Ahmet Baitūrsynūlynyŋ 150 jyldyǧyna orai atqaryluy tiıs özektı mäseleler turaly oi-tolǧam häm ūsynystar
1994 jyly qūrylǧan Ahmet Baitūrsynov atyndaǧy qordyŋ resmi atauy Almaty qalasy äkımınıŋ 1993 jylǧy şeşımınde naqty körsetılgen: «Qazaqtyŋ halyq aǧartuşysy Ahmet Baitūrsynūlynyŋ mūrajai-üiın ūiymdastyru turaly» zaŋdy küşı bar qūjat negızınde mūrajai maŋdaişasyna mekeme atauyn jazdyrtyp ıldırtuge, al qūzyrly organdarǧa zaŋdy tırketıp aluyna äbden bolatyn edı. Ökınıştısı, atalǧan qor tarapynan mūny jüzege asyratyn yqylasty adam bolmady, qor 1999 jyly qaita tırkelgende atauyn «qoǧamdyq qor» dep tolyqtyrǧanmen, menşıgıne alǧan muzei-üidıŋ qajettılıgın öteuge qauqarsyz boldy.
Joǧarydaǧy jandy jegen jegıqūrt saualdardyŋ jauabyn ūstaz ǧibratynan tapqandai bolamyn. «…Ne paida, önerıŋ men bılımıŋnen, Tiıstı jerlerıne sarp ūrmaǧan?» deitūǧyn qazaq oqyǧandaryna joldaǧan nasihaty örelını oiatary anyq qoi dep jūbanatynmyn. Sosyn ruhty degen jandardy jaǧalap jürıp, mümkınşılıgı bar, sözı ötımdı, qoly ūzyndardan Ahmet Baitūrsynūly muzeiıne araşa bolularyn sūraumen mezı etkenıme BAQ betterındegı maqalalar men telearnalardaǧy habarlar dälel. Lauazymdy tūlǧalarǧa män-jaidy aityp: «Qazaqtyŋ ūlttyq ǧylymyn negızdeuşı Ahmet Baitūrsynūlynyŋ üzeŋgılesterınen nesı kem, ädebiet alyptary: Mūhtar Äuezov pen Säbit Mūqanov jäne basqa da tarihi tūlǧalardyŋ muzeilerındei memlekettık märtebesı bar, ärı Ükımet qaulysymen qarjylandyrylatyn mekeme jasap berıŋızderşı» dep jürıp qaulyǧa da jettık. Bıraq naqty ataluy, iaǧni jazyluy tiıs «Ahmet Baitūrsynūly muzei-üiı» degen ataumen räsımdelgenın körmegen soŋ, taǧy toqyrap jürgen jaiym bar. «Baiaǧy jartas sol jartas» bolmasa eken, tūlǧa atyndaǧy qorǧa «Ahmet Baitūrsynūly muzei-üiı» dep zaŋdastyryŋyz dep aiqasqan jyldarym esıme tüsse, aza boiym qaza bolady.
