ينتەرنەتتەگى جەكە شەكارا ماسەلەسى ديدجيتال مەديا سالاسىنىڭ عالىمدارى اراسىندا سان ءتۇرلى داۋ-داماي تۋعىزىپ كەلە جاتقانىنا ءبىراز بولدى. اسىرەسە, ولار جاسوسپىرىمدەردىڭ ونلاين ومىرىنە سىرت تاراپتان قول سۇعۋشىلىق جەلىدە تىم ءجيى كەزدەسەتىن قۇبىلىس ەكەنىنە قىنجىلادى.
ديدجيتال بەلسەندىلىك شىنىمەن قاۋىپتى مە؟
حالىقارالىق تەلەكوممۋنيكاتسيا ۇيىمىنىڭ بىلتىرعى ستاتيستيكاسى بويىنشا الەم جاستارىنىڭ 71 پايىزى ينتەرنەتتى قولدانادى ەكەن. جەتكىنشەكتەردىڭ عالامتورداعى ۋاقىتى باسقا سايتتاردان گورى الەۋمەتتىك جەلىگە كوبىرەك كەتەتىنىن امەريكالىق Pew زەرتتەۋ ورتالىعى بىرنەشە جىل قاتارىنان دالەلدەدى. جاسوسپىرىمدەردىڭ ونداعى بەلسەندىلىگى, اتاپ ايتار بولساق, ءۇش-ءتورت پلاتفورمانى بىردەي پايدالاناتىنى, پروفيلدەرىندەگى اقپاراتتى قايتا-قايتا جاڭارتىپ وتىراتىنى, سۋرەت-ۆيدەولاردى تۇراقتى تۇردە جۇكتەيتىنى, وزگە كىسىلەردىڭ كوزىنشە ءبىر-بىرىمەن اشىق ديالوگقا تۇسەتىنى ءبىر قاراعاندا ولاردىڭ جەلىدەگى جەكە تەرريتورياسىنىڭ تاپتالۋىنا جول اشاتىن فاكتورلار سەكىلدى كورىنۋى مۇمكىن. وسى باعىتتا ويلايتىن بولساق, ونلاين ومىردەگى شەكاراڭدى قورعاۋدىڭ جالعىز ءتاسىلى بىردە-ءبىر پوست جازباي, جاڭالىقتى بولىسپەي, سۋرەت-ۆيدەو جۇكتەمەي تىپ-تىنىش عۇمىر كەشۋگە سايادى. بىراق بۇگىنگىدەي اقپاراتتىق داۋىردە, ونىڭ ۇستىنە, كەرەكتى رەسۋرستىڭ باسىم بولىگىن ينتەرنەتتەن الاتىن جەتكىنشەكتەر ءۇشىن ول ءتيىمدى شەشىم بە؟ ارينە, جوق.
ونلاين پلاتفورمالار قاي تۇستا ءمۇلت كەتەدى؟
باقساق, ەرەسەكتەردىڭ جوعارىداعىداي ۋايىمى انشەيىن ەكەن. ادامنىڭ جەكە شەكاراسىن ەڭ ماڭىزدى ەرەجە رەتىندە قاراستىراتىن الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ وزدەرى دە بۇل پرينتسيپتەرىنە بارلىق كەزدە بەرىك ەمەس بولىپ شىقتى. ماسەلەن, فەيسبۋك پلاتفورماسىندا اپاڭىز ءساتسىز شىققان سۋرەتىڭىزدى جۇكتەپ, ءسىزدى تەگتەسە بولدى, الگى فوتو دوستارىڭىزدىڭ تىزىمىنە كىرەتىن بارلىق كىسىلەردىڭ جاڭالىقتار لەنتاسىندا كورىنەتىن بولادى. ءتىپتى ءسىزدى ەشكىم تەگتەمەگەن كۇننىڭ وزىندە جەلىنىڭ ادام ءتۇرىن تانىعىش الگوريتمى وزگەلەرگە ءسىزدى بەلگىلەۋدى ۇسىنادى. ال ول سۋرەت جۇرتتىڭ نازارىنان اۋلاق بولعانىن قالاعان ءسىزدىڭ تىلەگىڭىزدى فەيسبۋك قاپەرىنە دە المايدى. تاعى ءبىر مىسال, ينستاگرامدا جاريالاعان پوستىڭىز ونداعى وقىرماندارىڭىزدىڭ بارىنە تۇگەل كورىنەدى. وقىرماندارىڭىزدىڭ اراسىندا اكەڭىز دە, سۇيىكتىڭىز دە, بۇرىنعى سىنىپتاسىڭىز دا بولۋى مۇمكىن. ءسىز كەي پوستتارىڭىزدى تەك دوستارىڭىزبەن, كەيبىرىن تەك وتباسىڭىز ءۇشىن بولىسكىڭىز كەلەدى. الايدا ينستاگرام سىزگە ۋلتيماتۋم قويادى: ەشبىر وقىرماندارىڭىز الدىندا ىڭعايسىزدانبايتىن فوتو (شىن مانىندە ونداي فوتو وتە از) جۇكتەيسىز, يا بولماسا الگى فوتوڭىزدىڭ ماقساتتى اۋديتورياسىنا ەنبەيتىن ادامداردى وقىرماندار قاتارىنان ءوشىرىپ تاستايسىز. باسقاشا ايتقاندا, پلاتفورما سىزگە تەك ءبىر عانا مازمۇنداعى بايلانىستار (نە تۋىستىق, نە دوستىق, ت.ب.) ءۇشىن قولايلى بولىپ تۇر.
