تىرلىگىڭ قالاي, ەلوردالىق ەلدى مەكەندەر؟

استانا قالاسىنىڭ ماڭىنداعى جالپى اۋدانى 4 168 گەكتار جەردى الىپ جاتقان جانە حالقىنىڭ سانى 109 408 مىڭ ادامدى قۇرايتىن ەلورداعا قوسىلعان ون توعىز تۇرعىن الابى بار. ولار – جەلەزنودوروجنىي, ينتەرناتسيونالنىي, دوستىق, ميچۋرينو, كۇيگەنجار, پرومىشلەننىي, كازگورودوك, قازاق اۋىل, وڭتۇستىك-شىعىس (سول جاعى), وڭتۇستىك-شىعىس (وڭ جاعى), كوكتال-1, كوكتال-2, ءوندىرىس, كومسومولسكي, زارەچنىي, تەلمان, يلينكا, پريگورودنىي, قاراوتكەل دەپ اتالادى.

كەشەندى جوسپاردا كورسەتىلگەن

بۇل ەلدى مەكەندەردىڭ تۇرعىندارى استانالىق دەپ قانا اتالىپ قويماي, ەلوردا دارەجەسىندەگى الەۋمەتتىك, مادەني يگىلىكتەرگە قول جەتكىزۋى ءتيىس ەدى. وسى ماقساتتا ەكى جىل بۇرىن استانا قالاسىنىڭ ماڭىن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامىتۋدىڭ 2014-2020 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى جوسپارى ازىرلەنگەن بولاتىن. كەشەندى جوسپاردا انىقتالعان باستى ستراتەگيالىق باعىتتار بويىنشا كولىك ينفراقۇرىلىمى, ەلەكترمەن جابدىقتاۋ نىساندارىن, كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق وبەكتىلەرىن سالۋ جوسپارلانعان. ءبىلىم سالاسى بويىنشا (جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرى – 21 (24 000 ورىن), مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەر – 47 (11 940 ورىن) مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى جەتى ەمحانا, جەتى وتباسىلىق-دارىگەرلىك امبۋلاتوريا, ءبىر جەدەل مەديتسينالىق جاردەمنىڭ شاعىن ستانتسياسىن اشۋ كوزدەلگەن. بۇل وڭىرلەردە ۇزىندىعى 398,12 كم جول مەن 1520,82 كم ينجەنەرلىك جەلى (سۋمەن قامتۋ, تۇرمىستىق جانە نوسەرلى كارىز بەن ەلەكترمەن قامتۋ), سونداي-اق, 112 ينجەنەرلىك قۇرىلىس (ترانسفورماتورلىق شاعىن ستانسا, كارىزدىك سورعى ستانسالارى مەن نوسەرلى كارىزدى تازارتۋ قۇرىلىسى) سالۋ جوسپارلانعان. بۇل شارالار تۇرعىنداردىڭ كولىك-قاتىناس جاعدايلارىن جاقسارتىپ, كوشەلەرى جارىقتاندىرىلىپ, ورتالىقتان ايىرماشىلىعىن ازايتىپ, تۇرعىندار تۇرمىسىن كوپ جەڭىلدەتەر ەدى. دەگەنمەن, قالا ماڭى اۋماعىنا قاتىستى بارلىق سۇراقتار وڭ شەشىمىن تاۋىپ, ءبىر باعدارلاما اياسىندا تۇرعىنداردىڭ بار ماسەلەسى قامتىلماعان. وسى جونىندە استانا قالاسى ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتا­تى قاراقات ابدەن وڭىرلەرگە ور­تاق ماسەلەلەردى ورتاعا سالعان ەدى.

