قوعامنىڭ قوزعاۋشى كۇشى

جۋرناليسكە مارتەبە بەرەتىن كەز كەلدى

بۇگىنگى تاڭدا ءسوز بوستاندىعى مەن شىعارماشىلىق ەركىندىگىنە جول اشىلعان. سول سەبەپتەن, ەلىمىزدەگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تەز دامۋدا. الايدا ومىردەگى ءارتۇرلى قۇبىلىستارعا اشىق باعا بەرىپ, اقتى – اق, قارانى – قارا دەپ جازاتىن قاۋىمنىڭ تۇيتكىلدى ماسەلەلەرى از ەمەس. ماسەلەن, قوعامداعى اششى شىندىقتى بەتكە ايتاتىن, اشىق جازاتىن ارىپتەستەرىمىزدى قۋدالاۋ, زاڭدى قىزمەتىنە بوگەت جاساۋ, اقپاراتقا قولجەتىمدىلىگىن شەكتەۋ ارەكەتتەرى ءالى تىيىلماي وتىر.

بۇل – ءجۋرناليستىڭ قاۋىپتى ماماندىق ەكەنىن دالەلدەيدى. مۇندايدا مەملەكەت ەل الدىنداعى كاسىبي مىندەتىن ادال اتقاراتىن جۋرناليستەردىڭ ەڭبەگىن ۇنەمى نازاردا ۇستاپ, ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا قاۋىپ تونگەن جاعدايدا زاڭدى جولمەن قورعاۋى ءتيىس. ول ءۇشىن جۋرناليستەرگە مارتەبە بەرۋ كەرەك.
شىنى كەرەك, «ءجۋرناليستىڭ مارتەبەسى تۋرالى زاڭ قابىلداۋىمىز كەرەك! وركەنيەتتىڭ وركەشىندەگى ەلدەردىڭ بارىندە سونداي زاڭ بار» دەپ ماسەلە كوتەرىپ, وي-پىكىرلەرىمىزدى جوعارىداعى قۇزىرلى مەكەمەلەرگە (قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى, قر پارلامەنتى) جىبەرگەنىمىزگە 15 جىلدان استى. بىراق, شەرحان مۇرتازا ايتقانداي, «ارقالاعانى – التىن, جەگەنى – جانتاق» قاۋىمنىڭ وكىلدەرىنە ايرىقشا مارتەبە بەرۋ ماسەلەسى ۇنەمى بيلىكتىڭ تاراپىنان قولداۋ تاپپاي كەلگەنى راس. بىراق ءار نارسەنىڭ ءوز ۋاقىتى بار. ەل باسشىلىعى قوعامدى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋدەگى «ءتورتىنشى بيلىك» يەلەرىنىڭ قۇقىقتىق, الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق ماسەلەلەرىن شەشۋ ءۇشىن ۇلتتىق زاڭنامامىزدى جەتىلدىرىپ, ءجۋرناليستىڭ مارتەبەسى تۋرالى زاڭ قابىلداۋ قاجەتتىگىن تەرەڭ تۇسىنەتىن كۇنگە دە جەتتىك. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ سايلاۋدان كەيىنگى اقوردادا وتكەن العاشقى ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا: «قازاقستاندا جۋرناليستەردىڭ مارتەبەسى تۋرالى زاڭ قابىلدايمىز!» دەپ مالىمدەدى.

