«قارجى ورتالىعى» وقۋ اقىسىن تولەي الماعان ستۋدەنتتەرگە «ءبىلىم بەرۋ نەسيەلەرىنە كەپىلدىك بەرۋ» جوباسى ارقىلى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر ۇسىنعان 2 ملرد تەڭگە كولەمىندەگى قارجىعا 3700 ادامعا كەپىلدىك بەرگەن. كەيىن ءبىلىم الۋ ءۇشىن العان نەسيەنى وقۋدى اياقتاپ, ديپلومدى قولعا العاننان سوڭ 10 جىلدا قايتاراسىز. بiلiم الۋ ءۇشىن ارنايى نەسيەنى قالاي راسىمدەۋ كەرەك؟ شارتتارى قانداي؟ الەۋمەتتىك-ستۋدەنتتىك كرەديت كىمگە جانە قالاي بەرىلەدى؟ اتالعان سۇراقتارعا قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ «قارجى ورتالىعى» اق دەپارتامەنت ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى اقجول قۇرمانسەيىت جاۋاپ بەردى.
– مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ گرانتىنان قاعىلىپ, اقىلى وقۋدى قالتاسى كوتەرمەيتىن قاراپايىم تالاپكەرلەر ءۇشىن جوعارى ءبىلىم الۋدىڭ ءبىر مۇمكىندىگى رەتىندە ءبىلىم بەرۋ نەسيەسىن الۋعا مۇمكىندىك بار. «بiلiم بەرۋ كرەديتتەرiنە كەپiلدiك بەرۋ» قالاي ىسكە اسادى؟ نەسيە الۋعا ۇمىتكەر ستۋدەنتتەرگە قويىلاتىن تالاپتار قانداي؟
– «ءبىلىم بەرۋ نەسيەلەرىنە كەپىلدىك بەرۋ» جوباسىنا «قارجى ورتالىعى» 2 ملرد تەڭگەگە كەپىلدىك بەرگەن. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانعاندار سانى 3700 ستۋدەنتتەن اسادى. جوبانىڭ باستى ارتىقشىلىعى – كەپىلسىز نەسيە بەرىلەدى. ەكىنشى دەڭگەيلى بانك «نۇربانك» ارقىلى جۇزەگە اساتىن جۇيەمەن ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى جوعارى وقۋ ورنىندا وقيتىن ستۋدەنتتەر نەسيە الا الادى. جوباعا قاتىسقان ستۋدەنتتەر وقۋ اقىسىن ءبىر سەمەسترگە نەمەسە تولىق وقۋ جىلىنا تولەي الادى. سونىمەن قاتار ستۋدەنت العان قارجىسىن وقۋ ورنىن بىتىرگەننەن كەيىن قايتارۋ مۇمكىندىگى دە قاراستىرىلعان. جانە جاس ماماننىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋى ءۇشىن 6 اي ۋاقىت بەرىلەدى. ال جىلدىق پايىزدىق مولشەرلەمەسى – 20 پايىز. نەسيە الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىنان شىققان بالالارعا, جەتىم, اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان, اتا-انالارى مۇگەدەك نەمەسە اتا-اناسى زەينەتكەرلىك جاسىنا جەتكەن جانە كوپبالالى وتباسىلاردان شىققان ستۋدەنتتەرگە, سونداي-اق جالپى ساناتتاعى بارلىق نيەت تانىتقان ستۋدەنتتەرگە بەرىلەدى.
– ال ءبىلىم بەرۋ نەسيەسىن الۋ ءۇشىن تالاپكەر كەپىل قويۋعا مىندەتتى مە؟ جوباعا قاتىسۋ ءۇشىن قانداي قۇجاتتار قاجەت؟
– ءبىلىم بەرۋ نەسيەسىن الۋ ءۇشىن تالاپكەر كەپىل قويۋعا مىندەتتى ەمەس. ويتكەنى ءبىلىم نەسيەلەرى «قارجى ورتالىعى» كەپىلدىگى بويىنشا بەرىلەدى. سونىمەن قاتار «قارجى ورتالىعى» ءبىلىم نەسيەلەرىن قايتارۋدى قامتاماسىز ەتۋ, «مەملەكەتتىك ءبىلىمدى جيناقتاۋ جۇيەسى» باعدارلاماسىن ۇيلەستىرۋ, ورتا ءبىلىمدى جان باسىنا نورماتيۆتىك قارجىلاندىرۋ مىندەتتەرىن دە قوسا اتقارادى.
