جانبەك ۋاتايدىڭ دۇنيەدەن وتكەنiنە بiر جىل تولىپ قالىپتى…
ول تۋرالى ايتۋ ءۇشiن, جانبەك ماتەماتيك بولعاندىقتان, قازاق زيالىلارىنىڭ ماتەماتيكاعا ەرەكشە كوزقاراسىنان باستاساق.
تiپتi, باستاۋىش بiلiمi بارلاردىڭ ءوزi ساناۋلى عانا بولعان وتكەن عاسىردىڭ باسىندا, قازاققا ماتەماتيكانىڭ قاجەتتiگi جونiندە الاش زيالىلارىنىڭ ايتۋى ولاردىڭ كوسەمدiگiنiڭ ايعاعى بولسا كەرەك. ولار ارنايى ماتەماتيكالىق بiلiمدەرi بولماسا دا, ءوز ۇراندارىن iسكە اسىرۋعا سول جىلداردا-اق كiرiسiپ كەتەدi. 1918 جىلى ورىنبوردا مiرجاقىپ دۋلاتوۆ, 1923-1924 جىلدارى تاشكەنتتە سۇلتانبەك قوجانوۆ پەن كارiم جالەنوۆ, ال 1929 جىلى قىزىلوردادا ەلدەس وماروۆتىڭ ورتا مەكتەپكە ارنالعان ارنايى وقۋلىقتار باسىپ شىعارۋى – وسىنىڭ ايعاعى. 1935 جىلى الماتىدا ءالiمحان ەرمەكوۆتiڭ قازاق تiلiندە «ۇلى ماتەماتيكا كۋرسى» اتتى كiتابى جارىق كورگەن.
سونداي-اق, قانىش ساتپاەۆ ماتەماتيكا وقۋلىعىن جازسا, احمەت بايتۇرسىنوۆ ماتەماتيكانىڭ قاجەت ەكەندiگi جايلى كوپتەگەن ەڭبەكتەر قالدىرعان.
قازاقتان شىققان تۇڭعىش عىلىم كانديداتتارى يباتوللا اقبەرگەنوۆ پەن سادۋاقاس بوقاەۆتىڭ ومiرلەرi وكiنiشتi جاعدايدا ءۇزiلiپ, وسى عالىمدارىمىزدىڭ تالانتى مەن بiلiمi حالىق يگiلiگiنە جاراتىلماي قالدى.
بۇگiنگi تاڭدا, مەملەكەتتiڭ يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋىنىڭ جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشiن تولىققاندى ماتەماتيكالىق قولداۋدىڭ قاجەتتiلiگi وزدiگiنەن-اق تۋىندايدى. ارينە, بۇل جولدا قازiرگi زامانعا لايىقتالعان وقۋلىقتار جازۋدىڭ, ماتەماتيكا مەن ينفورماتيكا عىلىمدارىنداعى جاڭا كوزقاراستار مەن يدەيالاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ قاجەتتiلiگi ايقىن. وسىنىڭ ءبارiن جۇزەگە اسىراتىن ماماننىڭ قانداي بولۋى, كiمنەن ۇلگi الۋى كەرەك ەكەندiگiن دە ايتۋىمىز قاجەت.
سونداي تۇلعا رەتiندە جانبەك ۋاتايدى ايتۋعا بولادى.
جانبەك ۇلاعاتتى ۇستازدار وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسi ۋاتاي اۋباكiرۇلى ماتەماتيكا ءپانiنiڭ, ال اناسى شاكەن مۇقىشقىزى باستاۋىش سىنىپتىڭ ۇستازى بولدى. ولار قازاق اۋىلىندا وتە سىيلى, شاكiرتتەرiنە ءپان بويىنشا تەرەڭ بiلiم بەرiپ قانا قويماي, ولاردىڭ بويىنا ۇلتتىڭ ەڭ جاقسى قاسيەتتەرi مەن جالپى مادەنيەتتi دارىتا بiلگەن جاندار بولاتىن.
جاسىنان زەرەك جانبەك مەكتەپ قابىرعاسىندا وبلىستىق, رەسپۋبليكالىق وليمپيادالاردىڭ جەڭiمپازى بولدى. مەكتەپتi التىن مەدالمەن بiتiرگەن ول م.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتiك ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ مەحانيكا-ماتەماتيكا فاكۋلتەتiنە تiكەلەي تۇسەدi.
وتكەن عاسىردىڭ 60-شى جىلدارى كەڭەس مەملەكەتiندە, كوسموستى يگەرۋمەن جانە يادرولىق قارۋ-جاراقتى وندiرۋمەن بايلانىستى, جاستاردى عىلىمعا تارتۋ بەلسەندi جۇرگiزiلدi. اسiرەسە, ماتەماتيكاعا, كيبەرنەتيكاعا, فيزيكاعا قۇشتارلىق وتە جوعارى بولدى.
