«تازالىق – يماننىڭ جارتىسى»

قاسيەتتi قۇران كارiمدە:
«ول سونداي اللا, ءار نارسەنiڭ جارا­تى­لىسىن كورiكتi ەتiپ اسەمدەدi», – دەيدi (ساجدە سۇرەسi, 7-ايات).
جوقتان بار بولعان الەم – ءوز جۇيە­سiمەن سۇلۋ جاراتىلعان اللا تۋىن­دىسى. سوسىن, ءار تۋىندى تابيعاتتاعى وزگە جاندiكتەرمەن ۇيلەسiمدi جانە بەلگiلi بiر ماقساتپەن جارالعان. قۇران كارiم جاراتىلىس ساحناسى بولعان قورشاعان ورتانى, تابيعاتتى اللا تاعالانىڭ ءسان-سالتاناتىنىڭ كورiنiسi دەپ تانيدى. قۇران كارiم كوپتەگەن اياتتاردا ادامزاتتى تابيعاتتى تاماشا­لاپ, ول تۋرالى ويلانۋعا شاقىرعان. قاسيەتتi اياتتاردا اللا تاعالا تابيعي قۇبىلىستارعا, اتاپ ايتقاندا اسپانعا, جەرگە, تاڭسارiگە, كۇننiڭ ساۋلەسiنە, اي­دىڭ نۇرىنا, كۇندiزدiڭ جارىعىنا, ءتۇن­نiڭ قاراڭعىلىعىمەن انت ەتكەن. سون­داي-اق, قۇراننىڭ كەيبiر سۇرەلەرi تابي­عي قۇبىلىستار نەمەسە جان-ءجان­دiكتەر­دiڭ اتىمەن اتالعان دا. مىسالى «قا­مار» سۇرەسi «اي» سۇرەسi دەگەندi, «ءشامس» «كۇن», «ءلايل» «ءتۇن», «ينسان» «ادام», «عانكابۋت» «ورمەكشi», «ءناحل» «بال ارا­سى», «باقارا «سيىر» ما­عى­نا­سىن بە­رە­تiن سۇرە, مۇنان باسقا تاعى بار.
قۇران اياتتارىندا تابيعات قىس ماۋسىمىندا ۇيقىعا باتىپ, كوكتەم مەزگiلiندە قايتادان وياناتىنى سياقتى ولگەن جاننىڭ قايتا تiرiلەتiنi تۋرالى ۋاعىزدالادى. «اعراف» سۇرەسiنiڭ 57-شi اياتىندا:
«اللا ءوزiنiڭ راقىمى (بولعان جاڭ­بىر) كەلەر الدىندا جەل سوقتىرىپ, ءسۇيiنشi حابارىن جiبەرەدi. جەل اۋىر بۇلتتاردى كوتەرگەن كەزدە ونى ءولi (قۋاڭ) جەرلەرگە جونەلتەمiز دە, جاڭ­بىر جاۋدىرىپ, ءارتۇرلi جەمiس-جيدەك وندiرەمiز. سول سياقتى, ولiكتەردi دە تiرiل­تەمiز. (مۇنان) ارينە, عيبرات الار­سىڭدار», دەلiنگەن.
سونداي-اق, «فاتىر» سۇرەسiنiڭ 9-شى اياتىندا:
«اللا جەلدەردi جiبەرiپ, بۇلتتى قوزعاي­دى. بiر بۇلتتى ءولi جەرگە ايداي­مىز. (جاڭبىر جاۋادى) سول جاڭبىر­مەن جانسىز قالعان جەردi قايتا جانداندىرامىز. ولiلەردiڭ تiرiلۋi دە قۇددى وسى تاقىلەتتi», دەيدi.
قۇران اياتتارىندا سۋ نىعمەتi تەڭiز, وزەن, ارىق جانە جاۋىن تۇرلەرiندە ەسكەرiلگەن. قۇران كارiم كiتابى ءار جاندiكتiڭ ءومiرi سۋعا تاۋەلدi ەكەنiنە سiلتەمە جاساپ, كوركەم تiلمەن جاڭبىر­دىڭ ءتۇسۋi, سونىڭ بەرەكەسiمەن وسiمدiك­تەردiڭ شىعۋى جايىندا سويلەيدi.
