رەسمي دەرەكتەن نە بايقايمىز؟
قازاقستان حالقىنىڭ سانى بيىلعى 1 قىركۇيەكتەگى مالىمەت بويىنشا 18547,5 ادام بولدى. 1 تامىزداعى اقپارات بويىنشا ەلىمىزدەگى تۇرعىنداردىڭ سانى 18529 مىڭ ادامدى قۇراپ, جىل باسىنان بەرى 0,72 پايىزعا وسكەن. حالىق سانى ءوسىمىنىڭ جوعارى كورسەتكىشتەرى نۇر-سۇلتان (2,89 پايىز) جانە شىمكەنت (1,45 پايىز) قالالارىندا, ماڭعىستاۋ (1,73 پايىز), الماتى (1,61 پايىز), تۇركىستان (1,08 پايىز) جانە اتىراۋ (0,99 پايىز) وبلىستارىندا تىركەلگەن. تۇركىستان وبلىسى حالقىنىڭ سانى 2 ملن ادامنان اسىپ, الماتى وبلىسىنان (40 مىڭعا كوپ حالىق تۇرادى) كەيىنگى ەكىنشى ورىنعا شىقتى. 2019 جىلدىڭ العاشقى جەتى ايىندا 17 ءوڭىردىڭ 11-ىندە حالىق سانى كوبەيگەن.
ال حالىق سانى ازايعان وبلىستاردىڭ كوشىنىڭ باسىندا سولتۇستىك قازاقستان (0,57 پايىز) وبلىسى تۇر. بۇل – ەلىمىزدەگى حالىق سانىنىڭ تابيعي كەمۋى بايقالعان جالعىز ءوڭىر. ودان كەيىنگى ورىنداردا قوستاناي (0,29 پايىز), شىعىس قازاقستان (0,24پايىز), پاۆلودار (0,12 پايىز), قاراعاندى (0,08 پايىز) جانە اقمولا (0,06 پايىز) وبلىستارى ورنالاسقان. ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ستاتيستيكا كوميتەتى ۇسىنعان رەسمي دەرەكتەردەن رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىك, ورتالىق جانە شىعىس ايماقتارى حالقىنىڭ سانى كەمىپ, وڭتۇستىك, باتىس جانە ميلليوننان اساتىن تۇرعىندارى بار قالالار حالقىنىڭ سانى ۇلعايعانىن كورەمىز.
سولتۇستىكتىڭ حالقى قارتايۋدا
بيىلعى 1 تامىزداعى مالىمەت بويىنشا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ حالقى 551,3 ادام بولعان. سالىستىرىپ كورسەك, 2014 جىلى وڭىردە 575,9 مىڭ ادام تۇرعان. ياعني 5 جىلدا 24,6 مىڭ ادام كوشىپ كەتكەن. حالىق سانىنىڭ جاپپاي كەمۋى قازىر دە بايقالۋدا. رەسمي ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك, بيىلعى قاڭتار-مامىر ايلارىندا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان 4952 ادام باسقا جاققا قونىس اۋدارىپ, 2823 ادام كوشىپ كەلىپتى.
تاعى ءبىر ماسەلە – سولتۇستىكتىڭ حالقى قارتايىپ بارادى. ساندارمەن سالىستىرىپ كورسەك, ەگەر رەسپۋبليكادا ءاربىر 100 بالاعا شاققاندا جاسى 65-تەن جوعارى 26 ادامنان كەلسە, ال سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا قارتايۋ يندەكسى 100 بالاعا شاققاندا 63 اقساقالدان كەلەدى. ستاتيست-ماماندار بۇل وڭىردە بۋىن الماسۋ جويىلىپ بارادى دەپ دابىل قاعۋدا. مىسالى, ەلوردامىزدا 100 بالاعا 16 ەگدە ادامنان كەلەدى. ەلىمىز بويىنشا حالىقتىڭ ورتاشا جاسى 31,8 بولسا, بۇل كورسەتكىش سولتۇستىك قازاقستاندا – 38 جاس.
