جولتاي ءالماشۇلى – ەلىمىزگە بەلگىلى, قالامى جۇردەك قالامگەر. عالىمدىعى دا ءبىر توبە. جازۋشى – ءوز ءداۋىرىنىڭ پەرزەنتى. سونىڭ تاريحى مەن تىنىسىن شىعارماسىنا ارقاۋ ەتەدى. حالقىمىز جيىرماسىنشى عاسىردا قولدان جاسالعان ءتۇرلى اۋىر ازاپتاردى باستان كەشتى. اشتىقتان قىناداي قىرىلدى. قۋعىننان كوز اشپادى. بۇگىنگى ۇرپاق سونىڭ بارلىعىن بىلە بەرمەۋى دە مۇمكىن. ج.ءالماشۇلىنىڭ ءۇش كىتاپتان تۇراتىن سول زۇلماتتى اينا-قاتەسىز كەيىپكەرلەرىنىڭ جان دۇنيەسى ارقىلى بەينەلەپ بەرگەن شىعارماسى وقىرماندى بەي-جاي قالدىرمايدى. وسىنداي كولەمدى دۇنيە جازعان قالامگەردىڭ ءومىر جولى دا, ۇستانىمى دا بولەك. ونى ءسىز سۇحباتتان كەڭىرەك وقي الاسىز.
ادەبيەت ماڭگىلىكتىڭ اڭگىمەسى
– اعا, ءسىز – الدىمەن قارا ءسوزدى قادىر تۇتقان جازۋشىسىز. العاشقى اڭگىمەمىزدى ادەبيەتتەن باستاساق. بۇگىنگى قازاق ادەبيەتىندە جاڭاشىل باعىت, سونى ءۇردىس بايقالا ما؟
– جالپى, ادەبيەت – ماڭگىلىكتىڭ اڭگىمەسى. ونى ەكەۋمىز تاڭ اسىرىپ ايتساق تا تاۋىسا المايمىز. ول ادام بالاسىنىڭ تىرشىلىگىمەن قازانداي بىتە قايناسقان. جۇمىر باستى پەندەنىڭ سەزىمى, ىشكى جان كۇيزەلىسى, قۋانىشى مەن شاتتىعىنىڭ بارلىعى دا ادەبيەتتەن تابىلادى. سونداي-اق, ومىردەگى اق پەن قارانىڭ, جاقسى مەن جاماننىڭ تايتالاسى دا سونىڭ اينالاسىنان ورىن الىپ جاتادى. سوندىقتان بۇل – ۇزاق اڭگىمە.
سوڭعى جىلدارى قازاق ادەبيەتىندە دە جاڭاشا ءبىر باعىت پا, ءۇردىس پە نەمەسە سونى ءبىر سوقپاقتى ىزدەۋ دەيمىز بە, سونداي تىڭ جاڭالىقتار باستالعان سەكىلدى. ءتىپتى, باستالىپ كەتتى دەپ ايتۋعا بولادى.ونىڭ سەبەبى دە بار. جيىرماسىنشى عاسىرداعى باس بارماقتى كورسەتۋگە تۇرارلىق شىعارمالارىمىز, ايتالىق, مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى», عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «ويانعان ولكەسى», عابيدەن مۇستافيننىڭ «كوز كورگەنى», ونىڭ بەر جاعىنداعى سافۋان شايمەردەنوۆتىڭ, تاحاۋي احتانوۆتىڭ, ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتىڭ, ودان بەرگى بۋىنداعى ساكەن ءجۇنىسوۆ, قاليحان ىسقاقوۆ, رامازان توقتاروۆ, مۇحتار ماعاۋين جانە ءابىش كەكىلباەۆ جازعان كەسەك-كەسەك, تولعامدى, كولەمىنىڭ وزىنەن ات ۇركەتىن قالىڭ رومانداردىڭ زامانى ءوتىپ بارادى دەگەن پىكىر دە بار. بۇگىنگى جازىلعان روماندار كولەمى جاعىنان قىسقارا ءتۇستى. ولاردىڭ ەڭ ۇزاعى ەكى ءجۇز بەتتەن اسپايدى. قىسقالارى ءجۇز بەتكە دە جەتپەيدى. مۇنى وتاندىق ادەبيەتتىڭ الەمدىك ۇردىسكە ەلىكتەۋى نەمەسە وزگەشە ورنەك ىزدەۋى دەپ تۇسىنەمىن. الايدا, شىعارمانىڭ كولەمىن شەكتەۋگە دە بولمايدى. ونىڭ دا ءوز شارتى بار. سۇيەكتى شىعارما عانا تەرەڭ وي ايتادى, شاعىن دۇنيە قىسقاشا عانا بايانداپ وتەدى دەپ پىشاق كەستى تاعى ايتا المايمىن.
