تاريح – مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىگىمىزدىڭ رۋحاني تەتىگى. وتكەننىڭ تاجىريبەسى جەتىستىكتەرىنىڭ, كەمشىلىكتەرى مەن قاتەلىكتەرىنىڭ كورسەتكىشى. ءوز تاريحىنان دۇرىس ساباق الا العان حالىق قانا دامىعان مەملەكەت قۇرا الادى. قيىنشىلىقتار مەن قايشىلىقتاردى ەڭسەرۋدە ءوز ەلىنىڭ جانە باسقا مەملەكەتتەردىڭ تاجىريبەلەرىن پايدالانۋعا قابىلەتتى بولادى. مەملەكەتتە تاريح عىلىمىنىڭ وسىنداي قۋاتتى جاسامپازدىق قىزمەت اتقارۋىنا نەگىزگى سەبەپشى –تاريحشى عالىمدار.
قازاقستاننىڭ تاريح عىلىمىنا قوماقتى ۇلەس قوسىپ كەتكەن مايتالمان تاريحشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە ماناش قاباشۇلى قوزىباەۆتى ايتۋعا بولادى. ويتكەنى تاريح – بۇل ونىڭ كاسىبى. ونىڭ تولقىندارىندا, اكادەميك م.ك.قوزىباەۆ تۋعان جەرىندەگىدەي سەزىنەدى. ول تاريحقا جانە ونىڭ بىلىمىنە سونشالىقتى ۇيرەنىپ, وتكەن داۋىرلەردىڭ كۇردەلى جانە قاراما-قايشى وقيعالارى تۋرالى ەڭبەكتەرىن ماماندار مەن بۇقارالىق اۋديتوريا ءۇشىن رۋحاني تازارۋ مەن دامىتۋ قاجەتتىلىگى رەتىندە قابىلدايدى جانە باعالايدى.
ماناش قاباشۇلى 1937 جىلى 16 قاراشادا قوستاناي وبلىسى مەڭدىقارا اۋدانىنىڭ يتسارى اۋىلىندا تۋعان. ونىڭ اكەسى قاباش قوزىباەۆ ەلگە بەلگىلى, قادىرلى ادام بولعان. وڭىردەگى كولحوزداردى ۇيىمداستىرۋعا بەلسەنە اتسالىسقان, پاتريوت. ول سوعىس جىلدارىندا ءوزىنىڭ قارجىسىن جويعىش-ۇشاق جاساۋعا جۇمساپ ەرەكشە ۇلگى كورسەتكەن. ماناشتىڭ جاستىق شاعى سوعىس جىلدارىنا كەلىپ, بالا كەزدەن كولحوزدا ەڭبەك ەتەدى, سوعىسقا اتتانىپ كەتكەن ەرەسەكتەردىڭ ورنىن باسادى. 1947 جىلى ى.التىنسارين اتىنداعى مەڭدىقارا پەداگوگيكالىق ۋچيليششەسىن ۇزدىك بىتىرگەن ماناش «ۇلگىلى» تولىق ەمەس ورتا مەكتەبىندە مۇعالىم بولىپ ىستەدى. 1948 جىلى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ, 1953 جىلى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن ۇزدىك ءبىتىرىپ شىعادى. ونىڭ عىلىمعا دەن قويۋى, عىلىمي-پەداگوگيكالىق جۇمىسقا كىرىسۋى قوستاناي پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا وقىتۋشى بولىپ جۇرگەن كەزىنەن باستالادى.
