Arman men qiial qanatyna mınıp, bılım ızdegen qazaq jastary bolaşaǧyn qaşan da joǧarǧy oqu oryndarymen bailanystyratyndyǧy belgılı. Bılım quǧan alystaǧy auyl balasy – menıŋ de ülken qaladaǧy alǧaşqy qadamym qara şaŋyraq äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetı tabaldyryǧyn attaudan bastaldy. Odan berı de otyz jyldyŋ jüzı bolypty. Ol kezde elımızdegı jalǧyz universitettıŋ qabyrǧasynda bılım alu köptegen jastardyŋ basty armany-tūǧyn.
Sol jyly men qalaǧan mamandyqtyŋ alǧaşqy emtihany geografiia pänınen bolatyn. Bırınşı emtihan qaşan da qiyn. Emtihan – auyzşa. Biletke daiyndalyp bolǧannan keiın jauap beru kezeŋı de keldı. Emtihan qabyldauşy ekı oqytuşy, bırı – közıldırık taqqan aqqūba aǧai, ekınşısı – tür-tüsı qataldau, köp ündemeitın apai eken. Sol apai – būl künderı 70 jyldyq mereitoiyn atap ötıp jatqan, geografiia ǧylymynyŋ doktory, professor, köptegen şetel ǧylymi qoǧamdarynyŋ müşesı, qazaqtyŋ erekşe dara tuǧan qyzdarynyŋ bırı Güljan Mūhitqyzy Janalieva.
G.Janalieva – taǧdyry erekşe jandardyŋ bırı. Ol kısı 1944 jyldyŋ 9 mausymynda Reseidıŋ qiyr soltüstıgındegı Tümen oblysynyŋ Iаmal audanyna qarasty Jaŋa Port poselkesınde düniege kelgen. Būl – Soltüstık Mūzdy mūhitynyŋ jaǧasy. Onyŋ ata-anasy 1932 jyly Astrahan oblysynan konfiskasiiaǧa ūşyrap, jer audarylǧan orta şarua adamdary bolatyn. Tuǧan topyraqtan alys jyraqta tuyp-ösken batyl da namysşyl qyz özınıŋ tamyry taraǧan tuǧan topyraǧyna degen saǧynyşyn bala kezınen sezınıp östı. Onyŋ tuǧan jerge oralsam degen armany sol kezdegı el kösemı dünieden qaitqannan keiın ǧana jüzege asty. 1954 jyly Güljan Mūhitqyzynyŋ otbasy özınıŋ tuǧan topyraǧy Astrahan oblysynyŋ Obrazsovo-Travino auylyna köşıp keldı. Osy auylda bolaşaq ǧalym-ūstaz orta mekteptı bıtırıp, ürımdei on alty jasynda bılım ızdep, Oral qalasyna jol tartty. Joly bolyp sol jyly A.S.Puşkin atyndaǧy Oral pedagogika insitutynyŋ jaratylystanu-geografiia fakultetınıŋ studentı bolyp qabyldandy. Būl kez soǧystyŋ zardaby älı de tolyq bıtpegen qiyn-qystau zaman bolatyn. Otan soǧysy kezınde evakuasiiamen kelgen sol kezdegı aldyŋǧy qatarly ǧylymi mekteptıŋ ökılderı būl qalada da köp edı. Äsırese, qaşan da geografiia salasynyŋ bedeldı ǧylymi mektebı sanalatyn Leningrad geograftar mektebınıŋ köptegen müşelerı Oral pedagogika institutynyŋ professor-oqytuşylar qūramynyŋ körnektı ökılderı bolatyn. Güljan Mūhitqyzyna sol oqytuşy-ǧalymdardan tälım-tärbie alyp ösu baǧy būiyrypty. Būl onyŋ bolaşaq jolyn aiqyndaǧan basty jaǧdaidyŋ bırı edı.
Joǧarǧy oqu ornyn sättı tämamdaǧan jas maman osydan keiın, iaǧni, 1965-67 jyldary Eskı Özen auylynda geografiia pänınıŋ müǧalımı bolyp ūstazdyq jolyn bastady. Öjet te batyl, ärı qaisar qyz sol kezdegı keŋes-partiia ūiymdarynyŋ nazarynan tys qalmady. 1967 jyly sol kezdegı Şevchenko qalasynyŋ komsomol komitetın basqaruǧa şaqyryldy. Bırneşe jyl qarqyndy damyp kele jatqan jas qalanyŋ jastar saiasatyn basqaru, ärine, bolaşaq ūiymdastyruşylyq şeberlıgın arttyryp, ülken ömır mektebınen ötkızdı. Bıraq, özınıŋ boiyndaǧy ızdenuşılıkke degen qūştarlyǧy ony 1971 jyly sol kezdegı S.M.Kirov atyndaǧy Qazaq memlekettık univesitetınıŋ aspiranturasyna alyp keldı. Bala kezdegı tuǧan topyraqqa degen saǧynyş pen jastyq şaqtaǧy tuǧan ölkesınıŋ tabiǧatyn jetık bıluı Güljan apamyzdyŋ bolaşaq ǧylymi taqyrybynyŋ aiasyn anyqtap berdı. Aspiranturadaǧy jyldary ǧylymi jetekşısı KazGU-dıŋ sol kezdegı ǧylymi ıster jönındegı prorektory, geografiia ǧylymynyŋ kandidaty, dosent A.V.Chigarkinnıŋ jetekşılıgımen kandidattyq dissertasiia qorǧaumen aiaqtaldy. Mıne, osy uaqyttan bastap Güljan Mūhitqyzynyŋ qazırgı äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetındegı ūzaq ta abyroily ūstazdyq jäne ǧylymi jūmysy özınıŋ jalǧasyn tapty. Güljan Mūhitqyzynyŋ barlyq ǧylymi jūmystarynyŋ negızgı baǧyty tabiǧat geografiiasynyŋ temırqazyǧy landşaftanumen tyǧyz bailanysty. 1970 jyldardyŋ ortasynan bastap onyŋ ǧylymi jūmystarynyŋ taqyryby –landşaftaudyŋ ǧylymi teoriialyq jäne ädıstemelık negızderı men äsırese bızdıŋ elımız üşın asa özektı bolyp tabylatyn ışkıkontinenttık basseindık mäseleler. Onyŋ zertteu jūmystary tek teoriialyq ızdenısten tūrǧan joq, negızınen dalalyq ekspedisiialyq zertteuler boldy. Ol kısınıŋ ǧylymi jetekşılıgımen 80-şı jyldardyŋ ortasynan bastap Ile özenı alaby men onyŋ atyrauyndaǧy landşaft tüzeuşı prosester men ondaǧy antropogendık özgerısterge ǧylymi tūrǧydan tübegeilı ülken zertteu jūmystary jürgızıle bastady. Būl zertteudıŋ oidaǧydai aiaqtaluyna, äsırese, professor A.A.Tūrsynovtyŋ yqpaly men kömegı zor boldy. Köptegen jylǧy ǧylymi ızdenısterdıŋ nätijesı 1993 jylǧy geografiia ǧylymynyŋ doktory dissertasiiasyn qorǧaumen öz nätijesın kösettı.