ءبۇيىرى شاعىن رومانداردىڭ وزىنەن سۇڭعىلا وي, كەلىستى كوركەمدىكتى كورۋگە بولادى. قايتا كولەمدى دۇنيە بولسا دا, جاڭالىعى جوق, جاتتاندى, قارابايىر شىعارما دا بولىپ جاتۋى دا عاجاپ ەمەس.
جيىرما ءبىرىنشى عاسىر – تەحنيكالىق پروگرەستىڭ دامىعان شاعى. سوندىقتان شىعارما كولەمىنىڭ قىسقارعانى دا ۋاقىت تالابىنا ساي دەپ ويلايمىن. بۇگىنگى جاستار ينتەرنەت دەگەن تۇلپاردى ەرتتەپ ءمىنىپ, الەمدەگى الۋان اقپاراتپەن قارۋلانىپ وتىرادى.
– ءاپ دەگەننەن ادەبيەتكە بالالارعا ارنالعان جىپ-جىلى اڭگىمە پوۆەستەرىڭىزبەن كەلدىڭىز. كەيىنىرەك ۇلكەن پروزاعا اۋىستىڭىز. نەلىكتەن ات اۋىستىردىڭىز ؟
– بالا كۇنىمنەن ادەبيەتكە قۇشتار بولعانىم راس. كورنەكتى قالامگەر بەردىبەك سوقپاقباەۆتىڭ بارلىق شىعارمالارىن ءسۇيىپ وقىدىم. ودان كەيىن ءبىر توپىراقتان شىققان تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆ اعامىزدىڭ «قوش بول, اتا!», «قارلىعاشتىڭ ۇياسى» دەگەن پوۆەستەرىن وقىعاندا, قانتتىڭ قيىعىنداي ەرىپ جۇرە بەرەتىن تاماشا پوۆەستەرى جارىق كوردى. وسى دۇنيەلەر ەلىتە ءتۇسىپ, بالالار تاقىرىبىنا جازۋعا جەتەلەدى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءبىرىنشى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەندە, «بالدىرعان» جۋرنالى ءبىر بەتتىك اڭگىمەگە بايقاۋ جاريالادى. سودان ويلانىپ ءجۇرىپ, «الا تورعاي» دەگەن اڭگىمە جازدىم. وقيعاسى قىسقا عانا. اۋىلدا بولعان, ءوز باسىمنان وتكەن حيكايا. سونى اينا قاتەسىز, شامالى كوركەمدەپ, سول قالپىندا قاعازعا ءتۇسىردىم. الاقانداي عانا دۇنيەم بالالار ادەبيەتىنە قالام تەربەپ جۇرگەن ءمۇيىزى قاراعايداي قالامگەرلەرمەن قاتارلاسىپ بايگە الدى. ول ماعان قانات, شابىت بەردى. قازىلار القاسىنىڭ توراعاسى مۇزافار اعام (الىمباەۆ) «ادەبيەتكە ءتاپ-ءتاۋىر بالالار جازۋشىسى بولاتىن تالانت كەلدى» دەپ باعالادى.
بەسىنشى كۋرستا «ءبىزدىڭ كوماندا» دەگەن العاشقىم كىتابىم, ودان كەيىن «كۇن ءتارتىبى» دەگەن ەكىنشى جيناعىم جارىق كوردى. بۇل – بالالارعا ارنالعان كىتاپشالار ەدى.