م.قوزىباەۆتىڭ العاشقى ەڭبەكتەرى قوستاناي وڭىرىندەگى ازامات سوعىسىنا, ۇلت-ازاتتىق قوزعالىستار تاريحىنا ارنالعان ەدى. جاس عالىم سول كەزدىڭ وزىندە-اق تاريح عىلىمىنىڭ تانىم شەڭبەرىن كەڭەيتۋدى دۇرىس دەپ ەسەپتەگەن ەدى. اسا اۋقىمدى دەرەكتىك ماتەريالدى دۇرىس جۇيەلەۋ عانا جەتكىلىكسىز بولاتىن. ونىڭ ءمان-ماعىناسىن تەرەڭ اشۋ ءۇشىن, زەرتتەۋ بارىسىندا الەۋمەتتانۋ, ءتىل, پسيحولوگيا عىلىمدارىنىڭ پانارالىق ساباقتاستىعى اسا قاجەت دەپ ءبىلدى. تاريح عىلىمىنىڭ اياسىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا جاس عالىم باسقا الەۋمەتتىك عىلىمداردىڭ جەتىستىكتەرىن كەڭىنەن پايدالانادى. عىلىمداعى جۇيەلىلىكتى وبەكتيۆتى تاريحي شىندىقتى اشۋدىڭ ءتيىمدى باعىتى رەتىندە تاڭدايدى. تالانتى تانىلا باستاعان عالىمدى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتى جانىنداعى پارتيا تاريحى ينستيتۋتى شاقىردى. عالىمنىڭ شىعارماشىلىق زەرتحاناسىنىڭ قالىپتاسۋى وسى جەردە ءوتتى. ول اعا عىلىمي قىزمەتكەردەن ەلگە تانىمال تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور دارەجەسىنە كوتەرىلدى. كسرو-دا ونىڭ «كازاحستان – ارسەنال فرونتا» (1970) مونوگرافيالىق زەرتتەۋى ۇلكەن عىلىمي جەتىستىك رەتىندە باعالاندى. پارتيا تاريحى ينستيتۋتىندا قىزمەت ەتە ءجۇرىپ م.قوزىباەۆ 1962 جىلى كانديداتتىق, ال 1969 جىلى دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاعان ەدى. 38 جاسىندا تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى عىلىمي دارەجەسىن سول كەزدە العاندار قازاقستاندا عانا ەمەس, بۇكىل كەڭەس وداعىندا سيرەك كەزدەسەتىن. وزىق ويلى عالىم م.قوزىباەۆ كەڭەستىك كەزەڭنىڭ وزىندە قازاق حالقىنىڭ ءوز بەتىنشە دامۋعا, تاۋەلسىز ەل بولۋعا قاۋقارى بار ەكەندىگىن قورىقپاي, باتىل ايتا بىلگەن تاريحشى بولاتىن. ول 1973 جىلى «زولوتوي فوند پارتي» اتتى مونوگرافياسىندا ستاليندىك ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى بولعان ۇلتتىق ساياسي ەليتانىڭ قازاق حالقى الدىنداعى ەرەن قىزمەتىن پاش ەتكەن ەدى. ۇلتتىق ساياسي ەليتا قازاقستاننىڭ كەڭەس وداعى قۇرامىنان شىعىپ, ويداعىداي ءومىر ءسۇرىپ, جەكە ەل بولىپ كەتە الاتىنىنا نىق سەنىمدى بولعان ەدى. بىراق تا, توتاليتارلىق جۇيە ولارعا قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ماقسات-مۇراتتارىنا قىزمەت ەتكىزۋگە ەشقانداي مۇمكىندىك بەرمەگەندىگىن كورسەتتى.
جالپى اكادەميك م.قوزىباەۆتىڭ قالامىنان تۋىنداعان جانە دە 2001 جىلعا دەيىن جارىق كورگەن عىلىمي, عىلىمي-كوپشىلىك ەڭبەكتەرىنىڭ سانى 773-تەن اسىپ جىعىلادى ەكەن. سولاردىڭ ىشىندە قازاقستان تاريحىنا قاتىستى 30-دان استام جەكە مونوگرافيالار بار. ونىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ ىشىندە 5 تومدىق «ەجەلگى زاماننان بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى قازاقستان تاريحى» اكادەميالىق ۇجىمدىق باسىلىمنىڭ جانە 9 سىنىپ وقۋشىلارىنا ارنالعان «قازاقستان تاريحى» وقۋلىعىنىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. تاريح عىلىمىن حالىققا ناسيحاتتاۋدى م.قوزىباەۆ كەڭەستىك كەزەڭدە-اق باستاعان بولاتىن. 1970-1985 جىلدار ارالىعىندا ول قازاقتىڭ ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى باتىرلارىنىڭ ەسىمدەرىن قالپىنا كەلتىرگەن ونداعان ماقالالار جازدى. قازاقستاننىڭ «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس» كەزىندەگى ورنى مەن ءرولى تۋرالى شىندىقتاردى اشاتىن «كازاحستان ۆ ۆەليكوي وتەچەستۆەننوي ۆوينە: 1941-1945 گگ.» اتتى 40 سەريالىق دوكۋمەنتالدى فيلمدەردىڭ عىلىمي كەڭەسشىسى بولدى.