«اللا سەندەرگە ەگiندەردi, ءزايتۇن, قۇرما, ءجۇزiم جانە ءارتۇرلi جەمiستەردi ءوندiرiپ بەرەدi. وي جۇگiرتەتiن قاۋىم ءۇشiن وسىلاردا, ارينە, (اللانىڭ بار­لىعىنا جانە قۇدiرەتiنە) دالەلدەر بار. اللا سەندەرگە ءتۇن مەن كۇندiزدi, كۇن مەن ايدى باعىنىشتى ەتتi, جۇل­دىز­داردا اللانىڭ امiرiمەن باعىندى­رىلعان. تۇسiنەتiن ەلگە, انە, سولاردا تولىپ جاتقان دالەلدەر بار. اللا جەر جۇزiندە جاراتقان ءتۇرلi-ءتۇستi نارسە­لەردi (جانۋارلار مەن وسiمدiكتەردi) دە (سەندەر ءۇشiن قىزمەت ەتتiردi). ناسيحات الاتىن قاۋىمدار ءۇشiن انە سولاردا عيبرات بار. سەندەر جاس ەت (بالىق) جەسiن دەپ جانە تاعىناتىن اسەمدiك زەينەت بۇيىمداردى (مونشاقتاردى) شىعارىپ السىن دەپ, اللا تەڭiزدەردi بويسۇندىردى. اللانىڭ شاپاعاتىنا قول جەتكiزۋلەرiڭ جانە وعان شۇكiر ەتۋلەرiڭ ءۇشiن, كەمەلەردiڭ تەڭiزدە تولقىن جارا ءجۇزiپ بارا جاتقانىن كورەسiڭدەر», دەيدi («ناحىل» سۇرەسi, 11,12,13,14-اياتتاردا). قاراپ تۇرساڭىز, جەر بەتi, كوك اسپان, تەڭiزدەر, كۇن, اي, ءوسiپ-ونگەن ەگiندەر مەن تالداردان باستاپ, جەمiس-جيدەككە دەيiن تەك قانا ادام بالاسىنىڭ يگiلiگi ءۇشiن بەرiلگەن.
قاسيەتتi قۇران جەر بەتiن ادام تiرشiلiگiنiڭ قويناۋى دەپ بiلiپ, ونداعى ارتىقشىلىقتار مەن مۇمكiندiكتەردi كوپ ءسوز ەتەدi. ءتۇرلi اياتتاردا تابيعات اللانىڭ تۋىندىسى ەكەنi, اللانىڭ جاراتقان عاجايىپتارى ەكەنi جانە قۇدiرەتiنiڭ بەلگiسi دەپ اتاپ, ولاردىڭ ءتارتiبi مەن ۇلىلىعىن بايانداپ, اللا­نىڭ راقىمى جانە زور حيكمەتiنە قۇ­ران وقىرمانىنىڭ نازارىن اۋدارادى. كەيدە قۇران كارiم تابيعات نىعمەتتە­رiنەن مىسال كەلتiرە كەلە, ادامنىڭ ءناپسiسiن تاربيەلەۋگە جانە ونىڭ عاپىل­دىقتا قاپى قالماۋىن ناسيحات­تايدى. قۇران اياتتارىنداعى نازار اۋدارارلىق بiر جايت: وسى اسپاننان تۇسكەن قۇران كارiم كiتابى ادامداردى تابيعاتتى دۇرىس پايدالانۋعا ىنتا­لان­دىرۋىندا. «ھۋد» سۇرەسiنiڭ 61-شi اياتىندا بىلاي دەيدi:
«ول, سەندەردi جەردەن تاراتىپ ءارi وندا ءومiر سۇرگiزدi».