سەكسەنىنشى جىلداردىڭ سوڭىنا تامان, جاريالىق جەلى وڭىنان سوعىپ, الاش ارداقتىلارى اقتالا باستادى. وسى تاقىرىپقا ءبىرجولا اۋىسىپ, قاۋزاۋعا كىرىستىم. تۇلعالاردى زەرتتەدىم. كىتاپ جازدىم, كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعادىم. وسىلاي بالالار ادەبيەتىنەن جىلىستاپ كەتىپ قالىپپىن. الاش اسىلدارى مەنى جەتەكتەن شىعارماي, ۇلكەن پروزانىڭ مايدانىنا سالىپ جىبەردى.
– الاش تۇلعالارى تۋرالى ءسوز قوزعاپ قالدىڭىز. سۇلتانبەك قوجانوۆ, سادىقبەك ساپاربەكوۆ, ءنازىر تورەقۇلوۆتاردى زەرتتەدىڭىز. ول كىسىلەر تۋرالى ايتىلماي جاتقان ءالى دە تىڭ دەرەكتەر بار ما؟
– ارينە, كوپ. ونى تولىق اشىپ, تاۋىسىپ جازۋ مۇمكىن ەمەس. قازاقتىڭ باسىنان كەشكەن كەشەگى جيىرماسىنشى جىلداردىڭ ورتا كەزىندە بولعان اۋىر زۇلماتتاردى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن, ىندەتىپ جازۋ ءۇشىن سول كەزدەگى تاريحي قۇجاتتار اينالىمعا مولىنان ەنۋى قاجەت. ءبىز ءالى مۇحيتتاعى ايسبەرگ سەكىلدى ونىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگىن عانا كوردىك. ۇشتەن ەكىسى سۋ تۇبىندە قالعان سەكىلدى ارحيۆتە جاتۋى كادىك. سوندىقتان ءبىز قولعا تۇسكەن دەرەكتەرمەن عانا ارىستار جايىندا ءسوز قوزعادىق. ونىڭ باستاۋشىسى, قايراتكەرلەرىمىزدى تام-تۇمداپ حالىققا جەتكىزۋشى بولدىق. جوعارىدا ايتىلعان تۇلعالاردىڭ بارلىعى ۇلتىمىزدىڭ تاريحىندا ءوز ورنى بار ارداقتىلار ەكەندىگى انىق.
ءۇش رومانعا عۇمىرىمدى ارنادىم
– «كۇلكى مەن كوز جاسى» دەگەن كولەمدى شىعارماڭىزدا جيىرماسىنشى عاسىردا حالقىمىزدىڭ باسىنان كەشكەن زۇلمات ءداۋىردى بەينەلەيسىز. وسىنداعى باس كەيىپكەردى قايدان الدىڭىز, يدەيا قايدان كەلدى؟
– ادەبيەتكە ءاپ دەپ كەلگەننەن بەرى سانالى عۇمىرىمدى ارناعان, زەرتتەپ, زەردەلەپ جازعان ءۇش رومانىم بار. تريلوگيا دەپ تە ايتۋعا بولادى.ونىڭ ءبىرىنشىسى – «كۇلكى مەن كوز جاسى», ەكىنشىسى – «ويانعان ۇرپاق», ءۇشىنشىسى – «ۇمىتىلعان ۇرپاق». الپىس جىلدىعىما وراي وسى ۇشەۋىنىڭ باسى بىرىگىپ, قايتادان جارىق كورمەك. بۇل كىتاپتىڭ يدەياسى مەنى جاس كۇنىمنەن مازالادى. الاش ارداقتىلارىن زەرتتەپ جۇرگەندە ۇلتىمىزدىڭ تاريحىنا تەرەڭىرەك ءۇڭىلدىم. وتكەن عاسىردا حالقىمىزدىڭ باسىنان وتكەن اۋىر قايعىسى, مۇڭ-نالاسى مەن تراگەدياسى, جۇرەككە شەمەن بولىپ قاتىپ قالعان تاعدىرى, تاريحى نەگە جۇيەلەنبەيدى دەگەن ويلار جۇرەگىمدى ءجيى بۇرەتىن ەدى. ونىڭ ۇستىنە مەنىڭ اتالارىم سول زۇلمات ۋاقىتتى باستان كەشتى. رومانداعى وقيعالاردىڭ جارتىسى – ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ باسىنان وتكەن تاريح. كيەلى سىر ەلىندەگى جاڭاقورعان جەرىندە عۇمىر سۇرگەن اتالارىمىز تاركىلەۋ كەزىندە قولداعى بار مالدى تارتىپ العاننان كەيىن, امالدىڭ جوقتىعىنان ءبىر شوعىر بولىپ, سىرداريادان ءوتىپ, وزبەكستانعا, ودان ءارى تاجىكستان, تۇركىمەنستانعا بارىپ, اۋعانىستان شەكاراسىنا تابان تىرەيدى. ءارى قاراي وتە الماي, ەلگە قايتادى. وسى جولدا ادام ايتقىسىز, جانتۇرشىگەرلىك زوبالاڭدى, نەشەلەگەن قيىنشىلىقتاردى كورەدى.