وزىق ويلى عالىم م.قوزىباەۆ كەڭەستىك كەزەڭنىڭ وزىندە قازاق حالقىنىڭ ءوز بەتىنشە دامۋعا, تاۋەلسىز ەل بولۋعا قاۋقارى بار ەكەندىگىن قورىقپاي, باتىل ايتا بىلگەن تاريحشى بولاتىن. ول 1973 جىلى «زولوتوي فوند پارتي» اتتى مونوگرافياسىندا ستاليندىك ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى بولعان ۇلتتىق ساياسي ەليتانىڭ قازاق حالقى الدىنداعى ەرەن قىزمەتىن پاش ەتكەن ەدى
م.قوزىباەۆ كسرو قۇرامىندا قازاقستان ەكونوميكاسى شيكىزاتتىق سيپاتتا بولعانىمەن, رەسپۋبليكانىڭ قۋاتى كەڭەس وداعىنىڭ سوعىستاعى جەڭىسىنىڭ ماڭىزدى كەپىلى بولعاندىعىن ناقتى دەرەكتەرمەن دالەلدەپ بەردى. ماناش قاباشۇلىنىڭ زامانداسى, اكادەميك سالىق زيمانوۆ ارىپتەسى ماناش قوزىباەۆ ومىردەن وزعاننان كەيىن ول تۋرالى ويلارىن تۇجىرىمداي كەلە, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ رۋحاني ومىرىندە «اكادەميك قوزىباەۆ فەنومەنى» ورىن الدى دەپ جازدى. شىندىعىندا قازاق تاريحىن بىلگىسى كەلەتىن جاس بالادان كارىگە دەيىن ماناش قوزىباەۆتىڭ ەسىمىن جاقسى بىلەدى. ماقالالارىن, ەڭبەكتەرىن بۇكىل حالىق وقىدى, ولاردان ءتالىم الدى, تاريحي تانىمىن تەرەڭدەتتى. كەڭەستىك جۇيەدە وقىپ, تاربيە العانىمەن ماناش قوزىباەۆ كوممۋنيستىك يدەولوگيانىڭ قاساڭ قاعيدالارىن قابىلداعان جوق. ول ءۇشىن ۇلتتىق ءتىل, تاريح, مادەنيەت پەن ونەر ارقاشاندا ءبىرىنشى كەزەكتە تۇردى. قوزىباەۆتىڭ قازاق حاندارى, بيلەرى مەن باتىرلارى جايىندا بىلەتىنى ۇشان-تەڭىز بولاتىن. اسىرەسە, قازاق بيلەرىنىڭ ءادىل بيلىگى, ءوزارا ايتىس-تارتىستاعى شەشەندىگى, ونەگە-وسيەتتەرى تۋرالى اڭىز-ءاپسانالاردى تاماشا كوركەم تىلىمەن تىڭدارماندارى ۇيىتىپ ايتاتىن. عالىمنىڭ كوزىن كورگەن شاكىرتتەرى مەن زامانداستارى م.قوزىباەۆتىڭ جادىندا ساقتالعان اڭىز-ءاپسانالاردى جازىپ الماپپىز دەپ وكىنەدى. دەسەك تە, م.قوزىباەۆتىڭ ابىلاي حان, ءجالاڭتوس باتىر, بۇقار جىراۋ تۋرالى ايتقاندارى كىتاپ بەتىنە تۇسكەن ەدى.
