Astananyŋ 20 jyldyǧyna arnalǧan saltanatty şarada Qazaqstan Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev barşa qazaqstandyqtardy merekemen qūttyqtady. Saltanatty qabyldauǧa Qyrǧyz Respublikasynyŋ, Täjıkstan Respublikasynyŋ jäne Özbekstan Respublikasynyŋ basşylary qatysty.
Elbasy «Qazaqstan», «Täuelsızdık» jäne «Astana» sözderınıŋ mänı elımızdıŋ är azamaty üşın airyqşa ekenın atap öttı. Memleket basşysy Astananyŋ tarihyna erekşe toqtalyp, Qazaqstannyŋ qazırgı elordasy köne Bozoq qalaşyǧynan bastau alatynyn aitty.
– Elorda älemdık säulet önerınde qala men dalany üilestıre bılgen jaŋa landşafty estetikany qalyptastyrdy. Astana küllı älemge jaŋa beibıtşılık pen kelısım ortalyǧy retınde tanyldy. Bas qalamyz elımızdıŋ tatu ärı köpūltty halqy üşın tuǧan qalasyna ainaldy, – dedı Nūrsūltan Nazarbaev.
Memleket basşysy Qazaqstannyŋ jaŋa elordasynyŋ qūrylysyna atsalysqandardyŋ bärıne rizaşylyq bıldırıp, elımızdıŋ barlyq öŋırıne Astananyŋ mereitoiyna jasaǧan syilyqtary üşın alǧys aitty.
Qūrmettı otandastar!
Ardaqty astanalyqtar!
Qadırmendı qonaqtar!
Barşaŋyzdy täuelsız elımızdıŋ qasiettı törı, qūtty mekenı, el tıregı – Astanamyzdyŋ 20 jyldyq mereitoiymen şyn jürekten qūttyqtaimyn!
Bügıngı saltanatty jiynǧa bauyrlas elderdıŋ basşylary qatysuda. Täjıkstan Prezidentı Emomali Rahmon, Özbekstan Prezidentı Şavkat Mirziioev, Qyrǧyzstan Prezidentı Sooronbai Jeenbekov jäne basqa da bırqatar märtebelı meimandar keldı. Sızderge eŋselı elordamyzdyŋ mereitoiyna arnaiy kelgenderıŋız üşın bükıl qazaqstandyqtardyŋ atynan rizaşylyq bıldıremın.
Bügınde är qazaqtyŋ jürek törınen oryn alǧan Qazaqstan, Täuelsızdık, Astana degen asyl sözder bırın-bırı aişyqtap, tolyqtyra tüsetın qasterlı de qanattas ūǧymǧa ainaldy. Qazaqstan barşamyzdyŋ qasiettı Otanymyz bolsa, Täuelsızdık – bar ǧūmyryn joiqyn soǧystarmen ötkızgen batyr babalarymyz armandap, bızdıŋ buyn jüzege asyrǧan eŋ asyl qūndylyǧymyz. Euraziia kındıgınde ornalasqan elordanyŋ töŋıregı halqymyz üşın ejelden qūtty meken bolǧan.
Amerikalyq ǧalym Maikl Fracheti bastaǧan arheologtar elordanyŋ terıskeiındegı ejelgı Botai qonysynda keşendı zertteuler jürgızdı. Sonyŋ nätijesınde babalarymyz osydan 6000 jyl būryn adamzat tarihynda tūŋǧyş ret jabaiy jylqyny qolǧa üiretıp, at äbzelderın jasap, qymyz aşytqanyn däleldedı. Ortalyq Qazaqstan öŋırı – qola däuırınde metall qorytyp, ony öŋdegen älemdegı ırı ortalyqtardyŋ bırı.
Irgetasy Esıldıŋ sol jaǧalauynda VIII-IX ǧasyrlarda qalanǧan ortaǧasyrlyq Bozoq qalasyn da bügıngı Astananyŋ atasy deuge äbden bolady. Astana el qamyn jegen Edıgeden bastap, äz Täukege deiıngı qazaq handarynyŋ jazǧy rezidensiialary qyzmetın atqarǧan. Menıŋ tapsyrmam boiynşa zertteu jürgızgen astanalyq arheologtar Esıldıŋ boiyndaǧy Küigenjar auylynyŋ tūsynan äz Täuke hannyŋ jazǧy ordasynyŋ ornyn tapty. Osy jer – Täukenıŋ ūly Sämeke hannyŋ, odan keiın nemeresı, Aqmola duanynyŋ aǧa sūltany Qoŋyrqūljanyŋ ataqonysy. Qazaq handarynyŋ «Han jailauy» dep atalǧan jazǧy ordalary da Arqa tösınde – Astananyŋ ırgesınde köterılıptı. Būl bas qalamyzdyŋ Ūly Dalanyŋ ǧalamat jaŋǧyrtuşylyq küşın boiyna jinaǧan qasiettı törınde ornyqqanyn tarihi tūrǧydan däleldeidı.
Ökınışke qarai, Keŋes zamanynda Astana men onyŋ töŋıregı ALJİR, KarLag, StepLag siiaqty jantürşıgerlık stalindık jazalau lagerlerıne ainaldy. Sol kezeŋde halqymyzdyŋ qūiqaly qonysyn japan tüz, «tyŋ ölkesı» retınde ǧana körsetu beleŋ aldy.