ءوزىمنىڭ جۇمات دەگەن اتام جۇزگە كەلىپ, دۇنيەدەن وزدى. اقىلى كەمەل, ويلى, تەكتى قاريا ەدى. سول كىسىدەن تىڭداعان اڭگىمەلەرىمدى ءتۇرتىپ, جازىپ ءجۇردىم. روماننىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن اتامنىڭ بەينەسى جۇرەدى. (ارينە, اتى باسقا.)
بىراق شىعارما اناۋ ايتقانداي جەڭىل جازىلعان جوق. 2007 جىلى ەلۋگە تولعاندا نۇكتەسىن قويدىم. ونىڭ الدىندا «ويانعان ۇرپاق» رومانىم جارىق كوردى. بۇل جوعارىدا ايتىلعان تۋىندىدا ارقاۋ بولعان اعا بۋىننىڭ, بارلىق قيامەتتى كورگەن اتا مەن اجەلەردىڭ ۇرپاعى جەتپىسىنشى جىلدارى ەسىن جيىپ, الەۋەتى وركەندەگەن ەل بولدى دەگەن شاقتا, جوعارعى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الىپ جۇرگەن جاستاردى «الاش تۇلعالارى نەگە اقتالمايدى؟», «ولاردىڭ قوعام الدىنداعى جازىعى نە؟» دەگەن وي جەگىدەي جەپ, ۇلت جۇرەگىنە تۇسكەن سىزاتتان قاپالانادى. وسىنى ءوزىمنىڭ تۇستاستارىم ارقىلى كەيىپكەرلەرىمنىڭ اۋزىنا سالىپ, تۇسپالداپ جەتكىزدىم.
ال «ۇمىتىلعان ۇرپاقتا» بۇگىنگى ءومىردىڭ اششى كورىنىسى ايشىقتى بەينەلەنەدى. وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنان باستاپ ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن ۇرپاق تاربيەسى وزگەرە باستادى. قارت اكەسى مەن شەشەسىن قارتتار ۇيىنە تاپسىرۋ كۇندەلىكتى قاعيداعا اينالدى. جەتىم بالالار ءۇيى كوبەيدى. عاسىر بويى ادام توزگىسىز قايعىنى كورىپ كەلگەن جۇرتىمىز «سوڭىندا نە بولدى, قايدا بەت الدىق, 20 عاسىردىڭ تراگەدياسىن وسىلاي اياقتادىق پا؟» دەگەن اۋىر ويلار ايتىلادى. ءۇش رومان: «جىلاپ-سىقتاۋ», «ويانۋ», «ويلانۋ» دەگەن ءۇش نۇكتەگە تىرەلىپ, سونىمەن تۇيىندەلەدى. جاسىمنان جۇزەگە اسىرماق بولعان ارمانىمدى الپىس جاسىما دەيىن اياقتادىم. بۇعان دا ءتاۋبا دەيمىن!
– ءسىز ودان كەيىن دە شاعىن ءۇش رومان جازدىڭىز عوي…
– 2010 جىلدان باستاپ بەس جىل ىشىندە كولەمى شاعىنداۋ, قىسقا-قىسقا ءۇش رومان جازعانىم راس. ولار: «باقيدان كەلگەن كەلىنشەك». كولەمى – 72 بەت. ەكىنشىسى – 52 بەتتەن تۇراتىن «جات پلەناتالىق جىگىت». ءۇشىنشىسى «بۋمەرانگ» دەپ اتالادى.
