ءتىرى «تاۋار»

جىل سايىن 2,5 ميلليوننان اسا شەتەلدىك ­قازاقستانعا جۇمىسقا, وقۋعا, جەكە جانە قىزمەتتىك ماقساتتارى بويىنشا كەلەدى ەكەن. سونىڭ ىشىندەگى 90 پايىزى – بۇل تمد ەلدەرىنىڭ ازاماتتارى, نەگىزىنەن, ەڭبەك ميگرانتتارى. الماتىداعى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمىنا مۇشە-مەملەكەتتەردىڭ زاڭسىز كوشى-قونمەن كۇرەس جونىندەگى قۇزىرلى ورگاندارى باسشىلارىنىڭ باسقوسۋىندا ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرلان تۇرعىمباەۆ وسىنداي اقپاراتتى جاريالادى.

الايدا ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ قانشاسى ادام ساۋداسىنىڭ قۇربانىنا اينالاتىنىن ەشكىم بىلمەيدى. جۋىردا نورۆەگيا كورولدىگى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قارجىلاندىرۋىمەن حالىقارالىق كوشى-قون ۇيىمى (حكۇ) جوباسىنىڭ شەڭبەرىندە ۇيىمداستىرىلعان «ادام ساۋ­داسىمەن كۇرەستى كۇشەيتۋ جانە قازاقستانداعى وسال ميگرانتتاردى قورعاۋ» اتتى جۋرناليستەرگە ارنالعان ترەنينگكە قاتىسىپ, 2017 جىلى ەلىمىزدە 171 ادامنىڭ قۇلدىقتان قۇتقارىلعانىن ەستىدىم. «جىل سايىن قازاقستاندا 150-160 ادامدى ۇرلاۋ فاكتىلەرى انىقتالادى. قۇلدىققا ۇرىنۋعا بەيىم توپتارعا جۇمىسسىزدار, ساۋاتى جوق ادامدار جاتادى. قۇلدىقتان زارداپ شەككەندەرگە تەگىن قۇقىقتىق جانە باسقا كومەك كورسەتەمىز. بارلىق قالالاردا قۇرباندارعا ارنالعان باس ساۋعالايتىن ورىندار بار. مۇنداي جاعدايدان ەشكىم ساقتاندىرىلماعان. ءبىز ازاماتتاردى ەشتەڭەدەن قورىقپاي, كومەگىمىزگە جۇگىنۋگە شاقىرامىز. ادام ساۋدالاۋعا نەمقۇرايدى قارامايتىن ءار ادام بۇعان ۇلەس قوسا الادى» دەدى جوبانىڭ ۇيلەستىرۋشىسى انيسا كۋانوۆا.

ەڭبەگى قانالعاندار كوپ

بۇگىنگى تاڭدا ادام ساۋداسىنىڭ تۇرلەرى كوپ. سونىڭ ىشىندە كەڭ تاراعانى – ءتان ساۋدالاۋعا ماجبۇرلەۋ مەن ەڭبەگىن قاناۋ. حكۇ-نىڭ ۋكرايناداعى باعدارلاماسىنىڭ مامانى يرينا ميدلوۆەتستىڭ ايتۋىنشا, جاھاندىق ءتىرى «تاۋار» بيزنەسىنىڭ قۇرىعىنا ىلىنگەندەردىڭ 80 پايىزىنىڭ ەڭبەگىن قاناپ, قۇلدىققا جەگەدى. «1980 جىلدارى ادام ساۋداسى قۇرباندارىنىڭ 80 پايىزىن جەزوكشەلىككە تارتىلىپ, ءتان ساۋدالاۋعا ماجبۇرلەنگەن قىز-كەلىنشەكتەر قۇرايتىن ەدى. قازىر قۇلدىقتان زارداپ شەگەتىندەردىڭ 57 پايىزى – ەر-ازاماتتار. ءبىز كوبىنەسە ساۋاتى جوق ادامداردى ۇرلايدى دەپ ويلايمىز عوي. الايدا قۇلدىققا تۇسكەندەردىڭ 82 پايىزىنىڭ جوعارى جانە تەحنيكالىق ءبىلىمى بار. سونداي-اق, بۇل قىلمىسقا ەڭبەككە جارامدى جاستاعى ادامداردىڭ عانا باسى شاتىلادى دەسەك قاتەلەسەمىز.