قوزىباەۆ فەنومەنىنىڭ ءبىز بايقاعان كەلەسى ءبىر ەرەكشەلىگى – ونىڭ تاۋەلسىز قازاقستان حالقىنىڭ جاڭا تاريحي كەزەڭدەگى دۇنيەتانىمى مەن كوزقاراستارىنىڭ قالىپتاسۋىنا يدەيالىق ىقپالىنىڭ بولۋىندا. بۇلاي بولۋىنىڭ تەرەڭ سەبەبى بار. ويتكەنى م.قوزىباەۆ قازاق حالقىمەن بىرگە كەڭەس وداعى قۇرامىندا ءومىر سۇرگەنى سەبەپتى بارشا قيىنشىلىقتاردى ءوز كوزىمەن كوردى, الاش ارىستارىنىڭ رەپرەسسيالانۋى جاعدايىن دا جاقسى ءبىلدى. ول حالىقتىڭ اراسىنان شىققان تۇلعا بولىپ قالىپتاستى. ماناش قاباشۇلىنىڭ ەستەلىك اڭگىمەلەرىن وقىپ وتىرعاندا ونىڭ بالا كەزىنەن باستاپ وزىنە ىقپالىن تيگىزگەن اكەسى, اناسى, تۋىستارى, دوستارى, ۇستازدارى, كورشىلەس بولعان ادامدار تۋرالى جىلى ءىلتيپاتىن كورەمىز. قانشاما دارىندى دوستارىنىڭ جوقشىلىقتىڭ تاۋقىمەتىنە ۇشىراپ ومىردەن تىم ەرتە كەتكەندىگىنە ماناش قاباشۇلى قاتتى قينالىپ, كۇيزەلەتىن. وزىنە جاقسىلىق جاساپ, ۇلگى-ونەگە كورسەتىپ «تۇلعا بولۋعا» كومەكتەسكەن كوپتەگەن ارداقتى ادامداردى اتاي وتىرىپ, جاقسىلىقتارىن تىزبەكتەيتىن. «جاقسىدان شاپاعات, جاماننان كەساپات» دەگەن قازاق ماقالانىڭ شىندىعىن ءوز ومىرىندە كورگەنىن جاستىق شاعى جايىنداعى ەستەلىكتەرى ارقىلى جەتكىزەدى.
شاعىن ماقالا كولەمىندە م.قوزىباەۆ فەنومەنىنىڭ بارلىق قىرىن اشۋ تىپتەن مۇمكىن ەمەس. بۇگىنگى زيالى قاۋىمنىڭ نازارىن اۋداراتىنى دا وسى – م.قوزىباەۆتىڭ جالپىۇلتتىق دەڭگەيگە كوتەرىلگەن رۋحاني تۇلعاسى. قازاق تاريحىن تەرەڭ زەرتتەي وتىرا رۋشىلدىققا, جەرشىلدىككە, تۋىسقانشىلدىققا سالىنعان جوق. ول – بارشا قازاق حالقىن تۋعانىنداي سۇيە بىلگەن تۇلعا. ونىڭ شاكىرتتەرى – قازاقستاننىڭ بارلىق ايماقتارىنان. قازاقتىڭ ءۇش ءجۇزى ماناش قوزىباەۆ ءۇشىن ءبىر عانا ورتاق قازاق حالقى بولىپ قابىلداندى. سوندىقتان بولار, ماناش اعامىز قازاقتىڭ ورتاق سۇيىكتى اكادەميگى بولدى. اكادەميكتىڭ عىلىمي جەتەكشىلىگىمەن 90-نان استام عىلىم دوكتورلارى مەن عىلىم كانديداتتارى دايىندالدى.
