استانانىڭ ايشىعىن جاراستىرىپ, كەلبەتىن كەلىستىرەتىن – كەڭ كوشەلەرىندەگى تال-داراقتار. ال اينالا ورىن تەپكەن جاسىل بەلدەۋ ەلوردانىڭ كليماتىن وزگەرتىپ, اۋاسىن ارلەگەنىنە ەشكىم داۋ ايتا قويماس. «باس شاھاردىڭ بۇرقاسىن بورانى بۇرىنعىداي ەمەس, باسىلعان» دەيتىن قالالىقتاردى كوپ كورىپ ءجۇرمىز, ءوزىمىز دە كۋامىز. سول جاسىل بەلدەۋدىڭ جايى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ دا, استانالىقتاردىڭ دا نازارىنان تىس قالعان ەمەس. وتكەن سەنبىدە ءبىزدىڭ دە سەرۋەن سوندا جالعاستى.
جاڭگىردىڭ جاسىل باعى
بىلە بىلسەك, جەر بەتىندە قولدان ورمان ەككەن العاشقى ادام – قازاق, قازاق بولعاندا دا, اتاقتى جاڭگىر حان. 1832 جىلى جاڭگىردىڭ ۇسىنىسى بويىنشا رەسەيدىڭ ساراتوۆ قالاسىنان ەمەن, قاراعاي جانە قايىڭ كوشەتتەرى جەتكىزىلىپ, بوكەي ورداسىنا وتىرعىزىلعان. نارىن قۇمىنداعى وسى ورمان ءالى كۇنگە جايقالىپ تۇر. مۇنداي جاپىراعى قامقا كوك جەلەك ءبىزدىڭ استانادا دا بار. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تىكەلەي قاداعالاۋىمەن 1997 جىلدان بەرى استانانى اينالدىرا اعاش ەگىپ جاتىرمىز. جاسامپاز شاھار وسى كۇنى جاسىل بەلدەۋگە ورانىپ قاپتى. ون سەگىز جىل بۇرىن وتىرعىزىلعان كوشەتتەر سايالى بايتەرەككە اينالعان.
ءيا, قالانىڭ قايناعان قۇرىلىسىمەن بىرگە, جاسىل القابى دا جايناپ كەلەدى. جىل سايىن جازعا سالىم پرەزيدەنتتىڭ ارنايى بارىپ, اعاشتاردىڭ جاي-كۇيىمەن تانىساتىن ادەتى بارى ايان. سونداي ساپارلاردىڭ بىرىندە نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ: «ەلوردانى اقمولاعا كوشىرگەن كەزدە قالانىڭ ىشىندەگى كليمات ناشار بولاتىن. قالانىڭ ءىشىن شاڭ باسىپ كەتەتىن ەدى. ەندى بۇگىندە الىپ ورمان ەكتىك, قالانىڭ ىشىنە دە گۇلزارلار مەن اعاشتار وتىرعىزىلدى. قازىر قالادا شاڭ جوق. استانا ماڭىندا ورماننىڭ جايقالىپ وسۋىنە بايلانىستى قالانىڭ ىشىندەگى جەل دە ازايدى. باستاپقىدا ەلوردانىڭ ماڭىنا ورمان وتىرعىزايىق دەگەندە,
كوبىسى بۇل جەردە ورمان ءوسپەيدى دەگەندى ايتقان ەدى. وعان
قاراماي, عالىمدارمەن اقىلداسىپ, ورمان وتىرعىزا باستادىق. از عانا جىلدىڭ ءىشىندە جايقالىپ وسكەن ورمانعا اينالدى» دەگەن ەدى.
2012-2016 جىلدارى جوبانىڭ 1,5 جانە 3 مىڭ گەكتاردى قۇرايتىن ەكى ساتىسى تولىققاندى جۇزەگە اسىرىلعان. وسى ۋاقىت ارالىعىندا 1 ملن 846 مىڭ ءتۇپ اعاش وتىرعىزىلىپتى. ونىڭ 56 پايىزى قىلقاندى جاپىراقتى, ال قالعان 44 پايىزى جاي اعاشتاردى قۇرايدى.