زاڭ قابىلداۋ دەگەنىمىز – مىندەتتەۋ

ارينە, مىندەتتەۋ ءۇشىن سەبەپ كەرەك. ءبىزدىڭ ويىمىزشا, مۇنداي جاڭا زاڭدى قابىلداۋعا ءۇش ءتۇرلى سەبەپ بار. ءبىرىنشىسى – ەلىمىزدەگى «باق تۋرالى» زاڭدا جانە ەڭبەك كودەكسىندە جۋرناليستەردىڭ مارتەبەسى مەن كەپىلدىكتەرى تۋرالى ەشقانداي باپ جوق. انىعىراق ايتساق, «باق تۋرالى» زاڭنىڭ 20-بابىنداعى 10 قۇقىعى مەن 21-بابىنداعى 5 مىندەتى عانا تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ جازىلعان. ەڭبەك كودەكسىندە مارتەبە جونىندە ءبىر اۋىز ءسوز جوق. ەكىنشىسى – بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا جۋرناليستەردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى ءجيى بۇزىلادى. مىسالى, بىرنەشە جىل وپپوزيتسيالىق باق-تا (گازەت, تەلەارنا, عالامتورداعى سايت) جۇمىس ىستەگەن ارىپتەستەرىمىزدى مەملەكەتتىك باق-تار جۇمىسقا قابىلدامايدى. ءبىر وكىنىشتىسى, سول جۇمىسسىز جۇرگەن جۋرناليستەر گازەت رەداكتسياسىنا بەرگەن ءوتىنىشىنىڭ ەكىنشى داناسىن سوتقا اپارۋدى بىلمەيدى. ال ەڭبەك كودەكسىندە «جۋرناليستەردىڭ ەڭبەك ەتۋ قۇقىقتارى» دەگەن ءبولىم جوق. ءۇشىنشىسى – شەتەلدەردەگى سياقتى قازاقستاندىق جۋرناليستەردىڭ دە جەكە جانە جاقىن-جۋىقتارىنىڭ ومىرىنە قاۋىپ تونەدى. ونداي كەزدە جۋرناليستەردى قورعايتىن زاڭدىق نەگىز جوق.
ال ءبىز ۇنەمى ۇلگى تۇتاتىن كورشىمىز – رەسەيدەگى جاعداي مۇلدەم باسقاشا. ەكى ەلدىڭ زاڭناماسىن سالىستىرىپ كورەيىك. 2010 جىلى رەسەي پرەزيدەنتى جانىنداعى ازاماتتىق قوعام مەن ادام قۇقىقتارى ينستيتۋتتارىن دامىتۋ جونىندەگى كەڭەس رف قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 144-بابىنا («جۋرناليستەردىڭ زاڭدى كاسىبي قىزمەتىنە كەدەرگى كەلتىرۋ») جاڭا ءبولىم قوسۋدى ۇسىندى. سونىڭ ناتيجەسىندە, 2011 جىلى زاڭناماعا وزگەرىس (№420 ف-3 07.12.2011. رف فەدەرالدىق زاڭىنىڭ 3-شى تارماعى) ەنگىزىلىپ, جۋرناليستەرگە شابۋىل جاساعاندار 6 جىلعا دەيىن تۇرمەگە قامالاتىن بولدى.
وعان قوسا, بوريس رەزنيك باستاعان ءبىر توپ مەملەكەتتىك دۋمانىڭ دەپۋتاتتارى جۋرناليستەردى سوققىعا جىققانى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى قاتايتاتىن زاڭ جوباسىن ۇسىندى. ولار جۋرناليستەرگە قاتاڭ شابۋىل جاساعان, ۇرىپ-سوعۋعا تاپسىرىس بەرگەندەردى 15 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋدى سۇرادى. سونداي-اق رەسەيلىك دەپۋتاتتار قىلمىستىق كودەكستىڭ 277-بابىنا تۇزەتۋلەر ەنگىزىپ, جۋرناليستەردى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرىنە تەڭەستىرۋ جونىندە باستاما كوتەردى. قوش دەلىك.

