قازاقتىڭ «باس اۋرۋىنا» اينالعان باسپانا ماسەلەسى جىل وتكەن سايىن كۇردەلەنىپ بارادى. اسىرەسە, اۋىلدان قالاعا قاراي اعىلعان جاستاردىڭ قولى شەكتەۋلى شارشى مەترلەرگە دە جەتپەي ءجۇر. جالاقىسى جان باعىسىنان اسپايتىن جاستاردىڭ دەنى ارتىلعان ازداعان اقشالارىن تەك جالدامالى پاتەرلەردىڭ يەلەرىنە ۇستاتقاننان باسقا امالدارى جوق. حالىقتىڭ ەتىنەن ءوتىپ, سۇيەگىنە جەتكەن بۇل ماسەلەنى شەشۋگە ەشكىم پەيىل ەمەس. باسپانا ماسەلەسىن شەشۋگە باعىتتالعان باعدارلامالار بىرىنەن كەيىن ءبىرى پايدا بولىپ جاتقانىمەن, ولاردىڭ دا قارا حالىققا پايداسى از بولىپ تۇر.
وسى قاپتاعان باعدارلامالاردىڭ اراسىنان «مەنمۇندالاعانى» مەملەكەتتىك قولداۋ ەسەبىنەن 2012 جىلى شىلدە ايىندا جاريالانعان «قولجەتىمدى باسپانا-2020» باعدارلاماسى بولدى. «قازاقستان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى جيناق بانكى», «قازاقستان يپوتەكالىق كومپانياسى» جانە «سامۇرىق-قازىنا» تۇرعىن ءۇي قورى سىندى ءۇش بىردەي وپەراتور-كومپانيا ارقىلى ورىندالاتىن باعدارلامادان كوپ ەل ءۇمىت كۇتتى. بىراق ول جاستاردى قارىق قىلدى ما؟ باسپانا ماسەلەسى شەشىلۋدە دەپ ايتا الامىز با؟ گاپ – سوندا. تۇرعىن ءۇي كەزەگىنە الۋدىڭ دا تالاپتارى از ەمەس. بۇل باعدارلاماعا قاتىسۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى اكىمدىككە بارىپ, باسپاناعا مۇقتاج ادامداردىڭ كەزەگىنە تۇرۋ كەرەك. ەڭ الدىمەن بۇل كەزەككە تۇرۋ ءۇشىن قۇجات تاپسىرۋعا ەلوردادا از دەگەندە ءۇش جىل تۇراقتى تىركەۋدە تۇرعان بولۋىڭ كەرەك. ەكىنشىدەن, باعدارلاما اياسىندا تاراتىلاتىن ۇيلەر 15 جىلعا دەيىن جالعا بەرىلەدى نەمەسە ساتىلادى. ۇشىنشىدەن, وسىعان دەيىن بانكتەردىڭ قارا تىزىمىنە ىلىنگەن بولساڭ, جالاقىڭنىڭ مولشەرى وتباسى شىعىنىنان اسپايتىن بولسا, بۇل قۋانىشتىڭ اۋىلى الىس. ونىڭ ۇستىنە «قولجەتىمدى باسپانا-2020» باعدارلاما اياسىندا ءۇي الۋدىڭ كەزەگىندە تۇرعانداردىڭ قاتارى وسى باعدارلاما اياسىندا سالىناتىن ۇيلەردىڭ كولەمىنەن 10 ەسە اسىپ تا كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن بيلىكتەگىلەردىڭ وزدەرى العا تارتقان بولاتىن. وسىدان كەيىن الەۋمەتتىك باسپانا تاپشىلىعىن جويۋ ءۇشىن ءالى تالاي جوبانىڭ كەرەكتىگىن ايتپاي كور.
ماجىلىسمەن ازات پەرۋاشەۆ جىل باسىندا قالالاردا ءۇيسىز جۇرگەن اۋىل جاستارىنا اسحاناسى مەن اجەتحاناسى ورتاق ءبىر بولمەلى جاتاقحانالار سالۋدى ۇسىندى. ءبىز ءۇشىن دە بۇل ۇسىنىستىڭ ءباسى ارتىق بولعانىن جاسىرمايمىز. قۇلاققا جاعىمدى, ويعا قونىمدى, كوڭىلگە سەنىمدى بولعان جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك ۇسىنىسى وسى دەپ ايتۋعا ابدەن بولادى. «ءوز ءۇيىم – ولەڭ توسەگىم» دەيتىن قازاق ءۇشىن تۇرعىن ءۇي تۋراسىنداعى تۇيتكىلدى پروبلەمالاردىڭ ءتۇيىنىن تارقاتاتىن ناعىز جوبا ەدى بۇل. جىل سايىن بوي كوتەرىپ, بىراق وندا كىمدەردىڭ تۇرىپ, ول ۇيلەردى كىمدەردىڭ يەلەنىپ جاتقانى بەلگىسىز بيىك-بيىك ۇيلەردەن ءار قازاققا باسپانا ءتيىپ جاتپاعاننان كەيىن, دەپۋتاتتىڭ بۇل ۇسىنىسىنا ۇمسىنباي قايتەمىز؟!