جۋىردا ەڭبەك رەسۋرستارىن دامىتۋ ورتالىعىنىڭ ماماندارى ءبىر قىزىقتى بولجامداردى جۇرتتىڭ نازارىنا ۇسىندى. ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ دەرەكتەرىنە تالداۋ جاساعان ورتالىق 30 جىلدان كەيىن قازاقستان حالقىنىڭ سانى 24,5 ملن ادامعا جەتىپ, سونىڭ ىشىندە 9 ملن-ى ەلدىڭ ءىرى ءۇش قالاسىندا تۇراتىنىن بولجادى. وسى ورتالىقتىڭ ەڭبەك رەسۋرستارىن بولجاۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى دميتري شۋمەكوۆ: «2050 جىلى نۇر-سۇلتان تۇرعىندارىنىڭ سانى 3,1 ملن ادام بولادى, ول كەزدە الماتىدا – 3,3 ملن, شىمكەنتتە 2,6 ملن ادام تۇرادى. وبلىستاردىڭ ىشىنەن ماڭعىستاۋدىڭ حالقى – 1,36 ملن, اتىراۋدىڭ حالقى 1,1 ملن ادامعا جەتەدى. ال بەس ءوڭىر: اقمولا, قاراعاندى, پاۆلودار, شىعىس قازاقستان جانە سولتۇستىك قازاقستان حالقىنىڭ جيىنتىق سانى 1,3 ملن ادامعا ازايادى. كوشى-قون قۇرىلىمىندا 20-30 جاستاعىلاردىڭ كوپ ەكەنىن ەسكەرسەك, تۇرعىندار سانىنىڭ تابيعي ءوسىمى تەز تومەندەيدى» دەگەن پىكىرىن ايتتى. قوش دەلىك.
جۇرت نەگە كوشىپ جاتىر؟
سوتسيولوگيالىق زەرتتەۋلەردەن ءمالىم بولعانىنداي, جۇرتتىڭ ۇدەرە كوشۋىنە سەبەپ بولىپ وتىرعان بىرنەشە فاكتورلار بار. ءبىرىنشىسى – جەرگىلىكتى جەردەگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋالدىڭ ناشارلىعى. جۇمىسسىزدىق ماسەلەسى ءوز الدىنا. رەسمي ستاتيستيكا بويىنشا ەلىمىزدە 441 مىڭنان اسا جۇمىسسىزدار تىركەلسە, سونىڭ 14,9 مىڭى – سولتۇستىكتەگى وبلىستا. ەكىنشىدەن, سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ورتاشا جالاقى كولەمى – 130 مىڭ تەڭگە. بۇل كورسەتكىش نۇر-سۇلتاندا – 300 مىڭ, اتىراۋ وبلىسىندا – 325 مىڭ تەڭگە. رەسپۋبليكاداعى كورسەتكىشپەن سالىستىرعاندا تۇرعىنداردىڭ تابىسى 30 پايىزعا تومەن. وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا وڭىردەگى 11 كاسىپورىن ءوز قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەڭبەكاقىسىن 36847 تەڭگەدەن 52495 تەڭگەگە دەيىن كوبەيتتى. ۇشىنشىدەن, اۋىلداردىڭ قالالاردان شالعايدا ورنالاسۋى دا حالىقتىڭ كوشۋىنە ىقپال ەتۋدە. ماعجان جۇماباەۆ اۋدانىندا 30 مىڭنان اسا حالىق تۇرادى. 2018 جىلى اۋداننان 1731 ادام كوشكەن. تورتىنشىدەن, شەكارالىق وبلىستىڭ حالقى كورشىلەس رەسەيگە ۇدەرە كوشۋدە. مۇنىڭ بىرنەشە سەبەپتەرى بار: رەسەيدە الەۋمەتتىك ماسەلەلەر (جوعارى ەڭبەكاقى, ءبىلىم الۋ, ەم-دوم الۋ, باسپانا, جۇمىس تابۋ, جاردەماقى تولەۋ) وڭ شەشىلگەن. ەلىمىزدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى نازار اۋداراتىن ءبىر ماسەلە بار. رەسەيدىڭ تۇمەن, ومبى, قورعان قالالارىنداعى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وكىلدەرى قاڭتار-اقپان ايلارىندا سولتۇستىك قازاقستانداعى قالا, اۋىلداردى ارالاپ, مەكتەپتەردەگى ەڭ ۇزدىك وقيتىن وقۋشىلاردىڭ بارلىعىن تەستىلەۋدەن وتكىزىپ, ءبىلىم بەرۋ گرانتتارىن بەرىپ قويادى ەكەن. بۇعان نەگە جول بەرىپ وتىرمىز؟ تۇستىكتەگى الىپ كورشىمىز وسىلايشا جىمىسقى ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدا. ىشكى كوشى-قوننىڭ ءبىز تىزبەلەگەننەن باسقا دا سەبەپتەرى بار.