ءجۋرناليستىڭ ەرەكشە مارتەبەسى تۋرالى زاڭ كەرەك

ال بىزدەگى جاعداي قالاي؟ وتاندىق ساراپشى-ماماندار جۋرناليستەردىڭ مەملەكەتتىڭ قورعاۋىنا اسا ءزارۋ ەكەنىن ايتادى. اقمولا وبلىستىق ادۆوكاتتار القاسىنىڭ ءتورايىمى, تانىمال زاڭگەر عاليا يبراەۆا «باق تۋرالى» زاڭدا باق قىزمەتى رەتتەلگەنىمەن, جۋرناليستەردىڭ قۇقىقتارى تولىق قورعالماعان دەپ سانايدى. «ءبىز بۇعان ەڭبەك كودەكسىن تالداعاندا كوز جەتكىزدىك. مەنىڭ ويىمشا, جۋرناليست – ەليتالىق ماماندىققا جاتادى. سوندىقتان, الداعى ۋاقىتتا قابىلداناتىن زاڭدا ءجۋرناليستىڭ ەتيكالىق-قۇقىقتىق نورمالارىمەن قاتار ونىڭ جەكە باسىن, وتباسى مۇشەلەرىن قورعايتىن ارنايى باپ بولۋى ءتيىس. ەگەر زاڭ جوباسىن ازىرلەۋ كەزىندە زاڭگەرلەردىڭ كومەگى كەرەك بولسا, ءبىز ارقاشان دايىنبىز» دەيدى ول.
اقمولا وبلىستىق ادۆوكاتتار القاسىنىڭ تاعى ءبىر مۇشەسى الكەن دوسبولوۆ «ءجۋرناليستىڭ ەرەكشە مارتەبەسى مەن كەپىلدىكتەرى تۋرالى» تولىق, جەكە زاڭ قابىلداۋ قاجەت» دەگەن پىكىردە. ونىڭ ايتۋىنشا, جۋرناليستەرگە سوت, پروكۋراتۋرا, ىشكى ىستەر, ادۆوكات, نوتاريۋس سياقتى ناقتى مارتەبە بەرەتىن كەز باياعىدا-اق كەلگەن. «ەڭ الدىمەن, ءجۋرناليستىڭ جەكە مارتەبەسى تۋرالى قاعيداتتاردى انىقتاپ الىپ, جاڭا زاڭدا ناقتىلاپ بەلگىلەۋ كەرەك. مىسالى, جۋرناليست دەگەن كىم؟ زاڭ بويىنشا, مەملەكەت ونى قالاي قورعايدى؟ ونى قورعاۋعا كىم كەپىلدىك بەرەدى؟ ياعني, جاڭا زاڭنىڭ ىشىندە وسىنداي كەپىلدىكتەر تۋرالى ماسەلە اپ-انىق جازىلۋى قاجەت. ەندى كەپىلدىك دەگەندى ءتۇسىندىرىپ بەرەيىن. مىسالى, جۋرناليست ءبىر جوعارى لاۋازىمدى تۇلعاعا ساۋال جولداسا, ونىڭ تولىق جاۋابى قاشان, قالاي بەرىلۋى كەرەك؟ ەگەر جاۋاپ بەرىلمەسە, قۇزىرلى مەكەمە مەن لاۋازىمدى تۇلعا قانداي جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى ءتيىس؟ سونداي-اق, قۇزىرلى مەكەمە ءجۋرناليستىڭ جولداعان سۇراعىنا جاۋاپ بەرۋى كەرەك پە, الدە كەرەك ەمەس پە؟ وسىلاردىڭ ءبارى زاڭدا ناقتى كەپىلدىك رەتىندە جازىلعانى ءجون. ونداي كەپىلدىك بولماسا, ءجۋرناليستىڭ قۇقىقتارى بۇزىلادى» دەپ تۇسىندىرەدى ول.
– ءبىر وكىنىشتىسى, ءبىزدىڭ جۋرناليس­تەر ءوزىنىڭ قۇقىقتارىن قورعايتىن وزگە دە زاڭدار بارىن بىلمەيدى, – دەيدى الكەن دوسبولوۆ ءسوزىن ءارى قاراي جالعاپ. – مىسالى, قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ كودەكسىندە كۋا, كۋاگەرلەردى قورعاۋ تۋرالى ءبولىم بار. ەگەر جۋرناليست ءوزىنىڭ قىزمەتىنە قاتىستى بەلگىلى ءبىر وقيعالارعا كۋا نە كۋاگەر بولسا, وندا ول مەملەكەتتىڭ قورعاۋىندا بولادى. سونداي-اق قىلمىس­تىق كودەكستە جانە اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق كودەكستە «بالاعاتتاۋ», «عايباتتاۋ», «قورقىتۋ» دەگەن باپتار بار. سول باپتار بويىنشا, ءجۋرناليستىڭ مارتەبەسىنە نۇقسان كەلىپ, قۇقىقتارى بۇزىلاتىن بولسا, ولار «ازاماتتاردىڭ ارىز-شاعىمدارى تۋرالى» زاڭ بويىنشا پرەزيدەنتكە جانە وزگە دە جوعارى تۇرعان لاۋازىمدى تۇلعالارعا شاعىمدانىپ, قاتارداعى ازامات رەتىندە قۇقىقتىق كومەك سۇراي الادى.