اتا-انالار نەگە الاڭدايدى؟

– قالا ماڭىن دامىتۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن جوق, – دەيدى قاراقات جاقسىلىققىزى – ءۇش بىردەي «تەلمان», «زارەچنىي», «پريگورودنىي» تۇرعىن الابى مەنىڭ سايلاۋ وكرۋگىمە قارايدى. ونداعى الەۋمەتتىك ماسەلەلەر ماعان جاقسى تانىس. ءبىرىنشى كەزەكتە بۇل قونىستارداعى مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە مەكەمەسىنىڭ بولماۋى اتا-انالاردى الاڭداتادى. ەگەر بار بولسا ونداعى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ شامادان تىس كوپتىگى جاعدايدى اۋىرلاتۋدا. مەكتەپتەردەگى ورىن العان كورىنىس تە وسىنداي. مىسالى, تەلمان تۇرعىن الابىندا نە بالاباقشا, نە ورتا مەكتەپ جوق. وكىنىشكە قاراي, 2017-2019 جىلدارعا ارنالعان قالا بيۋدجەتىندە بۇل نىسانداردىڭ قۇرىلىسى قاراستىرىلماعان. سابيلەر جاقىن جەردەگى بالاباقشا مەن مەكتەپ وقۋشىلارى ساباققا ۇلگەرۋى ءۇشىن تاڭعى ساعات التىدان باستاپ جولعا شىعۋى ءتيىس. قوعامدىق كولىكتىڭ جۇمىسى دا تالاپقا ساي ەمەس. مەديتسينالىق كومەك بەرەتىن مەكەمەلەردىڭ دە شالعايلىعى ءومىر ساپاسىنىڭ ولشەمىنە كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. كوشەلەردى جارىقتاندىرۋ دا ەش وزگەرىسسىز قالىپ, قالا ستاتۋسىنا ساي كەلمەيدى. قوعامدىق كولىكتەردىڭ باعىتىنىڭ قولايسىزدىعىنان (كوبىسى ەلدى مەكەننىڭ سىرتىنان وتەدى) ودان بولەك قوزعالىس كەستەسىنىڭ تۇراقسىزدىعىنان جولاۋشىلار اق قار, كوك مۇزدا ساعاتتاپ كولىك توسىپ سارىلادى. ايتا كەتەيىك, 2016 جىلعى شىلدەدەگى مالىمەتىنە ساي تەلمان تۇرعىن الابىندا 2300 ادام تۇرىپ جاتىر, ونىڭ باسىم كوپشىلىگى قوعامدىق كولىك قىزمەتىن پايدالانادى.
دەپۋتاتتان باستاپ قاراپايىم حالىقتىڭ ويىنداعىسى ءبىر. «ميچۋرينو» تۇرعىنى, زەينەتكەر تۇرعان قادىروۆا قالالىق اتانسا دا, اۋىر بەينەتتەن ارىلا الماي وتىرعانىن جەتكىزدى. «300 شارشى مەترلىك جەر ءۇيىمىزدى جىلىتۋ ءۇشىن كومىر مەن سولياركا جاعامىز. ىستىق سۋسىز تاعى بولمايدى, ول ءۇشىن سۋقايناتقىش جابدىقتى قولدانامىز. قىستاپ شىعۋ ءۇشىن شامامەن جىلىنا 200 مىڭداي تەڭگە جۇمسايمىز. ەگەر ۇيلەرىمىزدى ورتالىق جىلىتۋ جۇيەسىنە قوسىپ, سۋ تارتۋ مەن كارىز قۇبىرلارى جەتكىزىلسە, بۇل شىعىندارىمىز قىسقارىپ, تۇرمىسىمىز جەڭىلدەر ەدى. التى اي قىسى بار استانادا كومىر جاعىپ, كۇل شىعارۋ وڭاي جۇمىس ەمەس» دەيدى.

جالعىز اۆتوبۋسقا جارماسادى

«ءوندىرىس» تۇرعىن الابىنىڭ تۇرعىنى راۋشان دوسحوجينا: «جاقىننىڭ الىسى جامان. مەكەنىمىزدى قالا ساناتىنا كىرگىزگەنمەن, قالالىق بولۋدىڭ نە ەكەنىن سەزىنگەنىمىز جوق. ول ءۇشىن ءالى ءبىراز ۋاقىت كەرەك بولار. بىراق قالا مەن تۇرعىن الابى اراسىندا قاتىنايتىن كولىكتىڭ ماسەلەسىن بۇگىن شەشۋگە بولادى عوي. ەكى ورتادا №24 اۆتوبۋس قاتىنايدى, ەرتەلى-كەش زىرىلداپ ءجۇرىپ تۇرسا دا, جالعىز كولىككە جارماسقان جولاۋشىلار سانىنان اۆتوبۋس سالونىندا ينە شانشار ورىن بولماي, قالاعا جەتكەنشە ءبىر اياقتاپ تۇرىپ ءابىرجيمىز. ودان بولەك, كوپ ۇيلەردە جەكە مونشاسى بار, جاعدايى بارلار ءتىپتى «ساۋنا» دا سالىپ تاستادى. الايدا, قوعامدىق مونشانىڭ ورنى بولەك, ونىڭ قۇرىلىسى جوبادا قاراستىرىلعان با؟!» دەپ سۇراقتى بىزگە قويدى.
گۇلگە ورانعان ەسىلدىڭ سول جاعالاۋى مەن اۋەجايدىڭ ورتاسىندا «پريگورودنىي» تۇرعىن الابى دا قالا اۋماعىنا كىرەدى. 60 جىلدارى تىڭ ولكەسىنىڭ اۋەجايى قىزمەتكەرلەرىنە ارنالىپ سالىنعان مەكەننىڭ بۇل كۇندە جولى توزىپ, ەسكىرگەن كوپ قاباتتى ۇيلەرىنىڭ كۇيى كەلمەي-اق تۇر. باستى الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىنىڭ شەشىمى تابىلماي, پريگورودنىي تۇرعىندارى دا قالاعا جەتەر ورتا جولدا قالعانداي كورىنەدى.
«جەلەزنودوروجنىيدا» تۇرىپ جاتقان جانداردىڭ دا جايى وسىنداي. اسىرەسە, جارىقپەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى كەشەۋىل­دەپ, حالىقتىڭ مازاسىن الىپ تۇر.