بۇل – توقسان بەت. سوڭعى شىعارمانىڭ يدەياسىن مارقۇم, كورنەكتى سىنشى ساعات اشىمباەۆ اعامىز ايتىپ ەدى.
جانر جوعالىپ بارادى
– كوركەم شىعارمانىڭ جانرى تۋرالى تەرەڭىرەك بارلاپ, ايتىپ ءجۇرسىز. سوندا ادەبيەتتەگى جانر ەرەكشەلىگى ساقتالماي بارا ما؟
– بۇگىندە ادەبي جانر ماسەلەسى جۇرەكتى اۋىرتاتىن وكىنىشتى جاعدايعا كەلىپ تىرەلگەندەي. ادەبي جانرعا ءمان بەرمەيتىن بولدىق. ماسەلەن, كوركەم ادەبيەتتى قۇلىپ دەپ ساناساق, ونى اشۋدىڭ التىن كىلتى – جانر. دەمەك, ادەبيەتتىڭ ەسىگىن اشۋ ءۇشىن كىلت قاجەت. جانر – كوركەم ادەبيەتتىڭ كىلتى. بۇل – اتام زاماننان جالعاسقان ءۇردىس. ارينە, ونىڭ ىشىندە اۆتوردىڭ جەكە الەمى بولەك. مىسالى, ءسىز اڭگىمە نەمەسە نوۆەللا جازدىڭىز. ەگەر ءسىز ونىڭ جانرىن تولىق بىلمەسەڭىز, جازىلعان شىعارما قويىرتپاققا اينالادى. ويتكەنى جانرلىق ەرەكشەلىك ساقتالعان جوق. قازىر جانرلىق تەپە-تەڭدىكتى, شەكتەۋلى كوركەمدىكتى بۇزىپ الدىق. ءبىز ادەبيەتكە كەلگەن العاشقى جىلدارى نوۆەللا دەگەن تاماشا جانر بولدى. جازىلۋ فورماسى دا وزگەشە. قازىر وسى جانر كورىنبەي كەتتى. الەم ادەبيەتىندە عاجايىپ نوۆەلليست قالامگەرلەر بولعان. ەلىمىزدە سوڭعى ون-ون بەس جىلدا سۋىرىلىپ العا شىققان ۇزدىك نوۆەلليست جازۋشى بار دەپ ايتا المايمىز. ارينە, ءبىردى-ەكىلى جازىپ جۇرگەندەر بار. ونىڭ ءوزى دە اتالعان جانردىڭ كوركەمدىك تالابىنا تولىق جاۋاپ بەرە المايدى دەپ ويلايمىن. ادەبيەتتىڭ كيەلى ءتورىن اتتاعىمىز كەلەدى, بىراق ونىڭ «قۇلىبىن» بۇزىپ اشقىمىز كەلەدى. قاسيەتتى ءسوز ونەرىنە ادەپ, يناباتتى جولمەن كەلمەگەننەن كەيىن, يدەيا, وبراز, شىعارمانىڭ ءسولى دەگەندى تۇسىنە بەرمەگەندىكتەن, ونىڭ شارتتىلىعى بۇزىلىپ, كوركەمدىگى كەميدى. مەن وسىدان قورقامىن. قازىرگى قازاق ادەبيەتى وسى قويىرتپاق دۇنيەگە ءبىر تابان جاقىنداپ, ءبىر يىعىمىزدى بۇرىپ تۇرعان جاعدايىمىز بار.
– جانردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن سىنشىلار سالماقتاپ بەرگەن جوق پا؟
– ساۋاتتى سىنشىلار ونىڭ ارا-جىگىن اشىپ تا بەرگەن. بۇل ادەبيەت تەورياسىندا دا جىلىكتەپ جازىلعان. ارينە, مەن جاڭالىق اشىپ وتىرعان جوقپىن. مەنىڭ ايتپاعىم, اتالعان تەوريادا جۇيەلەنىپ جازىلعان جانردىڭ ەرەكشەلىگىن سول قالپىندا ساقتاماي وتىرعاندىعىمىزدا.