دەمەك, بۇل اياتپەن اللا تاعالا ادام بالاسىن جەر جۇزiندە بۇزاقىلىق iستەۋدەن تىيماق. تابيعاتتاعى نىعمەت­تەردi دۇرىس قولدانباۋ, ونى يگەرۋدە شەكتەن شىعۋشىلىق نەمەسە قورشاعان ورتانى لاستاۋ جەر جۇزiندەگi بۇزاقى­لىققا جاتادى. سوندىقتان ادام تابيعي نىعمەتتەردi پاراساتتىلىقپەن يگەرۋi كەرەك. ويتكەنi, تابيعات الدىندا ادامعا بiرقاتار مiندەتتەر جۇكتەلگەن. نەگi­زiن­دە, ادامنىڭ دiني مiندەتتەرi اللا تاعالانىڭ الدىنداعى, ادامدار الدىن­داعى, جانۋارلارمەن جانە قورشاعان ورتا الدىنداعى قاتىناسى بويىنشا رەتتەلگەن. ادامنىڭ جاراتقان يەسi­مەن بايلانىسى نەعۇرلىم مىقتىراق بول­سا, وزگەلەردiڭ, سونداي-اق, تابيعات­تىڭ قۇقىعىن قۇرمەتتەۋگە كوبiرەك تال­پىنىس جاساماق. سوندىقتان اللا­نى بiلەتiن جانە تاقۋا ادام ەشقاشان وزگەلەرگە زۇلىمدىق ەتپەيدi, تابيعات­تى ءبۇلدiرۋدi, ءارi وعان كەسiرiن تيگiزۋدi ماقسات تۇتپايدى.
اينالاداعى بارلىق نارسە بiر ماقساتپەن تiزiلگەن. كۇللi جاراتىلىس ادامزاتقا قىزمەت ەتۋ ءۇشiن جاراتىل­عان. ول تۋرالى قاسيەتتi قۇراندا:
«ول ءوز تاراپىنان كوكتەر مەن جەر بەتiندەگi بارلىق نارسەنi سەندەرگە بويسۇندىرىپ بەردi. وي جۇگiرتەتiن ەل ءۇشiن, وسىنىڭ وزiندە دالەلدەر بار», – دەگەن («جاسيا» سۇرەسi, 13-ايات). ەندەشە بiز مۇسىلماندار بۇل بەرiلگەن سانسىز نىعمەتتەرگە شۇكiرشiلiك ەتiپ, تابيعات­تىڭ اسەم عاجايىپ سۇلۋلىقتارىن نەگە ايالاپ قورعاماسقا؟!
سوسىن, تابيعات الەمi ادام بالاسىنا امانات رەتiندە بەرiلگەن. اماناتقا قيانات جاساماۋ دا – مۇسىلماننىڭ بiر سيپاتى. ولاي ەكەن, تابيعاتتى مۇسىل­مان بالاسى جانىنداي قورعاشتاي بiلۋi تيiس.  بiر حاديستە:
«اڭگiمەلەسسە, وتiرiك ايتادى, ۋادە­لەس­­سە, ۋادەسiندە تۇرمايدى جانە اما­نات­قا قيانات جاسايدى», دەپ مۇنافيق ياعني ەكi ءجۇزدi ادامنىڭ ءۇش سيپاتىنىڭ قاتارىنا اماناتقا قيانات جاسايتى­نىن دا ايتىپ وتكەن.
دiن يسلام مۇسىلمانداردى تازا­لىق­قا شاقىراتىنى ايداي انىق. قۇ­ران­­دا جانە پايعامبارىمىز ساللال­لاھۋ ءالايھي ءۋاساللامنىڭ كوپتەگەن حاديستەرiندە تازالىقتىڭ ماڭىزدىلى­عىنا ارنايى توقتالعان.
«تازالىق – يماننىڭ جارتىسى» دە­گەن حاديس شارiپتە تازالىق يماندى­لىعىنىڭ ايعاعى ەكەنiن كورسەتiپ تۇر. پايعامبارىمىز ساللاللاھۋ ءالايھي ءۋاساللام ادامدار جۇرەتiن جولدىڭ ءۇس­تiنە, تىنىعاتىن كولەڭكەلەردە, اسiرەسە جەمiستi اعاشتاردىڭ تۇبiندە دارەت سىندىرۋعا بولمايتىندىعى جونiندە ساحابالارعا: «ەكi ءتۇرلi قارعىس ارقا­لاۋ­دان ساق بولىڭدار!» دەگەندە, ولار: «ءاي, اللانىڭ ەلشiسi! ەكi قارعىستى ارقالاۋشى دەگەنiڭiز كiم؟» – دەپ سۇرايدى. ول: «ادامدار جۇرەتiن جولعا نەمەسە تىنىعاتىن كولەڭكەگە دارەت سىندىرۋشى» دەگەن ەكەن ء(مۇسليم ريۋاياتى).