مۇنداي پاتەرلەردى ساتىپ الۋ 40 پايىزعا ارزانعا تۇسەتىن بولسا, بۇعان استانالىق مەردىگەر كومپانيالار كەلىسىپ وتىرعان بولسا, زاماناۋي ۇلگىدەگى جاڭا جاتاقحانالاردى نەگە سالماسقا؟ جەكە پاتەردىڭ يپوتەكاسىن قالتاسى كوتەرمەيتىندەر ءۇشىن جاتاقحانا سالۋدى قۇنتتاعان ازات پەرۋاشەۆ: «بۇل جەردە مەن «ەسكى-قۇسقى» جاتاقحانا تۋرالى ايتىپ جاتقانىم جوق. ءبىز زاماناۋي ستاندارتتار بويىنشا اباتتاندىرىلعان جاتاقحانالاردى سالۋدى ۇسىنىپ وتىرمىز. مۇنداي جاتاقحانالار كوپتەگەن دامىعان ەلدەردە بار, ولار, ادەتتە, جۇمىسسىزدار نەمەسە قونىس اۋدارعاندارعا ارنالعان. جانە بۇل ۇلگىدە تەك جاتاقحانالار عانا ەمەس, مىسالعا, ەۋروپالىق نورمالار بويىنشا – ءبىر جۇلدىزدى قوناقۇيدىڭ اجەتحاناسى مەن اس ءۇيى – ءبىر قاباتقا ورتاق. ولاردىڭ باعاسى ارزان بولعاندىقتان, ۇلكەن سۇرانىسقا يە. مۇنداي قوناقۇيلەردى گەرمانيا, پولشا, فرانتسيا, سكانديناۆيا ەلدەرى, جاپونيا, كورەيا ەلدەرىندە كوپتەپ كەزدەستىرۋگە بولادى. سوندىقتان ءبىز وتكەنگە ەمەس, وركەنيەتتى الەم قولدانىپ جاتقان تاجىريبەگە كوشۋدى ۇسىنىپ وتىرمىز. ءتىپتى باي دەگەن گەرمانيا ەلىنىڭ وزىندە حالىقتىڭ كوبىسى جالدامالى ۇيدە تۇرادى, ويتكەنى جەكەمەنشىك ءۇي الۋعا كەز كەلگەننىڭ شاماسى جەتە بەرمەيدى» دەگەن بولاتىن. راسى – وسى!
باسقا قالانى ەمەس, استانانى الساق, مۇنداعى ەكى مۇعالىمنىڭ ءبىرى باسپاناسىز, جالاقىسى از. ەكى سىنىپتى قاتار الىپ جۇرگەن جۇكتەمەسى كوپ مەكتەپ قىزمەتكەرىنىڭ جارتى ايلىعى جالدامالى پاتەرگە كەتەدى. ال ولاردىڭ دەنى وسىنداي قولجەتىمدى دەڭگەيدەگى جاتاقحانالاردى الۋعا قۋانا كىرىسكەن بولار ەدى. ولار ونسىز دا جەكەلەگەن ادامداردىڭ جاتاقحانا دەپ اتالاتىن 9-12 شارشى مەترلىك ءبىر بولمەلەرىندە 50-60 مىڭ تەڭگەلەرىن تولەپ تۇرىپ جاتىر.
بىراق بۇل پەرۋاشەۆتىڭ يدەياسى ىسكە اسپايتىن بولدى. ۇكىمەت دەپۋتاتتىڭ جاستارعا ارناپ جاپپاي جاتاقحانا سالۋ جونىندەگى ۇسىنىسىن قابىلداماي قويدى. ويتكەنى اسحانا مەن اجەتحاناسى ورتاق باسپانالاردىڭ كەمشىلىگى كوپ ەكەن. مۇمكىن بۇل ماسەلە قايتا كوتەرىلەتىن شىعار؟!
گۇلجان راحمان