سونىمەن بىرگە ستۋدەنت وقۋ بارىسىندا دا ۇلگەرىمىن تومەندەتپەۋگە مىندەتتى. سەبەبى نەسيە تولىق وقۋ جىلىنا بولىنگەنمەن, ءار وقۋ سەمەسترى سايىن بەرىلىپ وتىرادى. ال ستۋدەنت ءوزىنىڭ وقۋ ۇلگەرىمى تۋرالى انىقتامانى ءار سەمەستر سايىن بانككە وتكىزۋى كەرەك. ءبىلىم بەرۋ نەسيەسى جاستاردىڭ ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك بەرىپ قانا قويماي, ولاردى ۇزدىك ستۋدەنت اتانۋعا ىنتالاندىرادى. نەسيە شارتى بويىنشا ەڭ الدىمەن تالاپكەر مەن بانك اراسىندا اقىلى نەگىزدە وقۋ ءۇشىن نەسيە الۋ تۋرالى كەلىسىمشارت جاسالادى. سودان كەيىن بانك تالاپكەر تاڭداعان جوعارى وقۋ ورنىنا نەسيە بەرىلەتىندىگى جونىندە انىقتاما جولدايدى. مەملەكەتتىڭ كەپىلدىگىمەن بەرىلگەن نەسيەنى ستۋدەنت وقۋ ءبىتىرىپ, ديپلومدى قولعا العاننان كەيىنگى 6 ايدان باستاپ قانا تولەۋگە مىندەتتەلەدى. قارىز الۋشىنىڭ جەكە كۋالىگى, مەكەنجاي انىقتاماسى, ۇبت سەرتيفيكاتى نەمەسە سوڭعى سەسسيا ءۇشىن ترانسكريپت, سونداي-اق جوو-مەن جاسالعان شارتى, ياعني وقۋ اقىسىنىڭ قۇنى كورسەتىلگەن قۇجاتى بولسا بولعانى. قوسىمشا بانك تالاپ ەتكەن وزگە دە قۇجاتتار ءتىزىمى بار.
– قازىرگى كۇنگە دەيىن بالاسىن وقۋعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن قوراسىنداعى مالىن بازارعا سۇيرەيتىن اتا-انالار قاتارى ءالى دە از ەمەس. ال مەملەكەت ۇسىنىپ وتىرعان ءبىلىم نەسيەسى اتا-انانىڭ قالتاسىنا ەشقانداي سالماق سالماس ەدى. بىلەيىن دەگەنىم, ءبىلىم نەسيەسىمەن وقىعان ستۋدەنتتەردىڭ قارىزى قايتارىلىپ جاتىر ما؟ قارىزىن وتەمەگەن «قارا تىزىمدە» قانشا ستۋدەنت بار؟
– بىزدە جەكە «قارا ءتىزىم» جوق. قارىزى قايتارىلماعان جاعدايدا قاراجات سوت ارىلى وندىرىلەدى. بانك الدىندا ستۋدەنتتەر العان قارىزعا ءبىز كەپىل بولعاننان كەيىن, بانك قىزمەتكەرلەرى ستۋدەنتتەردىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ, قۋدالامايدى. ورتالىق ماماندارى قارىزىن قايتارا الماي جۇرگەن ستۋدەنتتىڭ اتا-اناسىمەن كەلىسسوز جۇرگىزەدى. مۇلدە تولەنبەگەن جاعدايدا قۇجاتتارى سوتقا تاپسىرىلادى. ونىڭ وزىندە قارىزدى بىردەن قايتارسىن دەگەن تالاپ جوق, اقىرىنداپ, از-ازدان قايتارادى.