كوپ جاستارىمىز ءوز تالانتىنا سونشالىقتى سەنگەندىكتەن بە, «مەن ادەبيەتكە تەورياسىز-اق كەرەمەت شىعارما جازىپ قالدىرام. شارتتىلىققا باعىنبايمىن, اڭگىمەنى, نوۆەللانى, روماندى وزىمشە تۇرلەنتەمىن» دەپ, ىشتەي ءبىر سەنىمدىلىكپەن اسىل ءسوز ونەرىنە ومىراۋلاپ كەلىپ جاتادى. ادەبيەت – كەۋدەمسوقتىقپەن كەلگەندى جاراتپايتىن كىرپياز الەم. اقسۇيەك ونەر. سوندىقتان جاس بۋىن ادەبيەتكە نىق كەلۋ ءۇشىن ادەبيەت تەورياسىن ءبىر قاراپ العان ءجون. ونى بويعا ءسىڭىرىپ الۋ كەرەك. جانر ساقتالماعان جەردە شىعارمانىڭ, بايگەگە شابار كەزىندە اياعى جازىم بولعان تۇلپارداي, ءبىر قايناۋى جەتپەي تۇرادى. جانر شىعارمانى كومپوزيتسيالىق-قۇرىلىمدىق توپتاۋ مەن جيناقتاۋعا الىپ كەلەدى. ەكىنشىدەن, وبراز سومداۋداعى قالىپتاسقان بەلگىلى جۇيەگە باعىتتايدى. ۇشىنشىدەن, يدەيانى قالاي ايتۋ كەرەكتىگىن جانر ارقىلى زەرتتەيسىز. جالپى, جانر تۋرالى ويلارىمدى كوپشىلىككە اشىق ايتىپ ءجۇرمىن. جانر – ادەبيەتپەن ەگىز. سوندىقتان جانرلىق زاڭدىلىقتار مىندەتتى تۇردە ساقتالۋ قاجەت.
– ءبىر جازباڭىزدا «قازىرگى جۋرناليستيكا ءبىزدىڭ كەزىمىزدەگىدەي ەمەس, تىم جۇتاڭ. تارتىمدى وچەرك, تۇشىمدى ەسسە, ويلى ماقالا, وتكىر فەلەتون, سۇبەلى سۋرەتتەمە جوق بولىپ بارادى» دەپ جازىپسىز. وسىنى تاراتىپ ايتساڭىز؟
– ەرتەرەكتە ادەبيەت پەن جۋرناليستيكانى ەكىگە ءبولىپ تاستاعان قاساڭ قاعيدا ءومىر ءسۇردى. سوڭعى ۋاقىتتا مەن وسىعان قارسى بولا باستادىم. نەگە؟ XXI عاسىردا كوركەم ادەبيەت پەن جۋرناليستيكا جاقىنداسىپ, جىمداسىپ, ءتىپتى, ءبىر-بىرىمەن قولتىقتاسىپ بارا جاتقان سەكىلدى. نەگە ولاي؟ ويتكەنى ۋاقىت سوعان جەتەلەپ اكەلدى. قازىر قارا ءسوزدى كيە تۇتقان قالامگەردەن گورى ءجۋرناليستىڭ جازعانى ءوتىمدى, تانىمال, حالىققا دا جىلدام جەتەدى. بىراق انىعىن ايتقاندا, وسى جۋرناليستيكا دا جانرعا باعىنادى. بۇگىنگى جاس جۋرناليستەر ونى ەسكەرمەيدى.
مىسالى, ءبىز كەزىندە جۋرناليستيكا تەورياسىن ىندەتىپ وقىدىق. سول جانردىڭ ىشىندە ەڭ تورەسى – وچەرك دەۋگە بولادى. تولەۋباي ىدىرىسوۆ دەگەن اعامىز: «وچەرك – كوركەم-پۋبليتسيستيكالىق جانر» دەپ باعا بەرگەن. ارينە, وچەرك – كوركەم شىعارما ەمەس, بىراق ونىڭ ىشىندە اڭگىمە مەن نوۆەللانىڭ ەلەمەنتتەرى جۇرەدى. ونداعى قوزعالعان ماسەلە ءومىردىڭ وزىنەن الىنادى. قيالدان ەشتەڭە قوسا المايسىز. مەنىڭشە, جازۋشى مەن جۋرناليست دەگەن ۇعىم كەلە-كەلە اجىراعانعا ۇقسايدى. و باستا ەكەۋىنىڭ دە تامىرى ءبىر, تابىنعانى كوركەم ءسوز بولعان. بىراق زامان جاڭارىپ, ۋاقىت وتە كەلە ەكەۋىنىڭ دە جازۋ ادىسىندە وزگەشەلىك پايدا بولدى. بىرەۋى ءومىردىڭ وزىنەن العىسى كەلەدى, ەكىنشىسى قيالداعىسىن ايتقىسى كەلەدى, قيال ەركىندىگىمەن كوسىلەدى.