الەمدە ەڭ جاس ساۋدالانعان ادام – 3 جاستا, ەڭ ۇلكەنى – 83 جاستا. ەڭ سوراقىسى سول, ۇلكەندەردىڭ 6 پايىزىن ءوز تۋىستارى مەن دوستارى ساۋداعا تارت­سا, 18 جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ 27 پايىزىن ءوز اتا-انالارى, تۋىستارى ساۋدالاعان.

جەزوكشەلىك پەن قۇلدىقتى شاتاستىرماۋ قاجەت. جەزوكشەلىك دەگەنىمىز – بۇل ەرىكتى تۇردە سەكسۋالدى قىزمەت كورسەتۋ. ادام ساۋداسى دەگەنىمىز – بۇل سەكسۋالدى قىزمەت كورسەت­كىسى كەلمەگەن قىزدى زورلىقپەن ماجبۇرلەۋ» دەپ ءتۇسىندىردى ي.ميدلوۆەتس.

80000 تەڭگەگە ساۋدالانعان

ۆيكانىڭ (كەيىپكەر­دىڭ ە­سى­­­مى وزگەرتىلىپ الىندى) شالعايداعى قالادان استاناعا قونىس اۋدارعانىنا كوپ بولعان جوق. «جالاقىسى كوپ جۇمىس تاۋىپ بەرەمىن» دەپ شاقىرعان جەرلەسىنىڭ سوزىنە يمانداي سەنگەن. «ءۇش كۇن مەنىڭ ۇيىمدە تۇراسىڭ. قۇجاتتاردى رەتتەگەن سوڭ جاڭا جۇمىسىڭا كىرىسەسىڭ» دەگەن جىگىت ءبىر ۇيگە قاماپ, جونىنە كەتتى. ءبىر كۇنى ول جانىنا ەرگەن بەيتانىس ايەلمەن ۆيكانى الىپ كەتۋگە كەلدى. «تەزىرەك جينال!» دەدى اسىعىس بۇيىرا سويلەپ. قىزدىڭ قۇجاتتارى جىگىتتىڭ قالتاسىندا بولاتىن. جۇپىنىلاۋ ۇيدەن جاڭا, ەڭسەلى پاتەرگە كەلگەندە تۇككە تۇسىنبەدى. جۇمىسقا شىعامىن دەپ ويلاپ, ۇستىنە وزىندە بار كيىمىن كيگەن. كۇن باتىپ, قاس قارايا باستاعاندا پاتەرگە ساقال-مۇرتى ءوسىپ كەتكەن وزگە ۇلتتىڭ وكىلى كىردى. قوجايىن ەكەن. ۆيكا ءوزىنىڭ ءتان ساۋداسىنا تارتىلعانىن سول كەزدە ءبىر-اق ءبىلدى. ءۇستى-باسىن تۇك باسقان ەركەك جاس قىزدى كۇشپەن شەشىندىرىپ, ۇلكەن اق توسەككە الىپ ۇرعاندا ەسىكتىڭ قوڭىراۋى سوعىلدى. وزىنە «تاۋاردى» ساتقان ادامدار قايتىپ كەلدى مە دەپ ەسىكتى اشىپ قالعاندا, اۆتومات اسىنعان ءۇش-ءتورت جىگىت ساۋ ەتە قالدى. سويتسە, جەرلەسى ازامات ا. مەن ونىڭ سىبايلاسى ازاماتشا ل. ۆيكانى بار-جوعى 80000 تەڭگەگە (!) ساۋدالاپتى. قۇل ساتۋشىلاردىڭ ارام پيعىلى ىسكە اسپادى. پوليتسەيلەر ەكى «ساتۋشىنىڭ», «ساتىپ الۋشىنىڭ» قولىنا كىسەن سالدى. بۇل – استانا قالاسىندا 14-16 ناۋرىز ارالىعىندا جۇرگىزىلگەن «STOP ترافيك» اتتى جەدەل الدىن الۋ ءىس-شارالارى ناتيجەسىندە انىقتالعان ءبىر عانا وقيعا. جانە ول جالعىز ەمەس. حكۇ-نىڭ ستاتيستيكاسى بويىنشا 2017 جىلى قازاقستاندا ادام ساۋدالاعانداردى ىزىنە تۇسۋگە قاتىستى 304 قىلمىستىق ءىس قوزعالعان. سونىڭ ىشىندە 200-ءى – قر قك-ءنىڭ 309-بابىنا («جەزوكشەلىكپەن اينالىسۋعا جانە جەڭگەتايلىق ءۇشىن پريتونداردى ۇيىمداستىرۋ مەن ۇستاۋعا»); 35-ءى – 308-باپقا («جەزوكشەلىككە تارتۋ جانە اينالىسۋ»); 32-ءسى 128-باپقا («ادام ساۋداسى») جاتادى. 309-باپتى ەسەپكە الماعاندا, وتكەن جىلى ادام ساۋداسىمەن كۇرەس باعىتى بويىنشا قۇزىرلى ورگاندار 36 ادامدى (2 جىل 6 ايدان 10 جىلعا دەيىن) سوتتاعان.