دەمەك, بiز مۇسىلماندارعا تۇسكەن مiندەت – اينالامىزداعى قورشاعان ور­تا­نى تازا ۇستاۋ. اعاش وتىرعىزىپ, تابيعاتتى ايالاۋ. نەگiزiندە مۇسىلمان ءبۇلدiرۋشi ەمەس, بۇتiندەۋشi, قيراتۋ­شى ەمەس دۇرىستاۋشى, زيان كەلتiرۋشi ەمەس, پايدا اكەلۋشi. وكiنiشكە قاراي, مۇسىلمانشىلىقتى بiلمەگەننiڭ كەسi­رi­­نەن كەرiسiنشە بولىپ جاتادى. ماسە­لەن, كوكتەم كەزدەرiندە تابيعات اياسىنا سەيiلدەۋگە شىققاندا, قوقىس­تاردى شاشىپ, اعاشتاردى سىندىرىپ, تەمە­كi­نiڭ قالدىقتارىن قالدىرىپ, تiپتi ونى وشiرمەستەن تاستاپ كەتكەننiڭ كەسiرiنەن ورمان القاپتارى ورتەنiپ, وسىلايشا تابيعاتقا كەرi اسەرiن تيگiزiپ جاتا­تىندار دا كەزدەسەدi.
بiزگە قىزمەت ەتۋ ءۇشiن بەرiلگەن تابيعاتقا قيانات جاساۋ سوراقىلىق ەمەي نەمەنە؟ ويتكەنi, ءار نارسەنiڭ زالالى ءوز باسىمىزعا كەلمەسiنە كiم كە­پiل؟ سونداي-اق, قيامەتتە بۇل iسiمiزدەن سۇرالاتىن بولامىز ءارi جازاسى وتە اۋىر بولماق. اللا تاعالا قاسيەتتi قۇراندا وسى بەرiلگەن شەكسiز نىعمەت­تەردiڭ و دۇنيەدە سۇراۋى بار ەكەنiن ەسكەرتەدi. وندا:
«ىرىس-داۋلەتتەرiڭنەن (بەرiلگەن نىعمەتتەردەن) البەتتە سۇراققا تارتى­لا­سىڭدار» دەگەن («تاكاسۇر» سۇرەسi, 8-ايات). ال دانالارىمىزدىڭ «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار» دەۋi وسىعان سايادى.
كەلەسi بiر تۇرعىدان قاراعاندا, جا­رات­قاننىڭ رازىلىعى ءۇشiن جاراتقان­دارىنا سۇيiسپەنشiلiكپەن قاراۋ دا – قۇلدىق مiندەتiمiز. بۇل دۇنيە نىعمەت­تەرiندە وزگە دە جاراتىلىستاردىڭ حاقىسى بار. ولاردىڭ حاقىسىنا قول سۇعۋ قيامەتتە اۋىر ەسەپ بەرۋدi كەرەك ەتەدi. وكiنەرلiك جاعداي – ادام بالاسى­نىڭ پايداسى ءۇشiن جاراتىلعان بار­لىق نارسە ادامدار تاراپىنان قىر­عىن­دىققا ۇشىراپ جويىلىپ جاتا­تىن­دىعىندا. كەشە عانا تۇرعان نارسە بۇگiن جوق. قازiرگi تاڭدا ادامدار تابي­عاتقا «بايلىق دەپ نەمەسە تابىس كوزi» رەتiندە قاراۋىنىڭ ناتيجەسiنەن وسىن­داي وكiنiشتi جاعدايلار تۋىنداپ وتىر.
دەمەك, باۋىرلار! يسلام دiنi تەك ءمiناجات ەتۋدەن تۇرمايدى. نەگiزiندە اينالامىزداعى تابيعاتقا مەيiرiمدi­لiك­پەن قارايتىن بولساق, بۇنىڭ ءوزi – اللا تاعالانىڭ قۇزىرىندا قۇلشى­لىق ءھام ۇلكەن ساۋاپ.
اللا تاعالا ادامداردان وزiنە تاپ­سىرىلعان اماناتتى, ياعني جەردi ابات­تاندىرۋىن سۇرايدى جانە ونى ارقان­داي بۇلiنۋشiلiكتەن قورعاۋعا شاقى­رادى. سول سەبەپتi دiن تاعىلىمدا­رىن­دا وسى بايلىقتاردى پايدالانۋ­دىڭ وزiنشە ەرەجەلەرi مەن زاڭدارى بار.