Güljan Mūhitqyzy – elımızdegı landşaftanuşylardyŋ körnektı ökılı ǧana emes, osy saladaǧy köptegen ǧylym kandidattary men doktorlaryn daiyndaǧan ūlaǧatty ūstaz da. Ol kısınıŋ Ūlttyq universitettegı tabysty eŋbek jyldarynyŋ eŋ şoqtyǧy biık körınısı – ärine, onyŋ şäkırtterı. Atap aitsaq, O.Mūhamedjanov, N.Kerımbai, G.Orazymbetova, B.Aqtymbaeva, M.Quanov, E.Baimaqova, S.Baiandinova, S.Tügelbaev, T.Bazarbaeva jäne taǧy basqalar. Güljan Mūhitqyzynyŋ jetekşılıgımen är jyldary kandidattyq jäne doktorlyq dissertasiialaryn sättı qorǧap şyqty. Bügıngı taŋda da Güljan apamyz L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınde bırneşe (PhD) doktoranttaryna ǧylymi jetekşılık jasauda. Onyŋ 1988-2005 jyldar aralyǧynda äl-Farabi atyndaǧy QazŪU-dyŋ fizikalyq geografiia kafedrasynyŋ meŋgeruşılıgı qyzmetın atqarǧan kez – fakultetımız ben būl künderı özınıŋ seksen jyldyǧyn atap ötıp otyrǧan universitetımız üşın altyn ärıppen jazylatyn kezeŋ. Ärine, şäkırtterı bızder üşın Güljan Mūhitqyzy tek qana belgılı ǧalym, bılımdı ūstaz ǧana emes, ol kısı ülken jürektı azamat. Kez kelgen ūjymda, äsırese, şyǧarmaşylyq pen ǧylymi-ızdenıspen ainalysatyn ortada özınıŋ erekşe bıtımı men basqalarǧa ūqsamaityn jeke dara mınezımen daralanatyn adamdar bolady. Ondai tūlǧalar ärqaşanda öz salasynyŋ köşbasşylary qatarynda. Bız bılım alǧan keŋes zamany kezınde fakultetımızdegı ūstazdardyŋ köpşılıgı özge ūlt ökılderı bolatyn, tıptı, qazaq toptary da joq edı. Ärine, şet topyraqta tuyp ösken Güljan apamyzdyŋ sol kezde ana tılıne jüirık bolmasa da, qazaq jastaryna degen qamqorlyǧy erekşe bolatyn. Ol kısı – syrt közge tym qatal körıngenımen, özınıŋ şäkırtterıne degen qamqorlyǧy erekşe jan.
Arakıdık äŋgımede ol özınıŋ ata-anasyn, äsırese, olardyŋ Qiyr soltüstıktegı ömırlerın jiı eske alatyn. Sodan bolar, qazaqtyŋ halyq änderıne degen köŋılı erekşe. «Boztorǧai» änı aitylǧanda ol kısınıŋ közıne jas ta üiırıletın, onyŋ sebebın sūraǧanymyzda, būl menıŋ anamnyŋ soltüstıkte naqyşyna keltırıp aitatyn änı edı deitın. Şet jürgen anasynyŋ elıne degen saǧynyşyn eske salatyn ännıŋ mätını men yrǧaǧy boiynda öşpestei ız qaldyrǧanynyŋ kuäsımız.
Bügınde mereitoilyq jasyn joǧary deŋgeide atap ötıp jatqan Güljan Mūhitqyzy äsem Astanadaǧy L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı janyndaǧy geografiia jäne geoekologiia ǧylymi-zertteu institutyna tabysty jetekşılık etude. Özınıŋ Alla jäne Ella qyzdarynan bırneşe nemere süigen mereilı äje – şäkırtterı men ärıptesterıne abyroily ūstaz. Mereitoi iesıne elımızdegı köptegen şäkırtterınıŋ atynan myŋdaǧan alǧys pen denınıŋ saulyǧyn jäne otbasynyŋ qyzyǧyna toimai aramyzda ūzaq jasauyn şyn jürekten tıleimız.
Sanat Tügelbaev,
äl-Farabi atyndaǧy QazŪU dosentı, geografiia ǧylymynyŋ kandidaty.