تۇرعىندار تالابى قولداۋعا تۇرادى

جەرگىلىكتى تۇرعىندار «سيليكاتنىي» دەپ اتاپ كەتكەن پرومىشلەننىي تۇرعىن الابىنا دا وركەنيەتتىڭ يگىلىكتەرى جەتۋ ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت كەرەك بولار. دەسە دە تۇرعىندار ايماقتىڭ ەكولوگيالىق احۋالى الاڭداتاتىنىن ايتادى. ونىڭ ءبىر سەبەبى, № 57 ورتا مەكتەپ سول زاۋىتتىڭ ىرگەسىندە ورنالاسقان. ونەركاسىپ تولىق كۇشىمەن جۇمىس ىستەگەندە ونىڭ ءتۇتىنى مەن شاڭىنان, قول­قانى العان كۇيىكتىڭ يىسىنەن تۇنشىعاتىنىن ايتىپ, تۇرعىندار ءجيى شاعىمدانىپ ءجۇر.
تۇرعىندار وسىنداي احۋالىمەن قالاعا اپاراتىن ورتا جولدا قالىپ تۇر. ءماسليحات دەپۋتاتى قاراقات ابدەن تاعى دا بىلاي جالعاستىردى. – وسى قونىستاردا جەرگىلىكتى ارداگەرلەر مەن بەلسەندى زەينەتكەرلەردىڭ باس قوساتىن بىردە-ءبىر قوعامدىق ورىندارى جوق. سوعان قاراماستان جەرگىلىكتى حالىق وتە بەلسەندى, قوعامداعى ۇدەرىستەردى قالت جىبەرمەي, ءتۇرلى الەۋمەتتىك جوبالاردى ۇسىنىپ ءجۇر. تۇرعىنداردىڭ وڭ تالابىن بارىنشا قولداۋىمىز كەرەك.
تاعى ءبىر تۇيتكىلدى نارسە, الەۋمەتتىك قۇرىلىمداردىڭ جۇمىس ىستەمەۋى – جاستاردىڭ قاراۋسىز قالۋىنا الىپ كەلىپ وتىر. ولاردىڭ قولى بوس كەزىندە اۋلا كلۋبتارىندا نە باسقا دا مادەني-سپورتتىق ورىنداردا بوس ۋاقىتىن وتكىزۋگە مۇمكىندىك جوق. ءبارىنىڭ بىردەي قول سوزىم جەردەگى قالاعا بارىپ, ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىندا دەمالۋىنا جاعدايى كەلە بەرمەيدى. تۇرمىستىق قىزمەت كورسەتۋ نىساندارىن ايتپاعاننىڭ وزىندە «قازپوشتا» مەن «بانكوماتتار» دا ورناتىلماعان. دەمەك, جەرگىلىكتى جەردە دەمالىس نىساندارىن سالىپ, بۇقارامەن جۇمىستى جاڭعىرتۋ كەرەك» دەيدى دەپۋتات.
ارينە, قاناتىن كەڭەيتكەن قالامىزدىڭ ءدال ىرگەسىندەگى تۇر­­عىن الاپتارىنىڭ ماسەلە­لەرى شەشىلگەن سايىن, ەلوردا­نىڭ كەمەلدەنەتىنى انىق. ويلاس­تىرىلعان باعدارلامالار دا وسى ماقساتتى كوزدەپ وتىر. دەسە دە, شامنىڭ جارىعىنىڭ تۇبىنە تۇسكەنىن جىلداپ كۇتكەنشە, قولدان كەلەتىن كىشكەنتاي مۇمكىندىكتەردى قولدان جىبەرمەي, كوپ بولىپ كوتەرىپ, بىرگە شەشسە, قالا ىرگەسىندەگى تۇرعىن الاپتارىنىڭ ۇلكەن شاھاردىڭ كورىكتى بولشەگى بولىپ كەتۋىن جىلدامداتامىز دەيدى قالا ىرگەسىندە جاساپ جاتقان استانالىقتار.

ايگۇل ۋايسوۆا