– بالانىڭ بولاشاعىنا قاجەت قاراجاتتى تيىنداپ-اق ميلليونعا جەتكىزۋدىڭ جولى بار. ول – ءبىلىم بەرۋ دەپوزيتى. الايدا قالتاداعى قارجىنى سۋىرىپ شىعاراردا ءۇمىت پەن كۇدىك قاتار كەلەتىنى كامىل. سودان سانادا بىردەن «مۇنىڭ بولاشاعى بار ما؟» دەگەن سۇراق تۋادى. «Aqyl» مەملەكەتتiك بiلiم بەرۋ دەپوزيتiنە دەگەن حالىقتىڭ سەنىمى قالاي؟
ەلىمىزدە 2013 جىلدان بەرi مەملەكەتتiك بiلiم بەرۋ جيناقتاۋ جۇيەسi جۇمىس iستەيدi. بۇگىندە سالىمشىلار سانى 15700-دەن اسادى, دەپوزيتى 22 ملرد 750 ملن تەڭگەدەن جوعارى. بۇل – رەسپۋبليكامىزدىڭ كەز كەلگەن ازاماتى ءۇشiن وزiنە نەمەسە بالاسىنىڭ اتىنا بiلiم بەرۋ جيناقتاۋ سالىمىن اشۋ مۇمكiندiگi. باستى ارتىقشىلىعى – سالىمدارعا 9 پايىزعا دەيiنگi, بانك سىياقىسىنان بولەك, مەملەكەتتەن 5 جانە 7 پايىز سىيلىقاقى ەسەپتەلەدi. دەپوزيتتiڭ قاتاڭ نىسانالى ماقساتى بار: جيناقتالعان قاراجات قر-دا, سونداي-اق شەتەلدە وقۋ اقىسىن تولەۋگە جۇمسالۋى تيiس
– ەلىمىزدە 2013 جىلدان بەرi مەملەكەتتiك بiلiم بەرۋ جيناقتاۋ جۇيەسi جۇمىس iستەيدi. بۇگىندە سالىمشىلار سانى 15700-دەن اسادى, دەپوزيتى 22 ملرد 750 ملن تەڭگەدەن جوعارى. بۇل – رەسپۋبليكامىزدىڭ كەز كەلگەن ازاماتى ءۇشiن وزiنە نەمەسە بالاسىنىڭ اتىنا بiلiم بەرۋ جيناقتاۋ سالىمىن اشۋ مۇمكiندiگi. باستى ارتىقشىلىعى – سالىمدارعا 9 پايىزعا دەيiنگi, بانك سىياقىسىنان بولەك, مەملەكەتتەن 5 جانە 7 پايىز سىيلىقاقى ەسەپتەلەدi. دەپوزيتتiڭ قاتاڭ نىسانالى ماقساتى بار: جيناقتالعان قاراجات قر-دا, سونداي-اق شەتەلدە وقۋ اقىسىن تولەۋگە جۇمسالۋى تيiس.
دەپوزيت اشىپ, اي سايىن 10 مىڭ تەڭگەدەن سالىپ وتىرىڭىز. بالاڭىز 1-سىنىپتا وقيدى دەيىك, ول 11-سىنىپقا بارعاندا, ياعني 10 جىلدان كەيىن سىزدە 1 ملن 200000 تەڭگە جينالادى, وعان 10,4 پايىزدىق بانكتىڭ جانە 5 پايىزدىق مەملەكەتتىڭ 1 ملن 706 980 تەڭگە سىياقىسىن قوسىڭىز, سوندا مەكتەپ بىتىرگەن بالاڭىزدىڭ قورىندا 2 ملن 906980 تەڭگە دايىن تۇرادى. ەگەر بابى مەن باعى قاتار شاۋىپ, بالاڭىز گرانتقا ءتۇسىپ كەتسە, ءوز اقشاڭىزدى قوس سىياقىمەن قوسا ونىڭ بولاشاق وتباسىن قۇرۋعا دايىن ينۆەستيتسيا نەمەسە باسقا يگىلىككە جۇمساۋعا تاماشا مۇمكىندىك.
«قازاقستان حالىق بانكi» اق سىياقى مولشەرلەمەسi – 9 پايىز, «Jysan Bank» اق سىياقى مولشەرلەمەسi – 8,3 پايىز, «بانك ۆتب» اق ەۇ سىياقى مولشەرلەمەسi – 8,8 پايىز, «نۇربانك» اق سىياقى مولشەرلەمەسi – 9 پايىز. جوو-عا نەمەسە كوللەدجگە اقىلى نەگiزدە تۇسكەننەن كەيiن سالىمشى دەپوزيت اشىلعان بانككە جوو-مەن جاسالعان شارتتى ۇسىنادى, بانك وقۋ اقىسىن سالىمشىنىڭ شوتىنان تiكەلەي بiلiم بەرۋ ۇيىمىنا اۋدارادى. ەگەر وقۋدىڭ بارلىق مەرزiمiنە وقۋ اقىسى تولەگەننەن كەيiن دەپوزيتتە قاراجات قالسا, سالىمشى ولارعا ءوز قالاۋىنشا يەلiك ەتۋگە قۇقىلى.