قۇران تاعىلىمدارىنداعى تابيعات­تى پايدالانۋدىڭ العاشقى جانە ەڭ ماڭىزدى قاعيداسى ىسىراپ ەتپەۋ جانە شەكتەن شىقپاۋ بولىپ تابىلا­دى. اللا تاعالا ءتۇرلi اياتتاردا iشiپ-جەڭدەر, بiراق ىسىراپ ەتپەڭدەر دەپ تاپسىرادى. ىسىراپشىلدىق جانە تابيعي بايلىقتاردى زايا كەتiرۋ جاراتىلىسقا, ۇستەم جۇيەگە قايشى كەلەدi. ويتكەنi, اللا بار نارسەنi ولشەپ, بەلگiلi دارەجەدە جاراتقان. «قامار» سۇرەسiنiڭ 49-شى اياتىندا:
«شىن مانiندە ءار نارسەنi بiر ءول­شەۋمەن جاراتتىق» –  دەيدi. سون­دىقتان تابيعي بايلىقتاردى شەكتەن تىس پاي­دالانۋ الەمدەگi ءتارتiپتi جانە ونداعى تەپە-تەڭدiكتi بۇزۋى ابدەن مۇمكiن. قورشاعان ورتاعا قاتىستى ماڭىزدى بiر قاعيدا وزگەنiڭ زيانىنا سوقتى­راتىن iستi iستەمەۋ بولىپ تابىلادى. اللا تاعالا جاراتىلىس جۇيەسi بويىن­شا, ادامزات­قا ارناپ جاراتىلعانىن باسا ايتىپ, ادامدى وسى جۇيەدە بۇزاقىلىق جاساۋ­دان تيادى. ويتكەنi بۇل iس تابيعات نىع­مەتتەرiن پايدالا­نۋعا حاقىسى بار وزگە كiسiلەرگە زيانى تيۋگە سەبەپ بولماق. اللا تاعالا قۇر­لىق پەن تەڭiزدەگi بۇ­زىق­تىقتى ادام­داردىڭ ورىنسىز iستە­رiنiڭ ءناتي­جەسi دەپ باعالايدى.
دiن تاعىلىمداردا تابيعي بايلىق­تاردىڭ سارقىلۋىنا نەمەسە ونىڭ بۇلiنۋiنە اكەلەتiن كەز كەلگەن ارەكەت­كە جول جوق. يسلام دiنiنiڭ كوزقاراسى بويىنشا, تابيعي نىعمەتتەردi يگەرۋدە ادiلەتتi بولۋ كەرەك. باسقاشا ايتقاندا, قورشاعان ورتانىڭ قۇرىپ كەتۋiنە نە­مەسە لاستانۋىنا اكەلەتiن جانە قازiرگi شاقتا ءارi كەلەشەكتە ادام ومiرiنە قيىندىق تۋعىزاتىن تابيعاتتى پايدا­لانۋ جونiندەگi ارقانداي ارەكەتكە تىيىم سالىنادى. يسلام – قورشاعان ور­تانى قورعايتىن زاڭ, قاعيدالاردى بۇدان 14 عاسىر بۇرىن بايانداعان دiن. ول زاماندا تابيعات ماسەلەلەرi تۇگiلi الەۋمەتتiك ءارi ەكونوميكالىق ماسەلە­لەر­دiڭ ءوزi قاراستىرىلماعان-تۇعىن.
يسلامدىق حاديستەر مەن راۋاياتتاردا قورشاعان ورتانى بۇلدiرمەۋ عانا ەمەس, ونى قورعاۋ دا جيi قۋاتتالعان. اتاپ ايتقاندا, اعاش وتىرعىزۋ مەن قۇدىق قازۋ دiني تاعىلىمداردا قۋاتتالىپ, مۇسىلماندار وسى iستەرگە جۇمىلدى­رىل­عان. پايعامبارىمىز ساللاللاھۋ ءالايھي ءۋاساللام وسى ماسەلەنiڭ ماڭىزى تۋرالى بىلاي دەيدi:
«كiمدە-كiمنiڭ قولىندا بiر اعاشتىڭ كوشەتi (تال شىبىعى) بولسا, قيامەت قايىم باستالىپ كەتكەنشە قولىنداعى كوشەتتi ەگۋگە ۇلگiرەتiن شاما بولسا, سونى دەرەۋ وتىرعىزىپ ۇلگەرسiن»  – دەيدi (بۋحاري ريۋاياتى). بۇل جەردەن اعاش ەگۋدiڭ وتە ماڭىزدى ەكەنiنە كوز جەتكiزەمiز. «ارداقتى پايعامبارىمىز ءۇش نارسە كوزدiڭ نۇرلانۋىنا سەبەپ بولادى دەپ: «جاسىل جەلەككە قاراۋدى, اعىپ جاتقان سۋعا جانە جارقىن ءجۇزدi ادامنىڭ بەتiنە قاراۋدى» ايتقان.
