiندە جۇرەسiڭ. بiر كەلگەندە بالام كiشكەنتاي, ەندi بiر كەلگەندە ءوسiپ قالعان. ۇيدەگi وتانامىز ءوزi ەركەك, ءوزi ايەل, ءبارiن ءوزi رەتتەپ وتىرادى. ورنىمدى جوقتاتپادى. «قايدا ءجۇرسiڭ» دەپ اڭگiر تاياق ويناتقان جوق. قۇدايعا شۇكiر, سول بەينەتتiڭ زەينەتiن كورiپ وتىرمىز. بۇگiنگە دەيiن بiرەۋدەن بiر تيىن قارىز سۇراعان ادام ەمەسپiن. ايتەۋiر, ەڭبەگiمiزدiڭ ارقاسىندا تىربانىپ كۇن كوردiك. جەڭگەڭ باردى ۇقساتا بiلەدi, جازدىڭ كۇنi ۇيiمiزدە قازى-قارتا, جال-جايا جەپ وتىرامىز, بۇعان وزگە ەل دە, ءوزiم دە تاڭدانىپ قوياتىنمىن. ءۇيدiڭ بەرەكەسi ايەل دەگەن وسى عوي. ەگەر ول «قايدا ءجۇرسiڭ, انا سۋرەتتە جانىڭدا تۇرعان كiم» دەپ جان القىمىمنان الا بەرسە, نە بولماق؟! مiنە, باقىت!
وتباسىڭىزدا ونەر جولىنا تۇسكەنi بار ما؟
شالقار احتانوۆ
– وتباسىمىزدا دا ونەرگە جاقىن جاندار بارشىلىق. Iنiم احات بايبو-سىنوۆ شەرتپە كۇيدi وتە جاقسى شەرتەدi. جەزقازعانداعى «ۇلىتاۋ» ان-سامبلiندە بiراز جىلدار جاقسىگەلدi سەيiلوۆپەن بiرگە قىزمەت ەتتi. ءتاتتiم-بەت اتىنداعى رەسپۋبليكالىق كونكۋرستىڭ باس جۇلدەسiن جەڭiپ الدى. جۇبايى – روزا دا ءانشi. قىزى ايشا بايبوسىنوۆا ساحنادان جيi كورiنiپ ءجۇر. ۇلىم مۇحتار – سۋرەتشi. تابيعات كورiنiستەرiن قاعازعا ەرەكشە ءتۇ-سiرەدi.
ءداستۇرلi ءاندi وڭiرلiك ەرەكشەلiكتەرگە بايلانىستى بiرنەشە مەكتەپكە ءبولiپ جاتادى. ولاردىڭ ايىرماشىلىقتارى قانداي؟
ارمان, وقىرمان
– مەن حالىقتىق ءاندi ءوڭiر-وڭiرگە ءبولiپ قاراۋعا قارسىمىن. «ارقانىڭ ءانشiسi», «سىردىڭ ءانشiسi» دەپ جاتادى. مەن – بار قازاقتىڭ ءانشiسiمiن. باسقانى قويىپ, ەندi ونەردi جiكتەۋگە كiرiستiك. كوپ جەرلەردi ارالادىم, سوڭىمنان ەرiپ, ماعان ەلiكتەگەن شاكiرتتەرiم بولدى. قاي جەردە ءانiڭدi دۇرىس سالساڭ, حالىق سونىڭ باعاسىن ءوزi بەرەدi. كەزiندە ءان شەرتپە, توكپەدە دەپ جiكتەلدi. شەرتiپ تارتاتىن مىناۋ وڭتۇستiك قازاقستان, ارقا, تارباعاتاي, Iلە, سارىارقا وڭiرلەرi بولسا, توكپەگە قىزىلوردانىڭ جارتىسى, ماڭعىستاۋ, ورال, اقتوبە. تiپتi, اتىراۋ مەن ماڭعىستاۋ اراسىندا ويناعان سازىندا, قاعىسىندا وزگەشەلiك بار. ماڭعىستاۋدا كو-بiنەسە كۇي تەكتەس, جوسىلتىپ, بۇلكiلدەتiپ وتىرادى. سوندا بارىپ تىڭدارمان: «ءاي, مىناۋ جەتiسۋ سارىنى عوي, مىناۋ ارقانىكi, ال مىناۋ ماڭعىستاۋدىڭ قاعىسى» دەپ قاعىسىنان تانىعان ەكەن. مۇنىڭ ءبارiن بiر-بiرiنەن ەرەكشەلەپ تۇرعانى – تەك دومبىرانىڭ قاعىسى عانا. اۋەن سول كۇيiندە ساقتالعان. مەكتەپ دەگەن بiر عانا ادامعا بەرiلەدi. ماسەلەن, عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتiڭ مەكتەبi. ويتكەنi, عارەكەڭ ەرەكشە داۋسىمەن ءاندi اۋەلەتتi, وعان ءبارi ەلiكتەدi, سوڭىنان شاكiرت ەردi. مiنە, سوندىقتان «عاريفوللا قۇرمانعاليەۆتiڭ مەكتەبi» دەپ اتالادى. سول سياقتى اقاننىڭ, بiرجاننىڭ, جانiبەكتiڭ مەكتەپتەرi دەپ كەتە بەرەدi.
ءداستۇرلi اننەن وتكiزiلەتiن كونكۋرستارعا كوڭiلiڭiز تولا ما؟
اقنۇر شەكەربەك, ستۋدەنت
– كوپ نارسە بايقاۋلاردىڭ ۇيىمداستىرىلۋىنا بايلانىستى. ورىنداۋشىلارى دا وسال بولماۋى كەرەك. كوبiسi ءتورت-بەس ءانiن ورىنداۋمەن شەكتەلەدi. ماسەلەن, بالۋان شولاقتىڭ كونكۋرسىنا بارسا, ونىڭ اندەرiن, ءومiرiن بiلۋi كەرەك. ەستايدىڭ كونكۋرسىنا كەلسە, ەستايدىڭ ستيلiن, جەكە قابiلەتiن, شىعارماشىلىعىن تولىق بiلگەنi جاقسى. مۇحيتتىڭ اندەرiن جاتتاپ قانا كونكۋرسقا قاتىسا سالۋعا بولمايدى. مۇنىڭ سىرتىندا ءتۇرلi بۇرمالاۋلار دا بولىپ جاتادى. بiزدiڭ ماقساتىمىز جاستاردىڭ كوزقاراسىمەن, سولاردىڭ تالانتىمەن ونەردi ناسيحاتتاۋ. ەڭ باستىسى – ءان اۋەنiنiڭ ساقتالۋى. وسى ماقساتتا قانداي iس-شارا وتسە دە, ونىڭ باستى مۇراتى ۇلتتىق ونەردi ناسيحاتتاۋمەن ۇشتاسىپ جاتقانى جاقسى.
ۇلىستىڭ ۇلى كۇنi ناۋرىزدى قالاي قارسى الاسىز؟
سايا قاسىمبەك, وقىرمان
– بiزدiڭ وتباسىمىزدا قالىپتاسقان ءداستۇر بار. بالا-شاعامىزبەن جينالىپ, قازاقى دامدەردەن تۇراتىن ۇلكەن داستارحان جايىلادى. قوناق-تارىمىزدى كۇتەمiز. جالپى, وتباسىمىزدا بىلايعى كۇندە دە ۇلتتىق سالت-ءداستۇرiمiزدi ۇستانىپ وتىراتىنداردىڭ قاتارىنانبىز.
جازىپ العان گۇلجان راحمان