سونداي كەزەڭدە قاراپايىم قازاق اۋىلىنان شىققان جانبەك بۇكiل كەڭەس وداعىنان, قالا بەردi «دەموكراتيالىق» ەلدەردەن كەلگەن تالاپكەرلەرمەن كونكۋرسقا ءتۇسiپ, ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ ستۋدەنتi اتاندى. سول كەزدەگi تۇسiنiك بويىنشا, بۇل «كوسموناۆتار وتريادىنا» قابىلدانۋمەن پارا-پار بولاتىن.
جانبەك ماسكەۋدەگi وقۋىن اياقتاعان سوڭ, الدىڭعى شەپتەگi ستۋدەنتتەر قاتارىندا سول ۋنيۆەرسيتەتتiڭ اسپيرانتۋراسىنا قابىلدانىپ, ونى جەمiستi اياقتادى.
ول كەزدە ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتiنە ءتۇسۋ قانشا قيىن بولسا, وندا ستۋدەنت بولۋ ودان دا قيىن, ال اسپيرانتۋراعا ءتۇسۋ تەك تالاپتىلاردىڭ تالاپتىسىنىڭ ۇلەسi ەدi. تانىمال ماتەماتيك, ممۋ پروفەسسورى ب.م.لەۆيتاننىڭ جەتەكشiلiگiمەن كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعادى. ول جانبەكتiڭ دارىندىلىعىن, ماتەماتيكاعا دەگەن ەرەكشە قابiلەتiن جوعارى باعالايتىن.
جانبەك ماسكەۋ مەملەكەتتiك ۋنيۆەرسيتەتiندە العان ەرەكشە ماتەماتيكالىق بiلiمiن (قايتالايىق, ممۋ-دە بiرiنشi كۋرستان باستاپ, سەگiز جىل بويى ءدارiس العان, ال كەيiن قوسىلعاندار ونداي دەڭگەيگە جەتە بەرمەيدi), ءاردايىم تولىقتىرىپ, دامىتا وتىرىپ, ەلiنiڭ جاس جەتكiنشەكتەرiنە جەتكiزە بiلدi.
استانا (اقمولا, تسەلينوگراد) قالاسىنداعى ينستيتۋتتار ستۋدەنتتەرiنە, مەكتەپ وقۋشىلارىنا كوپ جىلدار بويى ماتەماتيكانى ەڭ تەرەڭ تۇردە قالاي مەڭگەرۋ كەرەك ەكەندiگiنiڭ جارقىن ۇلگiسi بولدى.
بiلiم مەن عىلىم سالاسىنداعى بارلىق باسشىلىق جۇمىستاردى دا اتقاردى.
جانبەك ەنتسيكلوپەديالىق بiلiمدi ادام ەدi. ونىڭ ايتقان اڭگiمەلەرi ءارi قىزىقتى, ءارi مازمۇندى بولاتىن.
ماتەماتيكالىق اناليزدi تەرەڭ تۇسiنگەن ادامنىڭ قولىنان ينتەللەكتۋالدى جۇمىستىڭ ءبارi كەلەدi. جانبەك ۋاتاي قازاق جانە ورىس تiلدەرiنiڭ دىبىستىق قۇرىلىمىن زەرتتەۋمەن اينالىسىپ, قازاق الفاۆيتiنiڭ لاتىن ارiپتەرi نەگiزiندەگi نۇسقاسىن جاسادى. ورىس تiلiنەن قازاق تiلiنە اۋداراتىن كومپيۋتەرلiك باعدارلاما اۆتورلارىنىڭ بiرi بولدى.
قامقور اعا, قادiرلi اكە, بiلiمنiڭ قاي سالاسىندا بولماسىن – ماتەماتيكا, ادەبيەت, تiل, ت.س.س. – تەرەڭ بiلiمiنە ادام ءسۇيسiنiپ, قاستەرلەيتiن ابزال ازامات جانبەك ۋاتاي ماعىنالى ءومiر كەشتi. ارتىندا ۇل-قىزدارى قالدى. ۇلكەن قىزى ءالفيا – فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى, دوتسەنت, س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتiندە فاكۋلتەت دەكانى, اسقار مەن اجار دا – جوعارى بiلiمدi ماماندار. نەمەرەسi اينارا – گەرمانياداعى DAAD باعدارلاماسىنىڭ گرانت يەگەرi. DAAD – نەمiستiڭ اكادەميالىق الماسۋلار قىزمەتi. ونىڭ گرانتىنان ۇمiتكەرلەر ماماندىق جانە تiل مەڭگەرۋ دارەجەسi بويىنشا قاتاڭ كونكۋرستىق iرiكتەۋدەن وتەدi.
ۇلاعاتتى ۇستاز, ماتەماتيك-عالىم جانبەك ۋاتايدىڭ جارقىن بەينەسi مەن ازاماتتىق كەلبەتi بiزدiڭ جۇرەگiمiزدە ماڭگi ساقتالادى.
تاۋەلسiز مەملەكەتتiڭ نەگiزiن بiلiمدi ازاماتتارى قۇرايدى.
دەمەك, مامان قانداي بولۋ كەرەك دەگەندە جانبەك ۋاتايدى ۇلگi رەتiندە الۋ كەرەك.
نۇرلان تەمIرعاليەۆ,
قارلىعاش نۇرتازينا