بيىل باس قالادان ەكىباستۇزعا – 138 وتباسى, سولتۇستىك قازاقستانعا 6 وتباسى كوشىپ باردى. ءبىر قۋانارلىعى, ەكىباستۇز ەلوردادا تىركەلگەن 222 وتباسىنى, قىزىلجار ءوڭىرى 100 وتباسىنى قابىلداۋعا مۇمكىندىگى بار. كوشەمىن دەگەن ۇمىتكەرلەرگە ەكى شارت قويىلادى: ەكىباستۇزعا باراتىنداردىڭ – 3-تەن كوپ بالاسى, سولتۇستىك قازاقستانعا باراتىنداردىڭ 2-دەن كوپ بالاسى بولۋى جانە ەلوردادا ءۇيدىڭ كەزەگىندە تۇرۋى ءتيىس.
«سەرپىننىڭ» سەرپىنى سەزىلمەي وتىر
حالىق سانىنىڭ ازايۋى, ىشكى كوشى-قوندى رەتتەۋ دەگەن ماسەلەلەر ەل ۇكىمەتىن دە الاڭداتۋدا. جۇمىس كۇشى تاپشى, حالىق سانى از سولتۇستىك, شىعىس وڭىرلەرگە وڭتۇستىكتەن حالىقتى كوشىرۋگە ارنالعان «سەرپىن-2050» اتتى جوبانىڭ ىسكە اسىرىلا باستاعانىنا 5 جىل بولدى. وكىنىشكە قاراي, بۇل الەۋمەتتىك باعدارلاما مەزگىل ماسەلەسىن تولىق شەشە الماي وتىر. سول سەبەپتەن ساراپشى-ماماندار «سەرپىنگە» قاتىساتىن وبلىستاردىڭ سانىن قىسقارتۋدى ۇسىندى. ءماجىلىس دەپۋتاتى كارىباي مۇسىرمان بىلتىر «سەرپىن» باعدارلاماسىنا ەل بيۋدجەتىنەن بولىنگەن 9,5 ملرد تەڭگەنىڭ ءتيىمسىز جۇمسالعانىن ايتتى. «2018 جىلى «سەرپىن» جوباسى بويىنشا ۋنيۆەرسيتەتتە بىتىرگەن تۇلەكتەردىڭ 23 پايىزى, كوللەدج تۇلەكتەرىنىڭ 24 پايىزى عانا وزدەرى ءبىلىم العان وڭىرلەردە جۇمىس ىستەۋگە قالعان. مىسالى, قىزىلوردا, جامبىل, تۇركىستان وبلىستارىنان كەلگەن ازاماتتاردىڭ ءبارى ءوز اۋىلدارىنا قايتتى دەگەن ءسوز» دەيدى ول.
دەپۋتاتتىڭ پايىمداۋىنشا, «سەرپىندى» قايتا قاراپ, ەل جاستارىن تەك سولتۇستىك وڭىرلەرگە جىبەرۋ قاجەت. سول سەبەپتەن باعدارلاماعا قاتىسۋشى رەتىندە 4 وبلىس: شىعىس قازاقستان, پاۆلودار, قوستاناي, سولتۇستىك قازاقستاندى عانا قالدىرعان ابزال. نەگىزىنەن, دۇرىس شەشىمنىڭ ءبىرى – «سەرپىندى» «ەڭبەك» باعدارلاماسىمەن سايكەستەندىرگەن ءتيىمدى. كارىباي مۇسىرمان قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ وتباسىنداعى مەكتەپ تۇلەكتەرىن «سەرپىنگە» ەڭ الدىمەن قاتىسۋ قۇقىعىن بەرۋدى ۇسىندى. ياعني بالاسى وقۋعا تۇسكەن وتباسىلاردىڭ كوشىپ بارعان جەرىندە تۇراقتاپ قالۋىنا جاعىمدى ىقپالىن تيگىزەتىن فاكتوردىڭ ءبىرى – وسى.
كوشكەن جۇرتتىڭ باس اۋرۋى – باسپانا
شىنىن ايتساق, وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە, شىعىسقا كوشكەن جۇرتتىڭ باسىن اۋىرتاتىن باستى ماسەلەسى – باسپانا الۋ. قازىر مەملەكەت ۇيلەردى جالعا الۋعا, سول سومانى پايدالانىپ, ءۇي ساتىپ الۋعا نەمەسە سالۋعا قاراجات بولەدى. بىراق بۇل قادام ماسەلەنى تولىق شەشپەيدى. نە ىستەۋ كەرەك؟ بۇل جەردە سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ تاجىريبەسى كوڭىلگە قونادى. بۇل تۋرالى كارىباي مۇسىرمان بىلاي دەيدى: «وتكەن جىلى ەلباسىنىڭ قولداۋىمەن, وبلىس اكىمى قۇمار اقساقالوۆتىڭ باستاماسىمەن الداعى ءۇش جىلعا (2019-2020-2021) وزگە وڭىرلەردەن قونىس اۋدارعاندارعا 3 مىڭ باسپانا سالۋ جونىندە شەشىم قابىلداندى. ءۇش جىلدىق بيۋدجەتتە بۇعان قىرۋار قاراجات قاراستىرىلعان. مۇنىڭ ءوزى جىل سايىن كەم دەگەندە 600-700 وتباسىن سولتۇستىككە كوشىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. وبلىس باسشىلىعى, اسىرەسە, كوپبالالى وتباسىلاردى شاقىرىپ وتىر. ولارعا اۋىلداردا جەكەمەنشىك كوتتەدج ۇيلەر سالىپ بەرەدى».