زاڭ جوباسىن كىم دايىندايدى؟

جۋرناليستەردىڭ مارتەبەسىن زاڭداستىراتىن زاڭ جوباسىن كىم دايىندايدى؟ البەتتە, بۇل زاڭ جوباسىن جۋرناليستەر قاۋىمى زاڭگەرلەرمەن بىرىگە وتىرىپ, دايىنداعانى ابزال. جۇمىس توپتارىنا مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس باق, اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى, ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار, ساياسي پارتيالار, حالىقارالىق جۋرناليستەردىڭ قۇقىقتارىن قورعايتىن مەكەمەلەر وكىلدەرى, پارلامەنت دەپۋتاتتارى كىرۋى كەرەك. ادىلەت مينيسترلىگى مەن اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى جاڭا زاڭ جوباسىنىڭ اتا زاڭىمىزبەن جانە باسقا دا كونستيتۋتسيالىق زاڭدارمەن سايكەستىگىن تەكسەرىپ, پارلامەنتكە جولداعانى دۇرىس. سونىمەن قاتار, جاڭا زاڭ جوباسىن ءماجىلىس نە سەنات دەپۋتاتتارى دا دايىنداپ, ۇسىنۋعا قۇقىلى. سول كەزدە جاڭا زاڭ جان-جاقتى جەتىلگەن, ءادىل جانە ومىرشەڭ قۇجات بولىپ شىعادى.

ەلىمىزدە تاعى ءبىر رەسمي مەرەكە پايدا بولدى

شىنى كەرەك, ماۋسىم ايى وتاندىق جۋرناليستەر قاۋىمى ءۇشىن اقجولتاي جاڭالىقتارعا تولى اي بولدى. 10 ماۋسىمدا اقوردادا قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك باق وكىلدەرىمەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزگەن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلىمىزدە جۋرناليستەردىڭ مارتەبەسى تۋرالى جاڭا زاڭ قابىلداناتىنىن, ول تۋرالى ۇكىمەتكە ءتيىستى تاپسىرمالار بەرەتىنىن, يا بولماسا پرەزيدەنت رەتىندە جارلىق شىعاراتىنىن مالىمدەدى. بۇل جاڭالىقتى ءبىز سۇيىنشىلەپ جالپاق جۇرتقا جەتكىزدىك. قاراڭىز: («الداعى قادامدارىن ايقىندادى», №68, 13 ماۋسىم, 2019 جىل, «ASTANA AQSHAMY» گازەتى).
ال 25 ماۋسىم كۇنى ۇكىمەتتىڭ ارنايى قاۋلىسى شىعىپ, ەلىمىزدە «28 ماۋسىم – بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ كۇنى» دەگەن جاڭا مەرەكە پايدا بولدى.

توبىقتاي ءتۇيىن:

ءسوزىمىزدىڭ توق ەتەرى, بىزگە جۋرناليس­تەردىڭ مارتەبەسى تۋرالى زاڭدى قابىلداۋ كەرەك. ونىمەن قوسا, سول زاڭدا قالاماقى تۋرالى ءبولىم بولۋى شارت. ادىلەتتى قالاماقى ساياساتى جوق جەردە, دامۋ دا جوق. ساپالى جانە سالالىق جۋرناليستيكانى دامىتامىز دەسەك, ءار جۋرناليسكە لايىقتى قالاماقى تولەيىك. بۇل جەردە وركەنيەتتى ەلدەردەگى تاماشا تاجىريبەنى قولدانۋعا بولادى. باتىس ەلدەرىندەگى ارىپتەستەرىمىز بىزدەن 10 ەسە كوپ قالاماقى الادى. ەكىنشىدەن, دۇرىس قالاماقى ساياساتى ۇلتتىق جۋرناليستيكانى بيىككە كوتەرەدى. جۋرناليستەردىڭ باق-بەدەلىن وسىرەدى. ياعني, جۋرناليستيكاعا كەزدەيسوق ادامدار ەمەس, ناعىز ءوز ءىسىنىڭ حاس شەبەرلەرى كەلەدى.