بۇل بيزنەستى كىم توقتاتادى؟

ەكونوميكالىق ءوسىمى مەن گەو­گرافيالىق جاعىنان قو­لايلى ورنالاسۋىنا وراي, قازاقستان ءتىرى «تا­­ۋار» بيزنەسىنىڭ ايى وڭىنان تۋعان بىردەن-ءبىر ەلگە اينالدى. مىنا سۇرىقسىز ستاتيستيكادان توبە شاشىڭىز تىك تۇرادى. حكۇ-نىڭ ستاتيستيكاسىنا سۇيەنسەك, سوڭعى 13 (2004-2017) جىلدا ادام ساۋدالاۋدىڭ قۇربانى بولعان 1672 ادامنىڭ 1529-ى قازاقستاندا تىركەلىپتى. باتپانقۇيرىق «بيزنەس» قاناتىن كەڭىنەن جايعان ەلدەر (16 مەملەكەت) تىزىمىندەگى ەكىنشى ورىندا – ءباا (61), ءۇشىنشى ورىندا رەسەي (28) تۇر. عالامدىق ەكونو­مي­­كالىق داعدارىستىڭ سالدارىنا قاراماستان, قازاقستان ورتالىق ازياداعى ەكونوميكاسى تۇراقسىز ەلدەردىڭ ازاماتتارى ءۇشىن تارتىمدى نۇكتەگە اينالىپ وتىر. وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن حكۇ-نىڭ ستاتيستيكاسىن تابليتسالارمەن كورسەتەيىك.