– «الەۋمەتتىك-ستۋدەنتتىك كرەديت» جوباسى ستۋدەنتتەردى الەۋمەتتىك جانە قوعامدىق قىزمەتكە تارتۋعا باعىتتالعان. جوبا اياسىندا كوللەدج جانە جوعارى وقۋ ورنى ستۋدەنتتەرى اقشالاي سىياقى الىپ, قوعامدىق پايدالى جۇمىس ناتيجەلەرى ءۇشىن اكادەميالىق كرەديتتەردى قايتا ەسەپتەتە الادى. قازىرگى كۇنى بۇل باعىتتا ستاتيستيكا نە دەيدى؟ جوبا جايىنا توقتالىپ, تانىستىرىپ وتسەڭىز. كىمگە جانە قالاي بەرىلەدى؟ قايتارىمى بار ما؟
– كۇندىزگى وقۋ نىسانىنداعى كوللەدج جانە جوو ستۋدەنتتەرىنە الەۋمەتتىك-ستۋدەنتتىك كرەديتتىڭ 2 ءتۇرلى ۆاۋچەر ۇسىنىلادى. مىسالى, 20 ساعاتتىق قىزمەتى ءۇشىن 20000 تەڭگەگە كرەديت ۇسىنسا, 50 ساعاتتىق قىزمەتى ءۇشىن 50000 تەڭگەگە قايتارىمسىز ۆاۋچەر بەرىلەدى. ال ستۋدەنتتەر ەرىكتىلەر قاتارىنا ءوتىپ, بالالار, قارتتار ۇيىنە, ءبىلىم بەرۋ مەن وزگە دە الەۋمەتتىك مەكەمەلەرگە كومەك كورسەتۋى كەرەك.
– جوباعا وتكەن جىلدان باستاپ تەك جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ستۋدەنتتەرى عانا ەمەس, كوللەدج ستۋدەنتتەرى دە قاتىسا الادى. 2019 جىلى ۆولونتەرلىكتە 6 نەگىزگى باعىت بولسا, بيىل 11-گە جەتتى. سول باعىتتاردى ايتىپ ءوتىڭىزشى. كوتەرمەلەۋ الەۋمەتتiك-ستۋدەنتتiك كرەديتتەر قالاي بەرىلەدى؟
– بيىلعا وسى ماقساتقا 640 ملن تەڭگە بولىنگەن, جوعارى وقۋ ورىندارى مەن كوللەدجدەرگە قاراستىرىلادى. بۇگىندە ايماقتارداعى كوللەدج ستۋدەنتتەرى قۇجاتتارىن تاپسىرىپ جاتىر. وسى كۇنى مىڭنان اسا كوللەدج ستۋدەنتكە تولەم اۋدارىلدى. 20, 50 ساعاتتىق قىزمەتتەر ءۇشىن جىل سوڭىنا دەيىن جالپى العاندا 20 مىڭداي ستۋدەنتكە 640 ملن تەڭگە بەرىلەدى. 20 ساعات قىزمەت ەتكەنi ءۇشiن ستۋدەنتتەرگە بiلiم بەرۋ ۇيىمى ايقىنداعان ەكi اكادەميالىق كرەديتتi (ساعاتتاردى) ەسەپكە الۋعا جانە 20000 تەڭگە مولشەرiندە بiرجولعى اقشالاي تولەم الۋعا مۇمكiندiك بەرەتiن ۆاۋچەر تۇرiندە كرەديت ۇسىنىلادى.
50 ساعات قىزمەت ەتكەنi ءۇشiن ستۋدەنتتەرگە بiلiم بەرۋ ۇيىمى ايقىنداعان بەس اكادەميالىق كرەديتتi (ساعاتتاردى) ەسەپكە الۋعا جانە 50000 تەڭگە مولشەرiندە بiرجولعى اقشالاي تولەم الۋعا مۇمكiندiك بەرەتiن ۆاۋچەر تۇرiندە بولادى.
كرەديتتەر ينكليۋزيۆتi بiلiم بەرۋ, رەپەتيتورلىق (تiلدەر, كومپيۋتەرلiك ساۋاتتىلىق), اۋلا جانە سپورت كلۋبتارىن ۇيىمداستىرۋ, بالالارمەن, قارتتارمەن جانە مۇگەدەكتەرمەن الەۋمەتتiك جۇمىس بويىنشا بەرiلەدi.