كەڭەستىك كەزەڭدە تاريحشى م.قوزىباەۆتىڭ ۇلتشىلدىعى مەن وتانشىلدىعى «قىراعى كوزدەر» نازارىنان تىس قالعان جوق. كەيبىرەۋلەر ونىڭ ەڭبەكتەرىن ساياسي رەپرەسسياعا ۇشىراتۋعا تىرىستى. 1974 جىلى م.قوزىباەۆ پەن ز.ا.گوليكوۆا بىرلەسىپ جازعان «زولوتوي فوند پارتي» دەگەن پارتيانىڭ كادر ساياساتىنا ارنالعان ەڭبەگىنە «انتيپارتيالىق» دەگەن جالعان ايىپ تاعىلعان ەدى. مونوگرافيادا كەڭەستىك توتاليتارلىق جۇيەدەگى كادرلاردى ىرىكتەۋ مەن تاعايىنداۋ ىسىندەگى ورەسكەل قاتەلىكتەر مەن كەمشىلىكتەر سىنعا الىنعان بولاتىن. قازاقستان كومپارتياسىنىڭ XIV سەزىندە «تەوريالىق قاتەلىكتەرگە ۇرىنعان» دەگەن جەلەۋمەن بۇل كىتاپ سىنالىپ, م.قوزىباەۆ پارتيالىق ەسكەرتۋ الىپ, عىلىمي جۇمىستان شەتتەتىلىپ, پەداگوگيكالىق جۇمىسقا جىبەرىلدى. وسى كەزدە 1974-1980 جىلداردا ول الماتى مال دارىگەرلىك ينستيتۋتىندا كوكپ تاريحى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدى. الايدا پارتيالىق قۋدالاۋ ونى عىلىم جولىنان تايدىرا المادى. ول كوپتەگەن عىلىمي ەڭبەكتەر جازۋىن توقتاتپادى. 1979 جىلى م.قوزىباەۆتى قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەلىگىنە, 1989 جىلى قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ تولىق مۇشەلىگىنە اكادەميكتىككە سايلادى.
1980-1986 جىلدارى م.قوزىباەۆ «قازاق سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ» باس رەداكتورى بولىپ قىزمەت ىستەيدى. وسى جىلداردا م.قوزىباەۆ ەسىمدەرى ۇمىت بولا باستاعان, نەمەسە مۇلدەم ايتىلماي قالعان ونداعان الاش ارىستارىنىڭ اتتارىن جاڭعىرتادى. 4 تومدىق «قازاق سسر» ەنتسيكلوپەدياسىن, ش.ءۋاليحانوۆتىڭ شىعارمالار جيناعىن شىعاردى. 1986 جىلى م.قوزىباەۆقا قازاقستانداعى تاريح عىلىمىن دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن «قازاق سسر-نىڭ ەڭبەگى سىڭگەن عىلىم قايراتكەرى» اتاعى بەرىلەدى.
وسى 1986 جىلدان باستاپ ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن 16 جىل م.ق.قوزىباەۆ ش.ش.ۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح, ارحەولوگيا جانە ەتنوگرافيا ينستيتۋتىندا قىزمەت ەتەدى. 1988 جىلدان 2002 جىلعا دەيىن 14 جىل وسى ينستيتۋتتى باسقاردى. ماناش قوزىباەۆتىڭ ەرەكشە بەلسەندىلىكپەن قىزمەت ەتىپ, تاريح عىلىمىنا زور ۇلەس قوسۋدا دا ونىڭ وسى تاريح ينستيتۋتىنداعى قىزمەتىمەن بايلانىستى. عالىمنىڭ شىعارماشىلىعى ەسكەرىلىپ, 1997 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ «بەيبىتشىلىك جانە رۋحاني تاتۋلىق» مەملەكەتتىك سىيلىعىمەن جانە 2000 جىلى «پاراسات» وردەنىمەن ماراپاتتالدى.
م.ق.قوزىباەۆ – كوپ قىرلى, تاريح پەن بۇگىنگى كۇننىڭ ءوزارا بايلانىسىن نازىك سەزىنەتىن زەرتتەۋشى. ونىڭ قوعامدىق سۇرانىستى ءدال باسىپ كەڭەستىك ۇجىمداستىرۋ, 1931-33 ج.ج. اشارشىلىق, ساياسي رەپرەسسيا, توتاليتارلىق بيلىكتىڭ شاعىن حالىقتاردى زورلىقپەن قازاقستانعا قونىس اۋدارۋى, 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسى سياقتى كۇردەلى تاقىرىپتار بويىنشا جازعان زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى فاكتىلىك بايلىعى مەن اۆتوردىڭ جاساعان تۇجىرىمدارىنىڭ تىڭ, ءارى باتىلدىعىمەن كوڭىل اۋدارىپ, بۇل عىلىمي تاقىرىپتارعا جاس زەرتتەۋشىلەردىڭ دەن قويۋىنا سەبەپشى بولعاندىعىن تاريحشى ماماندار جاقسى بىلەدى.