قىرعاۋىلى قىرعىن ەكەن…
باس شاھاردى جاعالاي جاتقان بەلدەۋدىڭ اۋماعى جىل وتكەن سايىن ۇلعايىپ كەلەدى. ورمان بيىكتەي, قالىڭداي باستادى. تال-تەرەكتەردىڭ الدى وسىدان ون سەگىز جىل بۇرىن وتىرعىزىلدى, سودان بەرى اۋقىمى كەڭەيىپ, ايىلىن كەڭگە سوزىپ كەلەدى. ەندى, مىنە, ەلوردا اكىمدىگى استانانىڭ جاسىل بەلدەۋىنە قوسىمشا 15 مىڭ گەكتارعا جۋىق جەر ءبولدى. «استانا ورمانى» جشس-ءنىڭ ديرەكتورى ماۋلەن سامامبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا, بۇگىندە جاسىل بەلدەۋدىڭ جالپى اۋماعى 14827 گەكتاردى قۇرايدى. «قازىرگى ۋاقىتتا استانانىڭ جاسىل بەلدەۋىن دامىتۋدى ەكى كەزەڭگە بولۋگە بولادى. ءبىرىنشى كەزەڭى 1998-2004 جىلدار ارالىعىن
قامتىعان ەدى. العاشقى كەزەڭدە, نەگىزىنەن, قىلقان جاپىراقتى اعاشتار وتىرعىزىلدى. 2009 جىلى قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ كەزەكتى مارتە جاسىل بەلدەۋگە كەلگەنىندە, مۇنى تۇتاس ورمان القابىنا اينالدىرۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەن. وسى ساتتەن باستاپ ەكىنشى كەزەڭ باستالدى» دەيدى ول.
مامانداردان بىلگەنىمىزدەي, ەلوردانىڭ جاسىل بەلدەۋىن جۇزەگە اسىرۋ التى ساتىعا ءبولىنگەن ەكەن. 2012-2016 جىلدارى جوبانىڭ 1,5 جانە 3 مىڭ گەكتاردى قۇرايتىن ەكى ساتىسى تولىققاندى جۇزەگە اسىرىلعان. وسى ۋاقىت ارالىعىندا
1 ملن 846 مىڭ ءتۇپ اعاش وتىرعىزىلىپتى. ونىڭ 56 پايىزى قىلقاندى جاپىراقتى, ال قالعان 44 پايىزى جاي اعاشتاردى قۇرايدى.
«2017 جىلدان باستاپ ءبىز جوبانىڭ ءۇشىنشى ساتىسىن جۇزەگە اسىرا باستايمىز. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە اۋەجاي اۋماعىنداعى
459 گەكتار ۋچاسكەنى يگەرۋ قولعا الىنىپ, ونداعى جۇمىستار ەكى جىلعا سوزىلادى. ال قالعان ساتىلارى قازىرگى ۋاقىتتا جوبالانۋدا. جالپى, 2030 جىلعا دەيىن
بۇل جۇمىستار تولىعىمەن ورىندالادى. استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى بىزگە قوسىمشا 14827 گەكتار جەر بولمەك. قازىرگى ۋاقىتتا ونىڭ 8500 گەكتارى بەرىلدى. دەمەك, ءبىر-ەكى جىلدان كەيىن ءبىزدىڭ بەلدەۋدىڭ اۋماعى شامامەن 32 مىڭ گەكتارعا جەتەدى» دەدى م. سامامبەتوۆ. ونىڭ اتاپ وتۋىنشە, استانا جاسىل بەلدەۋى اۋماعىندا ۆەلوسيپەدپەن سەرۋەندەۋگە ارنالعان جول سالۋ جۇمىستارى ەكى كەزەڭگە بولىنگەن. 2011 جىلى ۇزىندىعى 4127 مەتردى قۇرايتىن جول پايدالانۋعا بەرىلگەن. قازىرگى ۋاقىتتا ەكىنشى كەزەڭى اياقتالۋعا جاقىن. قۇرىلىس جۇمىستارى وسى ايدىڭ سوڭىندا اياقتالعاننان كەيىن, ۆەلوسيپەدپەن سەرۋەندەۋگە ارنالعان جولدىڭ ۇزاقتىعى 19127 مەتردى قۇرايتىن بولادى. بۇل جول قورعالجىن جانە قاراوتكەل تاس جولدارىن جالعاستىرادى.