– جالپى, ءبىزدىڭ جۋرناليستيكادا امبەباپتىق باسىم. جالپىلىققا قۇشتارمىز…
– ءبىز وسىعان كوڭىل اۋدارماي كەلەمىز. ارقانى بوساڭسىتىپ الدىق. ايتپەسە, ءبىزدىڭ ۋاقىتىمىزداعى ءاربىر جۋرناليستىڭ ءوز تاقىرىبى بولدى. مىسالى, تۇستاسىم, قاتارلاس قالامگەر جانبولات اۋپباەۆ ءومىر بويى تاعدىرى تاڭسىق, ءومىرى وزگەشە, جاراتىلىسى بولەك ادامداردىڭ تاريحىن زەرتتەدى. سونى تاماشا وچەركتىك, سۋرەتتىك, پورترەتتىك فورمادا بەرىپ وتىردى. جانردىڭ ءارتۇرلى فورماسىن پايدالانسا دا, تاقىرىبى بىركەلكى بولىپ, تالانتتى تۇلعالاردىڭ گالەرياسىن جاسادى. بۇل وقىلدى. نەسىپ جۇنىسباەۆ سپورت تاقىرىبىن تەرەڭنەن قازىپ, وسى سالانى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن زەردەلەدى.
وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلدارى «لەنينشىل جاس» گازەتىندە (بۇگىنگى «جاس الاش») ىستەگەن ءبىر شوعىر, ۇركەردەي توپ – ورالحان بوكەي, سەيىتقازى دوسىموۆ, ىرىم كەنەنباەۆ, جاقاۋ داۋرەنبەكوۆ, كادىربەك سەگىزباەۆ باستاعان قالامى جۇيرىك قالامگەرلەردىڭ بارلىعى ءوز جانرىن ءبىلدى. بۇلاردىڭ بارلىعى جۋرناليستيكانى كوركەم ادەبيەتكە ءبىرتابان جاقىنداتتى. ماسەلەن, ورالحان بوكەي جۋرناليستيكاعا پافوس اكەلدى. كەرەمەت ءبىر ەكپىندەتىپ, اعىل-تەگىل توگىلتىپ, تاڭقالدىرىپ جازدى. سوعان ءبارىمىز دە ەلىكتەدىك.
ءوز باسىم اتالعان ەكى سالادا ۇزاق ەڭبەك ەتتىم. اۋداندىق, وبلىستىق, رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا جۇمىس ىستەدىم. بۇگىنگە دەيىن گازەتكە ءتۇرلى تاقىرىپتا قالام قۇرعاتپاي, ءوز ويىمداعى تولعامداردى جازىپ تۇرامىن. ايتپاعىم, كوركەم ادەبيەت پەن جۋرناليستيكانىڭ اراسىن سونشاما الشاقتاتىپ, ەكى ەلدىڭ ەلشىسىندەي نەمەسە وزەننىڭ ارعى بەتى مەن بەرگى بەتىندەي ەتىپ الشاق كورسەتۋدىڭ قاجەتى جوق. بۇلاردىڭ ارالارىندا جاقىندىق بار. سول جاقىندىقتى ءبىز بۇزباي, قايتا ەكەۋىنە دە قۇرمەتپەن قاراۋىمىز ءلازىم. الەمگە ايگىلى جازۋشىلاردىڭ دەنى جۋرناليستيكادان الشاق كەتپەگەن. بىزدەگى قازاقى نامىسقويلىق پا, الدە تارتىنشاقتىعىمىز با, ءبىر-ءبىرىمىزدى ىشتەي مويىنداماي تۇرامىز.