تۇرعىنداردى كوشىرۋ باعدارلاماسىن ءساتتى ىسكە اسىرىپ وتىرعان وڭىرلەردىڭ ءبىرى – ەلوردا. مىسالى, بيىل باس قالادان ەكىباستۇزعا – 138 وتباسى, سولتۇستىك قازاقستانعا 6 وتباسى كوشىپ باردى. ءبىر قۋانارلىعى, ەكىباستۇز ەلوردادا تىركەلگەن 222 وتباسىنى, قىزىلجار ءوڭىرى 100 وتباسىنى قابىلداۋعا مۇمكىندىگى بار. كوشەمىن دەگەن ۇمىتكەرلەرگە ەكى شارت قويىلادى: ەكىباستۇزعا باراتىنداردىڭ – 3-تەن كوپ بالاسى, سولتۇستىك قازاقستانعا باراتىنداردىڭ 2-دەن كوپ بالاسى بولۋى جانە ەلوردادا ءۇيدىڭ كەزەگىندە تۇرۋى ءتيىس. قازىرگى كەزدە نۇر-سۇلتان قالاسىندا باسپانا كەزەگىندە 3 مىڭنان اسا كوپبالالى وتباسىلار تۇر. كوشىرۋ باعدارلاماسى وسى كەزەكتىڭ وننان ءبىر بولىگىن ازايتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
ەكىباستۇز بەن قىزىلجاردىڭ ايىرماشىلىعىنا كەلسەك, سولتۇستىك قازاقستانعا كوشىپ بارعانداردى پەتروپاۆلدان 100-200 شاقىرىم جەردەگى اۋىلدارعا جىبەرەدى. ولارعا ارنايى سالىنعان اۋدانى 70-150 شارشى مەتردى قۇرايتىن جاڭا جەر ۇيلەر بەرىلەدى. 8 سوتىق ۋچاسكەسى بار ءۇيدىڭ اۋلاسىنا باۋ-باقشا ەگىپ, مال اسىراۋعا بولادى. اتاپ ايتارلىعى, جۇمىس كۇشى تاپشى ءوڭىر ءبىلىمى جوق ازاماتتاردى دا قابىلدايدى. ويتكەنى ولار ءوزى تاڭداعان ماماندىعى بويىنشا ءۇش ايلىق وقۋ كۋرسىنان وتەدى. سولتۇستىكتە جۇمىس كۇشىنىڭ تاپشىلىعى «كۇيىپ» تۇرعانى سونشالىق, جۋىردا وبلىس اكىمى قۇمار اقساقالوۆ نۇر-سۇلتان, الماتى قالالارىنا جانە وڭتۇستىك وڭىرلەرگە كوشىپ كەتكەن جەرلەستەرىن ەلگە ورالۋعا شاقىردى. ول قايتىپ ورالعانداردىڭ كوش كۆوتاسىنا قوسىلىپ, باسپانا الۋعا مۇمكىندىگى بولاتىنىن حابارلادى.
ءسوز ءتۇيىنى
مەملەكەت بيىل 2253 وتباسىن (9614 ادام) كوشىرۋدى جوسپارلاعان. سونىڭ ىشىندە 1056 وتباسى اتالعان وڭىرلەرگە كوشىپ بارعان. دەمەك, كوش توقتامايدى. حالقى تىعىز جەرلەردەگى قازاقتىڭ ءبارى سولتۇستىككە بارعانى ءجون. بيىل تۇرعىنداردى كوشىرەتىن وڭىرلەردىڭ قاتارىنا نۇر-سۇلتان قوسىلدى. ەلوردا كوپبالالى وتباسىلاردى ايماقتارعا كوشىرۋدىڭ جاڭا ءبىر ۇلگىسىن كورسەتتى. حالىق سانىن ازايتۋ ءۇشىن ءۇشىنشى ءبىر ءوڭىر اشىلۋى مۇمكىن.