Ahmettei tūlǧanyŋ, şyn mänınde, kındıgınen bala bolmaǧany, asyrap alǧan qyzy Şolpan Baitūrsynova-Baisalova ǧana zaŋdy mūragerı ekenı taiǧa taŋba basqandai qūzyrettı ūiymdarmen rastalǧanyn alaştanuşylar jaqsy bıledı. Kezınde şyndyq üşın şyryldap Şolpan Ahmetqyzy men Gülnär Mırjaqypqyzy aiauly äkelerınıŋ tūrǧan üiın azyp-tozyp tūrǧan jerınen alǧaşqy bolyp tabuşylar edı ǧoi! Tıptı Alaş arystarynyŋ qazaq qoǧamyna qaita oraluyna, resmi aqtaluyna jansebıl jūmys jasaǧan Gülnär Mırjaqypqyzy ekenın būl künı bıreu bılse, bıreu bılmes. Gülnär apaidyŋ Mäskeuge äkesı Mırjaqyp pen ataekesı Ahmettıŋ ısın qaita qarauyn sūrap, auyq-auyq ötınış hat tüsıruınıŋ arqasynda tarih betınıŋ aqtaŋdaǧy arşyldy. Mūny qos keiuananyŋ qūmyǧyp, küŋırene aitqandarynan öz qūlaǧymmen estıgen edım. Būl şyndyqty Mırjaqyptyŋ jienderı: Jannat Äbenqyzy, Nūrlan Satybaldiev, Ahmettıŋ jienı Aiman Qabidenqyzy bıledı. Sonymen qatar Ahmet tūrǧan üidı tabuǧa atsalysqan Amanqos Mekteptegı kuä! Alaş arystarynyŋ alǧaşqy şoǧyry – Maǧjan Jūmabai, Ahmet Baitūrsynūly, Jüsıpbek Aimauytūlynyŋ 1988 jyly 4 qaraşada aqtaluyn Gülnär apaidyŋ: «…taǧdyrdyŋ menıŋ tuǧan künıme jasaǧan syiy» dep erekşe tolqyǧanyn közımız kördı. Söitken analarymyz taǧylym üiınıŋ memlekettık bolǧanyn köre almai būl ömırden ozdy… Dese de Gülnär Mırjaqypqyzynyŋ artynan Alaş qairatkerlerıne qatysty qūndy derekter qamtylǧan maŋyzy zor estelık kıtaptar qalǧany – köŋılge jūbanyş.
Alaş arystary men olardyŋ şyndyq üşın şyryldaǧan aiauly ūrpaqtary – Şolpan men Gülnärdyŋ aqiqat degen arǧymaǧynyŋ ızımen kelemın. Izgı joldyŋ adastyrmasy haq!
Toqsan auyz sözdıŋ tobyqtai tüiını: qazaq qoǧamyna jarty ǧasyrdan soŋ oralǧan Ahmet Baitūrsynūlynyŋ aiauly da ardaqty esımın nasihattap jürgenımızge 34 jyl boldy. Endeşe onyŋ artynda közındei bolyp qalǧan jädıgerı – taǧylym mektebınıŋ derbes ömır süruge tolyq haqysy bar dep bılemın. 1993 jyly Ahmet Baitūrsynūly muzei-üiı boluy tiıs mekeme belgısız sebeptermen 1994 jyly qūrylǧan qorǧa qarap, özınıŋ zaŋdy atauy tasada qalyp, jekenıŋ menşıgı bolyp kelgen-dı. Endı Almaty qalasy Mädeniet basqarmasynyŋ «Almaty qalasy muzeiler bırlestıgı» kommunaldyq memlekettık qazynalyq käsıpornyna oralymdy basqaru qūqyǧyna bekıtıp berse, onyŋ atauy – Ahmet Baitūrsynūly muzei-üiı dep jazylǧanmen (älı resımdelmegen – R.İ.), derbes jarǧysy, derbes mörı bolmaityny anyq. Ūlt müddesı üşın qūrban bolǧan Alaş arysy Ahmet Baitūrsynūly jeke-dara qūrmetke, derbes mekeme boluǧa älı de laiyq bolmaǧany ma?! Osydan 25 jyl būryn da osyndai qauly bolǧan, bıraq köp jūmystyŋ aiaqsyz qalǧanyn ärı būrmalanǧanyn onyŋ zardabyn tartqan bız bılemız häm tırı kuämız!
Resmi qūjattar men BAQ-ta «Ahmet Baitūrsynūly muzei-üiı» dep jazylǧanmen, osy atauy älı künge zaŋdy tırkelmegen ūlt ūstazy taǧylym mektebınıŋ zaryn estır Ükımet bolsa degen ümıtpen jazyp otyrmyz. Joǧarydaǧy bekıtılgen jospardyŋ mültıksız oryndaluyna Ükımet qana kepıldık bere alady dep senemız.
(Soŋy. Basy gazetımızdıŋ ötken sanynda)
Raihan İMAHANBET, Ahmet Baitūrsynūly «Tıl-qūral»
oqu-ädıstemelık, ǧylymi-zertteu ortalyǧy direktory, äl-Farabi atyndaǧy QazŪU dosentı