پايعامبارىمىز (س.ع.س.) ءوز قولىمەن قۇرما اعاشىن ەگiپ, مۇسىلمانداردى سولاي iستەۋگە شاقىرىپ: «قاندايدا بiر مۇسىلمان اعاش ەگiپ نەمەسە ەگiن ەكسە, ول ەگiستiكتەن ادامدار, قۇرت-قۇمىرسقا­لار مەن قۇستار جەپ ازىقتا­ناتىن بولسا-داعى, مiندەتتi تۇردە وزiنە ساۋاپ رەتiندە كەرi قايتا­دى», – دەگەن. بايقا­عانى­مىزداي, قۇران مەن سۇننەتتە جاسىل جەلەكتi اعاشتارعا دا باسا نازار اۋدار­عان.  اعاشتىڭ جانە ورماندار­دىڭ تەك قانا ادامدار ءۇشiن ەمەس, سونىمەن بiرگە جان-جانۋارلار ءۇشiن دە پايداسى وراسان زور. ويتكەنi, جان-جانۋارلار­دىڭ با­سىم كوپشiلiگi­نiڭ پانالايتىن جەرi – اعاشتار مەن ور­ماندى القاپتار.
يمام احماد ءابۋ داردادان ريۋايات ەتكەن حاديستە: «ءابۋ داردا بiردە دا­ماسك قالاسىندا كوشەت وتىرعىزىپ جات­سا, ونى بiر كiسi كورiپ: «پايعام­باردىڭ ساحاباسى بولا تۇرا بۇل iستi iستەگەنiڭ قالاي؟» دەيدi. (ياعني ول كەزدە ساحابا­لاردىڭ كوبi دۇنيەدەن ءوتiپ, ازشىلىعى عانا قالعان, ەلدiڭ اراسىندا ساحابا­لاردىڭ ابىرويى پاتشالارداي زور. سوندىقتان ساحابا دەگەن ابى­رويىڭ بار, كوشەت ەگiپ ابىرويىڭدى ءتۇسiرiپ نە قىلاسىڭ؟ ابىرويىڭا نۇق­سان كەلەدi عوي دەيدi الگi كiسi.) وعان ءابۋ داردا: «اسىقپا, سابىر ەت: مەن پاي­عامبارى­مىزدىڭ: «كiم بiر تال ەكسە, ودان بiرەۋ كەلiپ جەسە نەمەسە ساياسىندا دەم السا, سول سەبەپتi ول ادامعا ساداقا بولىپ جەتiپ تۇرادى», دەگەنiن ەستiگەم», دەيدi.
سونداي-اق, پايعامبارىمىز ساللال­لاھۋ ءالايھي ءۋاساللام مۇنى تەك اي­تىپ قانا قويماي, iس جۇزiندە دە دالەل­دەي بiلگەن. وعان تاريحتان دالەل رەتiن­دە ايتار بولساق, اللا ەلشiسi ساللال­لاھۋ ءالايھي ءۋاساللام مەككەدەن ءمادي­ناعا كوشiپ كەلگەن كەزiندە ءمادي­نانىڭ باتپاعىن كەپتiرۋ ءۇشiن اينال­دىرا اعاش ەككiزگەنi ءمالiم. جاقسىنىڭ جاقسى­لى­عىن ايت نۇرى تاسىسىن دەيدi حالقىمىز. ەلباسىمىز دا الماتىدان استاناعا كوشiپ كەلگەن جىلدارى استا­نانى اينا­لدىرا اعاش وتىرعىزدىرماپ پا ەدi? بۇل امالىن سۇننەتتi, پايعامبار iسiن جان­دان­دىرىپتى دەسەك, ارتىق ەمەس شىعار.