قوعامنىڭ سەلقوستىعى جانعا باتادى

ادام ساتۋ تابىسى جونىنەن قارۋ-جاراق پەن ەسىرتكى ساۋداسىنان كەيىنگى ءۇشىنشى ورىندا تۇر. بۇرىن بۇل باتپانقۇيرىق «بيزنەستى» ادام اۋلاپ, سىرتقا ساۋدالاۋمەن بايلانىستىراتىن ەدىك. الايدا ساراپشىلار سوڭعى جىلدارى قازاقستاندىقتاردى شەتەلگە ەمەس, ەلىمىزدىڭ اۋماعىندا ساتۋ بەلەڭ العانىن ايتۋدا. ولاردىڭ پىكىرىنشە, «قۇل ۇستاۋ» استانا مەن الماتىدا, وڭتۇستىك جانە باتىس وڭىرلەردە «جاقسى» دامىپ كەلەدى. اي مەن كۇننىڭ امانىندا ءتىرى «تاۋار» بيزنەسىنىڭ گۇلدەنۋىنە نە نارسە اسەر ەتۋدە؟ بەلگىلى ادۆوكات, باق بويىنشا ساراپشى جوحار وتەبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا, بۇل ماسەلەگە نەمقۇرايدى قارايتىنىمىز – تولىق ازاماتتىق قوعام ورناعان جوق. «ەگەر سەكسۋالدى قاناۋ تۋرالى ايتار بولساق, قۇلدىقتان زارداپ شەككەن ادامنىڭ ءوزىن كىنالاي كەتەدى. ەڭ ۇلكەن ماسەلەنىڭ ءبىرى – وسى» دەدى ج.وتەبەكوۆ. ول ادامنىڭ ەڭبەگىن قاناۋعا توسقاۋىل قويۋ ءۇشىن قوعامدىق سانانى وزگەرتۋ قاجەتتىگىن ايتادى. «ەڭبەگىن قاناۋعا ۇشىرايتىنداردىڭ دەنى – شەتەلدىكتەر, ياعني ورتالىق ازيا ەلدەرىنەن كەلەتىن ازاماتتار. جاسىراتىنى جوق, ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ولارعا دەگەن كوزقاراسى تەرىس. لاس مادەنيەتىن اكەلەدى, قىلمىستىق احۋالدى ۋشىقتىرادى, جامان اۋرۋلار جۇقتىرادى دەپ كىنالايدى. شەتەلدىك ميگرانتتاردىڭ دەنى قۇرىلىس سالاسىنا شوعىرلاناتىنى ءمالىم. ولاردىڭ ەڭبەگىن قاناۋعا, زورلىق-زومبىلىققا تاپ بولاتىنىن ءجيى ەستيمىز. حالىقارالىق جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ كومەگىنسىز بۇل ماسەلەنى كوتەرۋدىڭ ءوزى قيىننىڭ قيىنى. ويتكەنى مەملەكەت تاراپىنان ءۇل­كەن الاڭداۋشىلىق تانىتۋ بايقالمايدى. مۇنى تۇسىنۋگە دە بولادى. سەبەبى بۇل, پەدوفيلدىك سياقتى, قوعام نازارىن اۋدارعان ەڭ وتكىر ماسەلە ەمەس. الەۋ­مەتتىك قوبالجۋشىلىق پەن قوعامنىڭ تالابى پەدوفيلدىكتى تىيۋعا قانداي دا ءبىر شارالار قولدانۋدى تالاپ ەتتى. وكىنىشكە قاراي, ءبىزدىڭ قوعام وسال الەۋمەتتىك توپتاردى قۇل ساتۋدان قورعاۋدى تۇسىنەتىندەي دەڭگەيگە جەتكەن جوق» دەپ ءتۇسىندىردى ول ماسەلەنىڭ ءمانىسىن.

13 جىلدا قۇرباندار
بارعان ەل:

رەسەي – 28
تۇركيا – 27
ءباا – 61
يزرايل – 6
تايلاند – 4
گەرمانيا – 1
قىتاي – 2
ازەربايجان – 1
وزبەكستان – 4
يندونەزيا – 2
گرەكيا – 2
ليۆان – 1
وڭتۇستىك كورەيا – 1
اقش – 2
باحرەين كورولدىگى – 2
شىققان ەل:
قىتاي – 19
رەسەي – 23
وزبەكستان – 811
قازاقستان – 706
قىرعىزستان – 72
ۋكراينا – 8
تاجىكستان – 18
بەلارۋس – 1
مولدوۆا – 5
تۇرىكمەنستان – 1
موڭعوليا – 2
نيگەريا – 1
فيليپپين – 4
وڭتۇستىك افريكا – 1
ادام ساۋداسىنىڭ ءتۇرى:
ىشكى – 566
حالىقارالىق – 1105
ارالاس – 1
قورىتىندى – 1672
قاناۋدىڭ ءتۇرى:
سەكسۋالدى قاناۋ – 13
ەڭبەگىن قاناۋ – 156
ساداقا سۇراۋعا ماجبۇرلەۋ – 2
ەڭبەكپەن جانە
سەكسۋالدى قاناۋ – 3