– «قارجى ورتالىعىنىڭ» بۇل جوبالاردان باسقا بىرقاتار الەۋمەتتىك جانە ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارىنىڭ جۇزەگە اسىپ جاتقانىن بىلەمىز. الگوريتم بويىنشا ينۆەستورلار ءوز قاراجاتىنا جاتاقحانا سالادى, ال مينيسترلىك ولارعا مەملەكەتتىك تاپسىرىستى ورنالاستىرىپ, ستۋدەنتتىڭ ءاربىر جاتىن ورنىنا قارجى تولەيدى. ستۋدەنتتىك جاتاقحانالار مەن جەكەمەنشىك مەكتەپتەردى سالۋ ماسەلەلەرى بويىنشا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار جايىنا توقتالىڭىزشى.
– ءيا. جىل سوڭىنا دەيىن 47 جاڭا ستۋدەنتتەر جاتاقحاناسى پايدالانۋعا بەرىلەدى. 2022 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 75 مىڭ ورىندىق جاتاقحانالار پايدالانۋعا بەرىلۋى ءتيىس. سوڭعى ءۇش جىلدا ءۇشىنشى الەۋمەتتىك باستاما شەڭبەرىندە ەلىمىزدە 85 جاڭا جاتاقحانا ىسكە قوسىلىپ, 22 مىڭنان استام ستۋدەنت قونىستاندى. مينيسترلىك ەلباسىنىڭ ءۇشىنشى الەۋمەتتىك باستاماسىن ىسكە اسىرۋ اياسىندا ستۋدەنتتەر جاتاقحانالارىن سالۋ مەن قايتا قۇرۋ قارقىنىن جەدەلدەتۋدىڭ جاڭا تەتىكتەرىن ازىرلەدى. اتاپ ايتقاندا, جاتاقحانالار نىسانالى قۇرىلىس جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن, سونداي-اق مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك قاعيداتى بويىنشا سالىنادى. ياعني ينۆەستورلار ءوز قاراجاتىنا جاتاقحانا سالادى, ال مينيسترلىك ولارعا مەملەكەتتىك تاپسىرىستى ورنالاستىرىپ, ستۋدەنتتىڭ ءاربىر جاتىن ورنىن تولەيدى.
نۇر-سۇلتان جانە الماتى قالالارىندا جەكە ينۆەستورلاردى قوسىمشا ىنتالاندىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك تاپسىرىس كولەمىن 47 اەك-تەن 92 اەك-كە دەيىن ۇلعايتۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلىپ جاتىر. كەلەسى, بۇگىندە رەسپۋبليكادا 132943 ورىنعا ارنالعان 359 ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى بار, ونىڭ ىشىندە 36407 وقۋشىعا ارنالعان 112 جەكە مەكتەپ قايتا اشىلدى. 13048 بالاعا ارنالعان 24 مەكتەپ سالىندى. 5738 ورىندىق 19 مەكتەپ قايتا جاڭارتىلدى. 2021 جىلى 23860 ورىندىق 50 مەكتەپتى پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانۋدا. 2022 جىلى 41021 ورىندىق 51 مەكتەپتى پايدالانۋعا بەرۋ كوزدەلگەن.
ارتىقشىلىعى
– جەڭiلدiكتi كەزەڭ (كەيiنگە قالدىرۋ): نەگiزگi قارىز سوماسىن وتەۋ وقۋ مەرزiمi اياقتالعاننان كەيiن جانە وقۋدى بiتiرگەننەن كەيiن 6 ايدان سوڭ جۇرگiزiلەدi;
– نەسيە مەرزiمiنiڭ ۇزاقتىعى: 10 جىلعا دەيiن بەرiلەدi, ايىپپۇل سانكتسيالارىنسىز مەرزiمiنەن بۇرىن وتەۋ مۇمكiندiگi بار;
– كرەديت بۇكiل قازاقستان بويىنشا بەرىلەدi;
– كرەديت سوماسى بويىنشا شەكتەۋلەردiڭ بولماۋى (بiراق وقۋ قۇنىنان اسپايدى);
– وقۋ ورنىن تاڭداۋ بويىنشا شەكتەۋلەر جوق;
«قازiرگi ۋاقىتتا بكك-گە قاتىسۋشى بانك – «نۇربانك» اق. بiلiم بەرۋ كرەديتi بويىنشا پايىزدىق مولشەرلەمە 20 پايىزدى قۇرايدى.