مiنە, وسى سەكiلدi اعاش باتپاقتى عانا كەتiرiپ قويماي, اۋانى دا تازارتا­دى, ونىڭ ساياسىندا دەمالعان ادام كەڭ تىنىس الىپ, جانى جاي تابادى. كۇندە­لiكتi قولدانىپ جۇرگەن ماتەريالدا­رى­مىز­دىڭ كوبi وسى اعاشتان جاسالادى.
تابيعاتتى قورعاۋ دەگەنiمiز – قا­زاقتىڭ ۇعىمىنداعى ءوزiنiڭ ۇلتتىق ءداستۇرi بويىنشا «اتاڭنان مال قالعان­شا, تال قالسىن» دەگەن ناقىلعا سۇيەنە وتىرىپ ايالاۋ, تابيعاتتى قورعاۋعا جانە ونى تيiمدi پايدالانۋعا ۇيرەتۋ, مەيiرiم كوزبەن قاراۋ. قورىتا ايتقان­دا, اللا تاعالانىڭ رازىلىعى كەيدە ۇلكەن نارسەدە, كەيدە ورتاشا نارسەدە, ال كەيدە كiشكەنە نارسەدە جاسىرىنىپ تۇرادى. اشۋى دا ءدال سولاي. ولاي بول­سا, اللانىڭ بارشا جاراتقاندا­رىنا مەيiرiم-شاپاعاتپەن جانە ءسۇيiس­پەن­شiلiكپەن قاراپ, ولارعا قامقور بولۋعا تيiسپiز. يسلام دiنi بارشا تiر­شiلiك يەلەرiنە, ياعني ادامدارعا, جان-جانۋار­لارعا, تiپتi وسiمدiكتەردiڭ وزiنە راقىم­دىلىق تانىتۋعا, ءسۇيiس­پەن­شi­لiك­پەن مامiلە جاساۋعا بۇيىرادى.
پايعامبارىمىز ساللاللاھۋ ءالايھي ءۋاساللامنىڭ «ادامداردىڭ ەڭ جاقسى­سى – باسقالارعا پايداسى تيگەنi» دەگەنiن دە جادىمىزدان شىعارماعان دۇرىس. تاعى بiر حاديستە: «بiر ادام بiر اعاش وتىر­عىزسا, داپتەرiنە وتىرعىزعان اعا­شى­­نىڭ جەمiسiندەي ساۋاپ جازىلا­دى» دەيدi.
تiپتi, ەككەن اعاشىمىزدان ادامدى قويىپ, جانۋار-جاندiكتەردiڭ ءوزi پايدا­لا­نىپ جاتسا, ولارعا بiزدiڭ بەرگەن ساداقامىز بولاتىندىعىن پايعامبا­رى­مىز (ساللاللاھۋ ءالايھي ءۋا ءساللام) ايتقان. وندا:
«بiر مۇسىلمان بiر اعاش وتىرعىزسا نەمەسە بiر نارسە ەكسە جانە ودان بiر قۇس, بiر ادام نەمەسە جانۋار جەسە, ول ادام ءۇشiن ساداقا بولىپ ەسەپتەلەدi» دەگەن (بۋحاري ريۋاياتى). پايعامبا­رىمىز (س.ع.س.):
«ادام قايتىس بولعاندا ءۇش ءتۇرلi امالىنان باسقاسىنىڭ ءبارi توقتايدى: ەل يگiلiگiنە جارايتىن جاريا ساداقا, ەلگە پايدالى iلiم, دۇعا جاسايتىن iزگi ۇرپاق» دەيدi. ءدال وسى حاديستەگi ولگەن­نەن كەيiن دە ساۋابى توقتامايتىن جاريا ساداقا ول – تال ەگۋ, باۋىرلار. ودان قاپى قالماڭىزدار!
ەندەشە, تابيعاتتى ايالاپ, ونى تازا ۇستاۋ – ءوز قولىمىزدا. اللا تاعالا ءاربiر جاساعان امالدارىمىزدى قابىل الىپ, ەككەن اعاشتارىمىزدىڭ جەمiسiن ەكi دۇنيەدە جەۋدi ءناسiپ ەتسiن. ءامين!

باقتىباي بەيسەنباەۆ,
س.عىلماني مەشiتiنiڭ باس يمامى