اقش جاسوسپىرىمدەرىنىڭ ستراتەگياسى قانداي؟
مۇنداي سيتۋاتسيالارمەن كۇنىنە بىرنەشە رەت بەتپە-بەت كەلەتىن جاسوسپىرىمدەر پروبلەمانىڭ ءتۇيىنىن تابۋ ءۇشىن سان ءتۇرلى ستراتەگيالار قولدانۋعا ءماجبۇر. اقش عالىمدارى مارۆۋيك پەن بويدتىڭ 2014 جىلى جۇرگىزگەن الەۋمەتتىك زەرتتەۋىندە جەتكىنشەكتەر سولاردىڭ بىرنەشەۋىن ءتىزىپ ايتىپ بەرەدى. مىسالى, الدەكىمنىڭ پوستىندا ءوزىنىڭ تەگتەلمەگەنىن قالاعان ميكالا ەسىمدى قىز فەيسبۋكتەگى اككاۋنتىن كۇن سايىن دەاكتيۆيزاتسيالاپ وتىرۋدى ادەتكە اينالدىرعان. دەاكتيۆيزاتسيا دەگەنىمىز پلاتفورمانىڭ اككاۋنتتى ۋاقىتشا وشىرۋگە مۇمكىن بەرەتىن فۋنكتسياسى ەكەنىن ەسكەرسەك, ميكالانىڭ الگى ارەكەتى شىنىمەن دە ءوزى تۋرالى پوستتاردىڭ ويدا جوقتا جاريالانۋىنا توسقاۋىل بولا الادى. ويتكەنى وشىرىلگەن پاراقشا فەيسبۋكتە تەگتەلمەيدى.
تاعى ءبىر زەرتتەۋدە جاسوسپىرىمدەر فەيسبۋكتەگى جازبالارىن اۋديتوريالارىنا بايلانىستى قولمەن فيلترلەپ وتىرعان. حانتەر اتتى جەتكىنشەك «Pokemon» جانە «The Legend of Zelda» ويىندارى تۋرالى پوستتارىن تەك سىنىپتاستارى, ال «Counter Strike» جايلى جازبالارىن تەك بولەلەرى عانا وقي الاتىنداي ەتىپ جاريالاعان. فەيسبۋكتە پوستتاردى فيلترلەيتىن مۇنداي فۋنكتسيا بار بولعانمەن, الگى ەكى اۋديتوريانىڭ وكىلدەرى ءبىر-بىرىمەن دوستاساتىن بولسا, حانتەردىڭ جەكە شەكارا ماسەلەسى تاعى دا ءادىرا قالادى.
قازاق بالالارىندا دا «تەكسەرىلگەن تاسىلدەر» بار
ءبىزدىڭ جەتكىنشەكتەردىڭ دە ءبىرازىنان سىر تارتىپ, سۇراپ كورگەنمىن. ولاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جەكە تەرريتوريالارىن قورعايتىن ادىستەرى ۇقساس بولىپ شىقتى. ءامينا ەسىمدى قىزدىڭ ايتۋىنشا, اتا-انا, تۋعان-تۋىستارعا ارنالعان ينستاگرام-پاراقشادان بولەك, ءوزىڭنىڭ ەڭ جاقىن دوستارىڭدى عانا كىرگىزەتىن ەكىنشى اككاۋنت اۋاداي قاجەت. «كەيدە جەكە ومىرىڭە قاتىستى فوتو جۇكتەگىڭ كەلەدى. بىراق ۇلكەندەردەن ۇيالاسىڭ. سونداي كەزدە ەكىنشى پاراقشام قۇتقارادى» دەيدى ول. ال مانسۇر اتتى بوزبالا ءوز پوستتارىنىڭ قۇپيالىعىن ساقتاۋ ءۇشىن كوبىسىن اعىلشىنشا جازادى ەكەن. «ىشكى سىرىمدى قۇرداستارىممەن بولىسكىم كەلەدى. ونى ۇلكەن كىسىلەردىڭ, اسىرەسە, تۋىستارىمنىڭ وقىعانىن قالامايمىن. سوندىقتان اراسىنا جاستارعا بەلگىلى جارگونداردى قوسىپ, اعىلشىنشا جازۋعا داعدىلانىپ الدىم» دەپ ايتادى ءوزى. جەتكىنشەكتەردىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلىنىڭ قۇپيالىلىقتى ساقتاۋعا باعىتتالعان ارنايى قىزمەتتەرىن پايدالاناتىندار دا جەتەرلىك كورىندى. ماسەلەن, ايدانا اتتى بويجەتكەن ينستاگرامدا Stories فۋنكتسياسى ارقىلى فوتو نە ۆيدەو جۇكتەردە كەيبىر وقىرماندارىن سول پوستتى كورە الاتىندار تىزىمىنەن شىعارىپ تاستايتىنىن مويىندادى.
P. S: جاسوسپىرىمدەر ەركىندىكتى ينتەرنەتتە دە ىزدەيدى. الەۋمەتتىك جەلى ولاردىڭ ءبىر-بىرىمەن ارالاساتىن, اقپارات الىساتىن نەگىزگى ورتاسى بولعاندىقتان, وندا دا ۇلكەندەرگە ايتىلمايتىن اڭگىمەنىڭ, جاقىن دوستاردان وزگە بىرەۋمەن بولىسكىسى كەلمەيتىن دۇنيەنىڭ بولۋى زاڭدى. قىزىعى, الەمنىڭ قاي تۇكپىرىندەگى جاستار دا بۇل ماسەلەگە كەزىككەندە, ءبىر تىلدە سويلەيدى ەكەن.
بوتاگوز ماراتقىزى