ايتپاقشى, ءبىز جاسىل بەلدەۋدەگى سەرۋەن بارىسىندا ورمانعا 200 قىرعاۋىل ۇشىردىق. ال بۇگىندە بۇل ماڭعا شامامەن 8 مىڭ قىرعاۋىل جىبەرىلگەن.
تالىمباقتىڭ جۇمىسى ءتانتى ەتتى
استانادا الداعى جىلى وتەتىن «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسى وتەتىن اۋماقتا بوتانيكالىق باق سالىنىپ جاتقانى بەلگىلى. ال ءدال وسى باقتا وتىرعىزىلاتىن اعاشتاردىڭ
90 پايىزى «استانا كوگالداندىرۋ قۇرىلىسى» اق-نا قاراستى ءتالىمباقتا ءوسىرىلىپ جاتقانىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىندىگى انىق. ءبىزدىڭ ساپارىمىز 1960-70-جىلدارى قۇرىلعان تالىمباقتا جالعاستى.
«تالىمباقتىڭ جالپى اۋماعى 349 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايدى. بۇل جەردە 600 مىڭ تۇپتەن اساتىن اعاشتىڭ ەلۋدەن استام ءتۇرى وتىرعىزىلعان. ونىڭ ىشىندە بيىك بولىپ وسەتىن اعاشتارمەن قاتار, تاپال بۇتالى اعاشتاردىڭ دا كوشەتتەرى بار. جالپى, بۇل تالىمباقتىڭ نەگىزگى ماقساتى – ەلوردامىزدى اعاشتارمەن اباتتاندىرۋ. الپىس ادام جىلىنا توعىز اي بويى ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەيدى» دەيدى «استانا كوگالداندىرۋ قۇرىلىسى» اق باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بيبىگۇل بەكتەمىسوۆا. ونىڭ ايتۋىنشا, بۇل ءتالىمباقتا ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ءوڭىرلەرىنە ءتان, جەرسىنەتىن اعاشتار دانەگىنەن ءوسىرىلىپ, بىرنەشە جىلدان كەيىن ەلوردا كوشەلەرىنە وتىرعىزىلادى.
«جالپى, ءبىزدىڭ بەسجىلدىق جوسپارىمىز بار. ءبىر جىلدا ەلورداعا 20 مىڭ ۇلكەن اعاشتارمەن قاتار, 200 مىڭ ءتۇپ تاپال, توپىراقسىز بۇتالاردى جىبەرىپ وتىرامىز. ال بيىل وسى ۋاقىتقا دەيىنگى رەكوردتىق كورسەتكىشكە قول جەتكىزبەكپىز. جىل سوڭىنا دەيىن قالاعا
40 مىڭ ءتۇپ اعاش بەرەمىز. ءويتكەنى استانادا ۇلكەن بوتانيكالىق باق سالىنۋدا. جۇمىسى وسى جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا باستالعان بوتانيكالىق باققا بيىلدىڭ وزىندە 15 مىڭ ءتۇپ اعاش وتىرعىزامىز. نەگىزى, بۇل باققا 40 مىڭ ءتۇپ اعاش وتىرعىزۋ كوزدەلگەن. جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي, ونىڭ 15 مىڭىن بيىل ەگەمىز» دەدى ول.
تالىمباق ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا, استانانىڭ بوتانيكالىق باعىن اعاشتارمەن قامتاماسىز ەتۋ جۇمىستارى قارقىندى ءجۇرگىزىلۋدە. كۇنىنە 12-دەن 40 تۇپكە دەيىن ءۇش مەترلىك قاراعايلار ەلورداعا جونەلتىلۋدە.
اسحات رايقۇل