اقىل-وي ەڭبەگى باعالانۋ قاجەت
– كەيىنگى كەزدەرى «ول تۋرالى ودا» جانە «رومان-ءومىر» اتتى ءبىر شوعىر ويلارىڭىزدى سىعىمداپ, كوركەمدەپ, جۇرتشىلىققا ۇسىنىپ ءجۇرسىز. ءوز باسىم ولاردى قىزىعىپ وقيمىن. بۇل دا وقىرمانعا ويدى جەتكىزۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى مە؟
– وسى ادەبي ءادىس مەنى قىزىقتىرادى. ايتار ويىڭدى سىقپا قۇرتتاي سىعىمداپ, ءتۇيىپ ايتاسىڭ. ءبىر دەمدە جازىلادى. كوركەم دۇنيە مەن جۋرناليستيكاعا دا جاقىندىعى بار. «ول» دەگەن – جيىنتىق وبراز. مەنىمەن ءاردايىم تايتالاسىپ وتىراتىن كەيىپكەر. سول ارقىلى ويلارىمدى دامدىلەپ, ءدال جەتكىزەمىن. «رومان-ءومىردىڭ» دە ءوز وقىرمانى بار. مۇندا قاراپايىم تىرشىلىكتە قويان-قولتىق ارالاسقان, ەل تانيتىن ازاماتتاردىڭ ايتقان ويلى سوزدەرى, پىكىرلەرى سول قالپىندا تۇزىلگەن. بايقايمىن, وسى دۇنيەلەر الەۋمەتتىك جەلىدە دە وقىلىمدى.
– جاس كەزىڭىزدەن ات جالىن تارتىپ, قىزمەتكە ارالاسىپ كەلەسىز؟ سونىڭ شىعارماشىلىعىڭىزعا اسەرى تيگەن جوق پا؟
– ارينە, قىزمەتتىڭ شىعارماشىلىققا كەسىرى بولادى. ءبىر مەزگىلدە ەكى سايگۇلىكتى تىزگىندەپ, شىلبىرىن ۇستاعان سەكىلدى جاعداي عوي. اسىرەسە, ءۇش سۇيەكتى رومانىمدى جازىپ جۇرگەندە ەپتەپ قينالدىم. قىزمەتتىڭ ءوز جاۋاپكەرشىلىگى بار. جان-جاقتان قاۋمالاۋشىلار كوپ. ويىڭ ءبولىنىپ, ءۇزىلىس جاساپ, كوبىرەك قولعا قالام ۇستاماساڭ, كومەسكىلەنىپ قالاسىڭ. ءبىزدىڭ بۋىن ابىر-سابىر ۋاقىتقا تاپ بولدى. بالا-شاعانى اسىراۋ كەرەك. ونىڭ بارلىعىن ىسىرىپ قويىپ, جازۋشىمىن دەپ ۇيدە جاتا بەرمەيسىڭ عوي. سولار قينالماسا, تارىقپاسا ەكەن دەيسىڭ.
وركەنيەتتى ەلدەردە قالامگەرگە دەگەن قۇرمەت بولەك. ءيىلىپ, سىيلاپ تۇرادى. ولاردا اقىل-وي ەڭبەگى ءوز دەڭگەيىندە باعالانادى. ال بىزدە باسقاشا… سوندىقتان اقىل-وي ەڭبەگى رۋحاني بايلىقتىڭ دەڭگەيىنە كوتەرىلمەي, وزىق ەلدەردىڭ قاتارىنا ەنبەيمىز.
– قازىر نە جازىپ ءجۇرسىز؟
– جازسام-اۋ دەگەن ارمان شەكسىز عوي. ناقتى ايتقاندا بىلاي, كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەرگە ارناپ «قايىرىمدى قاقپان» جانە «بۇلتقا مىنگەن باقا» دەگەن ەكى پەسا جازدىم. ودان بولەك, «سىمبات جانە سۇلۋجان» اتتى شاعىن پوۆەسكە كىرىسىپ جۇرگەن جايىم بار.
– ەندەشە, اعا, جازارىڭىز ءالى دە تاۋسىلماي, شىعارماشىلىعىڭىز ورلەي بەرسىن!
سۇحباتتاسقان:
ازامات ەسەنجول