م.ق.قوزىباەۆتىڭ قالامىنان تۋعان «اشارشىلىق اقيقاتى», «ەرماك: اڭىز بەن اقيقات» [5. 161-ب], «كازاحستانسكايا تراگەديا» [6. 209-230-ب], «جاۋدى شاپتىم تۋ بايلاپ» ت.ب. كوپتەگەن تۋىندىلارى حالىقتى تاريحقا جاقىنداتىپ, ۇلتتىق تاريح عىلىمىنىڭ باس-اياعىن جيناپ, باعىتىن ايقىنداپ, قالىڭ وقىرماننىڭ تاريحي ساناسىنىڭ شىڭدالۋىنا زور ۇلەسىن قوستى. م.ق.قوزىباەۆتىڭ تاۋەلسىزدىك تۇسىندا جارىق كورگەن ەڭبەكتەرى وسىعان دەيىن جاريالانعان زەرتتەۋلەرىنەن ساپا مەن مازمۇنى تۇرعىسىنان دا سان جاعىنان دا اسىپ ءتۇستى.
عالىمعا مۇنداي مەملەكەتتىك قۇرمەتتەر ءوز دەڭگەيىندە كورسەتىلدى. ول تاۋەلسىز ەلدىڭ تاريحىن جازۋ ارقىلى قازاقستاندىق پاتريوتيزمگە تاربيەلەۋگە ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ يدەيالىق ۇستانىمدار مەن ۇلتتىق يدەولوگياسىنىڭ قالىپتاسۋىنا اكادەميك م.ق.قوزىباەۆ زور ۇلەس قوستى. م.قوزىباەۆتىڭ ديرەكتورلىعى كەزىندە قازاقستان تاريحىنا جاڭاشا كوزقاراستاردى قالىپتاستىرۋدا جاساعان ەڭبەكتەرى اقتاڭداقتاردى اشۋ, ەلدەگى ۇجىمداستىرۋ, كەڭەستىك كەزەڭدە بولعان اشارشىلىقتار, قازاقستاننىڭ دەموگرافيالىق دامۋىندا بولعان وزگەرىستەر سەبەپتەرى, ۇلى وتان سوعىسىنىڭ زەرتتەلۋىنىڭ تاريحناماسى, ەگەمەندى قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ۇستانىمدارى مەن يدەولوگياسى جانە تاعى باسقا تاعدىرلىق ماسەلەلەر اشىق كوتەرىلدى. م.ق.قوزىباەۆ باستاعان قازاق تاريحشىلارى بۇل ماسەلەلەردى بەلسەندى تۇردە زەرتتەۋگە كىرىستى. سەبەبى اتالعان تاقىرىپتار كسرو-دا قۇپيا, زەرتتەۋگە تىيىم سالىنعان, كوكپ-نىڭ بەتپەردەسىن اشاتىن تاقىرىپتار قاتارىندا ەدى.
اكادەميك م.ق.قوزىباەۆتىڭ ەڭبەكتەرى رەسەي, ارمەنيا, بەلورۋسيا, ۋكراينا, قىتاي, تۇركيا, كورەيا, اقش, يران, ت.ب. ەلدەردە باسىلىپ شىقتى. عالىم تەك سوڭعى 15 جىل ىشىندە 200-دەي باياندامالار مەن حالىقارالىق كونگرەسستەر, كونفەرەنتسيالار, سيمپوزيۋمدار, دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايى, عىلىمي سەسسيالاردىڭ مىنبەرىنەن وتاندىق تاريح ماسەلەلەرىنىڭ ءارتۇرلى سالاسىنان وي ءوربىتىپ, كەلەلى ماسەلەلەردى كۇن تارتىبىنە قويىپ وتىرعان بولاتىن. ماناش قاباشۇلى – مەڭدىعارا اۋدانىنىڭ, قوستاناي قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. ونىڭ ەسىمى سولتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە بەرىلدى, سونداي-اق قوستاناي قالاسىنداعى №23 ورتا مەكتەپكە جانە الماتى قالاسىنداعى كوشەگە دە بەرىلدى.
زيابەك قابىلدينوۆ,
ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى, تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور
