مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن بىلتىر قر مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىنىڭ «قازاقستان 2020: بولاشاققا جول» اتتى 2020 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسى قابىلدانعان بولاتىن. جالپىۇلتتىق تالقىعا سالىنعان بۇل تۇجىرىمدامادا جاستاردىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى ەسكەرىلىپ, شەشۋ جولدارى دا قاراستىرىلعان ەدى. وسىعان وراي باس شاھاردا ناقتى قانداي ءىس-شارالار جۇرگىزىلۋدە؟ سونى انىقتاۋ ماقساتىمەن جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى باسقارماسىنىڭ باسشىسى تالعات راحمانبەردىمەن تىلدەسۋدى ءجون كوردىك.
– تالعات ابايۇلى, ەلوردالىق جاستار ساياساتىنىڭ جاي-كۇيى قانداي؟ ءسوز ەتكەلى وتىرعان تۇجىرىمداما بويىنشا ناقتى قانداي ىستەر تىندىرىلۋدا؟
– قر مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىنىڭ «قازاقستان 2020: بولاشاققا جول» اتتى 2020 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسى – جاس ازاماتتاردىڭ دامۋىنا قاتىستى جان-جاقتى ءىس-شارالار قاراستىرىلعان وتە جۇيەلى قۇجات. جاستاردى وقىتۋ, جۇمىسقا ورنالاستىرۋ, قايتا دايارلاۋ, باسپانامەن قامتۋ سياقتى بىرقاتار ماسەلەلەردى شەشىپ, ولاردىڭ باستامالارىنا قولداۋ كورسەتەدى. قازىرگى تاڭدا 2015 جىلعا دەيىنگى ارناۋلى جوسپار بويىنشا كونتسەپتسيانىڭ ءبىرىنشى ءبولىمىن جۇزەگە اسىرىپ جاتىرمىز. 2015-2020 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمدامانىڭ ەكىنشى بولىمىنە سايكەس جۇمىس جوسپارى دا ازىرلەنۋدە. ءبىز استانا قالاسىنىڭ دەڭگەيىندە وسى تۇجىرىمدامانىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋدا ۇستايمىز. قالا بويىنشا جىلىنا 80-نەن اسا ءتۇرلى ءىس-شارا وتكىزەمىز. اتاپ ايتاتىن بولساق, مادەني ورتا قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان «ستۋدەنتتىك كوكتەم» فەستيۆالى, قازاق ءتىلىن ناسيحاتتايتىن «جايدارمان» كوڭىلدىلەر مەن تاپقىرلار سايىسى, تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا بالالاردىڭ بوس ۋاقىتىن ءتيىمدى ۇيىمداستىراتىن «اۋلا كلۋبتارى» جانە تاعى باسقا جوبالار. جىلدا جاستار ۇيىمدارىن, جاستار يدەيالارىن قولداۋ نيەتىمەن بايقاۋ جاريالايمىز. بايقاۋعا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ, بەلسەنە قاتىساتىندار قاتارى دا كوبەيمەسە, ازايعان ەمەس. مىسالى, بىلتىر «ستۋدەنتتىك كوكتەمگە» مىڭنان اسا جاس ونەرپاز قاتىسسا, بيىل ولاردىڭ سانى 3 مىڭعا جەتكەن. ونەر مايتالماندارىنىڭ وزدەرى دە تاڭعالدى. كوپشىلىگى جاڭادان كەلگەن, بويىندا تالانتى بار1-كۋرس ستۋدەنتتەرى عوي. ءوز جولىن تاۋىپ, ونەر جۇلدىزدارىمەن بىرگە ۇلكەن ساحناعا شىعۋ – ولار ءۇشىن ۇلكەن جەڭىس. جىل سايىن بويىندا ونەرى بار جاستاردى ىزدەپ, قابىلەتىن ۇشتاۋعا دايىنبىز. جەڭىمپاز اتانعاندار دا, جالپى قاتىسۋشىلار دا الداعى ۋاقىتتا بولاتىن اۋقىمدى ءىس-شارالاردا ءوز ونەرلەرىن كورسەتەدى.
سونىمەن قاتار, ستۋدەنتتەر قاتارىنا قابىلداۋ ءراسىمىن ۇيىمداستىردىق. بىلتىر عانا استاناعا 21 مىڭ ادام وقۋعا ءتۇستى. سونىڭ 11 مىڭى – اسقاق ارمان قۋىپ, تالاپتانىپ, ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن جاستار. قاراپ وتىرساق, رومانتيكالىق ءسات قوي. سونداي جاستار ءوزارا ءبىلىسىپ, بەلسەندى بولسىن دەپ, ولاردى وزىمىزگە تارتامىز.
– ال, جاستاردى جۇمىسپەن قامتۋ ماسە-لەسى شەشىمىن تاۋىپ جاتىر ما؟
– جاستار جاز ۋاقىتىندا اۋىلعا بارماي, اتا-اناسىنا كۇش تۇسىرمەيىن دەپ, وسىندا قالىپ, جۇمىس ىستەيدى. ستۋدەنتتىك قۇرىلىس وتريادى مەن «جاسىل ەل» جاستار ەڭبەك جاساعى سىندى ۇيىمدار ارقىلى جاستارعا قولداۋ كورسەتىپ, جىلىنا ەكى-ءۇش مىڭ ادامدى جۇمىسپەن قامتيمىز. ولار كوگالداندىرۋ جۇمىستارىنا عانا ەمەس, EXPO قالاشىعىنىڭ قۇرىلىسىنا دا قاتىسادى دەگەن ويدامىز. ازىرشە ول جۇمىس اۋىر تەحنيكانىڭ كومەگىمەن جۇزەگە اسىپ جاتىر عوي. ءبىراز جەڭىلدەپ, ادامنىڭ قول كۇشى كەرەك بولعاندا, اتسالىساتىن بولادى.
جاقىندا عانا تەمىرجول ۆوكزالى مەن ساپارجايدا جاز ايلارىندا قىزمەت كورسەتەتىن جاستاردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ پۋنكتتەرىن اشتىق. ويتكەنى, كۇنىنە قالامىزعا پوەزد بەن اۆتوبۋس ارقىلى وتىز مىڭ ادام كەلەدى. ولاردىڭ دەنى – جاستار. جاستار ءجيى جۇرەتىن وسىنداي جەردە جۇمىسقا ورنالاستىرۋ پۋنكتىن اشقانىمىز دا سوندىقتان. 138 كومپانيامەن, سونداي-اق, قالاداعى قىزمەت كورسەتۋ, تاماقتانۋ ورىندارى, كينوتەاترلارمەن كەلىسىم-شارتقا وتىردىق. بوس ورىن بولسا, حابارىن بەرەدى. جالپى, ءىستىڭ اياق الىسى جامان ەمەس. جوبا ارقاسىندا ەكى-ءۇش كۇننىڭ وزىندە 14 ادامدى جۇمىسقا تۇرعىزدىق. ارى قاراي تىپتەن كوپ ادام جۇمىسپەن قامتىلاتىندىعىنا سەنىمدىمىن.
– تالعات اعا, ءوزىڭىز نەشەدەسىز؟
– جاسىم جيىرما توعىزدا.
– ەلىمىزدە 14-29 جاس ارالىعىنداعىلاردى جاستار قاتارىنا قوسادى. ءوزىڭىز دە جاس ەكەنسىز. دەگەنمەن, كەيىنگى تولقىنعا اعا رەتىندە كوڭىلىز تولا ما؟
– استانانىڭ 31%-دان استامى – 14-29 جاس ارالىعىنداعى جاستار. رەسمي ستاتيستيكا 250 مىڭ دەگەن دەرەك كەلتىرەدى, بىراق قازىرگى كۇنى جاستاردىڭ سانى ودان دا كوپ. بايقاعانىم, سول جاستاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ماقسات ايقىنداۋىندا ناقتىلىق جوق. ول – ماماندىق تاڭداي الماۋدان باستالادى. وكىنىشكە قاراي, بەدەلى جوعارى دەپ ويلاپ, كەرىسىنشە, ەڭبەك نارىعىنداعى سۇرانىسى تومەن ماماندىقتارعا قاراي جۇگىرەدى. ءتورت جىل وقىپ, كەيىن جۇمىسسىز قالۋ وسىندايدان كەلىپ شىعادى. ال, ءار جاس ءوزىنىڭ بولاشاعىن جوسپارلاعان كەزدە بۇگىنگى كۇننىڭ قاجەتتىلىگىن ەسكەرۋ كەرەك. ولارعا ءجون سىلتەپ, دۇرىس باعىت بەرۋگە بارلىق جاعدايدى جاساپ وتىرمىز. استانا قالاسىندا قاجەتتى ماماندىقتار ءتىزىمى قۇرىلعان, سونى جان-جاقتى ناسيحاتتاپ جاتىرمىز. بۇل جۇمىس ءوز ناتيجەسىن دە بەردى. ەسەپ بويىنشا, 2012 جىلمەن سالىستىرعاندا, 2013 جىلى ەڭبەك نارىعىنداعى سۇرانىسى تومەن ماماندىقتاردى تاڭدايتىن مەكتەپ ءبىتىرۋشى تۇلەكتەردىڭ سانى 16%-عا ازايعان.
– بۇگىندە الەۋمەتتىك جەلىلەر جاستار اراسىندا كەڭىنەن قولدانىلادى. كەي ادامدار وعان ءجىپسىز بايلانىپ, تاۋەلدى بولىپ قالعانداي. ءوزىڭىزدىڭ ستۋدەنتتىك كەزىڭىزدى ەسكە الىڭىزشى. ءبىر كۇنىڭىز قالاي وتەتىن ەدى؟
– استانا جاستارىنىڭ 85%-ى الەۋمەتتىك جەلىلەردە تىركەلگەن. ەلوردالىق ەكى جارىم مىڭ جاس ازاماتتان وسى تاقىرىپتا ساۋالداما الدىق. سويتسەك, ارقايسىسى كۇن سايىن ينتەرنەتكە كەمىندە 4 ساعات جۇمسايدى ەكەن. 24 ساعاتتىڭ 4 ساعاتى الەۋمەتتىك جەلىدە وتەدى. بوس كەتىپ جاتقان ۋاقىت دەسەڭىزشى..
ءيا, زامان ءبىر ورىندا تۇرمايدى عوي. جاھاندانۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتىر. مەن 2001 جىلى وقۋعا ءتۇستىم. ول كەزدە ينتەرنەت تە, ۇيالى تەلەفون دا ومىرىمىزگە ەندى-ەندى عانا ەنە باستاعان, ال قازىر ءوز دامۋىنىڭ شىرقاۋ ۇستىنە جەتىپ وتىرعانداي. 1-كۋرستان باستاپ ۋنيۆەرسيتەتتەگى جاستار كوميتەتىن باسقاردىم. عىلىمي كەڭەستىڭ مۇشەسى بولدىم. ءار كۇنىمىز وتە تىعىز وتەتىن. تاڭعى سەگىزدە ساباق باستالادى. تۇسكە دەيىن ساباقتا, تۇستەن كەيىن قوعامدىق جۇمىستارمەن, اۋىر اتلەتيكا, ۇستەل تەننيسى سياقتى سپورت تۇرلەرىمەن اينالىسامىز. ۋنيۆەرسيتەتارالىق جارىستار ءجيى وتەتىن. ياعني, باسەكە مىقتى بولاتىن. ۇنەمى ەڭبەكتەنۋمەن, العا تالپىنۋمەن ءوتتى كوپ ۋاقىتىمىز. ستۋدەنتتىك كەز – جاستىق داۋرەننىڭ ەڭ اسىل شاعى عوي. ۇمىتىلمايتىن, قايتالانباس ساتتەر. سوندىقتان, ءار ادام جايباراقات جۇرە بەرمەي, ءومىردىڭ ءمانىن جەتە باعالاپ, ۋاقىتىن تەككە جوعالتپاي, قىزىقتى وتكىزۋگە تىرىسۋ كەرەك.
– ءسوز سوڭىندا ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعىنا بەرەر كەڭەسىڭىز.
– ءبىر نارسە ورىندالماي جاتسا, مۇڭايىپ, ەڭسە ءتۇسىرىپ, ارتقا شەگىنۋ دەگەن بولماسىن. قايتپاس قايسارلىق كەرەك. العان ءبىلىمىن ەڭبەكپەن ۇشتاستىرسا, كەز كەلگەن ادام جەتىستىككە جەتەدى.
سۇحباتتاسقان ءمادينا جاقىپ