Täuelsızdıktıŋ arqasynda törtkül düniege dostyq qūşaǧyn aiqara aşqan asqaq Astanany salyp, eŋsesı biık Aqordany qūtty ornyna qondyrdyq. «Qazaqstandyq jol» – el damuynyŋ jaŋa strategiiasy däl osy berekelı şahardan bastau aldy. Elımızdıŋ bar öŋırıne tartylǧan «Nūrly jol» da Astanadan şuaq şaşty. Tıptı bızdıŋ zamandy «Nūrly jol» dep atasa da laiyq.
Bügıngı ūlan-asyr toida Astana baitaǧyn öz qolymen tūrǧyzǧan barşa otandastaryma alǧys aitamyn. Osy künderı elordanyŋ tuǧan künıne saiabaq, köpır siiaqty jaŋa nysandar tartu etıp, qoldau körsetıp jatqan barlyq öŋırlerge şynaiy rizaşylyǧymdy bıldıremın. Bas qalamyzdy körkeitu ısıne bükıl qazaqstandyq jūmyla atsalysyp, öz ülesterın qosty.
Qūrmettı hanymdar
men myrzalar!
Astananyŋ salynuymen bırge qazaqtyŋ jaŋa däuırı bastaldy. Elordanyŋ 20 jyldyq torqaly toiynda osyny tarqata aitudyŋ retı keldı dep bılemın.
Eŋ aldymen, täuelsızdıktıŋ alǧaşqy jyldarynda qolǧa alynyp, kezeŋ kezeŋmen jüzege asyrylǧan qazaq memlekettılıgınıŋ barlyq instituttary bırjola ornyqty. Astana qalyptasqan memlekettıŋ bükıl älem tanyǧan jaŋa saiasi ortalyǧyna ainaldy.
Ekınşıden, tereŋ tamyrly tarihy ejelgı saq, ǧūn, kök türık, Deştı Qypşaqtan bastau alatyn halqymyzdyŋ bügıngıdei ataǧy aspandap, abyroiy artqan kezı bolǧan emes. Qazaqtyŋ daŋqyn aspandatqan da, asqaqtatqan da – qasterlı Täuelsızdıgımız ben aru Astanamyz.
Üşınşıden, Astana Qazaqstannyŋ geostrategiialyq ortalyǧy retınde saiasi, ekonomikalyq jäne äleumettık damudyŋ jaŋa modelınıŋ negızın qalady. Astana aşqan mol mümkındıkter men jaŋa qūndylyqtar negızınde el damuynyŋ jarqyn bolaşaǧyn aiqyndaǧan «Qazaqstan-2050» bıregei Strategiiasy jasaldy.
Törtınşıden, Astana beibıt te jasampaz ömırge ūmtylǧan qazaq ūltynyŋ jaŋa keskın-kelbetın aiqyndady. Elorda älemdık säulet önerınde qala men dalany üilestıre bılgen jaŋa landşafty estetikany qalyptastyrdy.
Besınşıden, Astana küllı älemge jaŋa beibıtşılık pen kelısım ortalyǧy retınde tanyldy. Bız Ata Zaŋymyzda ärbır qazaqstandyqqa nanym, senım, ar-ūjdan bostandyǧyn qamtamasyz etıp, ūltaralyq kelısım men dınaralyq tatulyqty törge ozdyrdyq. Bes ret qatarynan Älemdık jäne dästürlı dınder liderlerınıŋ sezderın ötkızıp, aiauly astanamyzdy ızgı jandardyŋ meiırı men şapaǧatyna böledık.
Altynşydan, Astana bırlıgı jarasqan köp ūltty halqymyzdyŋ berekelı baitaǧyna ainaldy. Bız taǧdyr jazuymen köp ūltty memleket boldyq. Jüzden astam ūlt pen ūlystyŋ terezesın teŋ ūstau üşın rahym men sabyrdy serık etıp, barşa jūrtty bır tudyŋ astyna toptastyrdyq. Bırıkken Ūlttar Ūiymy älem jūrtşylyǧyna ülgı-önege retınde ūsynǧan Qazaqstan halqy Assambleiasy qūryldy. Erke Esıldıŋ jaǧasynda Beibıtşılık pen kelısım saraiyn saldyq.
Jetınşıden, elorda ejelden köşıp qonuǧa beiım halqymyzdyŋ jaŋa migrasiialyq üderısterıne jol aşty. 20 jyl ışınde Astana halqy 4 esege juyq ösıp, tūrǧyndary bır millionnan asqan alyp megapoliske ainaldy. Eldıŋ ırgesı bekemdelıp, oŋtüstık öŋır tūrǧyndary Arqa tösıne qonys audara bastady. Bükıl el bas qalany maqtan tūtyp, elordaǧa qarap boi tüzeidı. Astananyŋ qaryştap damuy öŋırlerdıŋ ekonomikasyn örkendettı.
Segızınşıden, elordada jaŋa ömır salty, jaily tūrmystyŋ bıregei standarty, airyqşa astanalyq stil ornyqty. Osy oraida, men jaŋalyqqa, ǧylym-bılımge qūştar jas ūrpaqtyŋ boiynan ata dästürge adaldyqtyŋ, bäsekege qabılettılıktıŋ jarqyn kelbetın köremın. Elordada jaŋa qazaq ūlty men onyŋ elitasy qalyptasty dep nyq senımmen aita alamyz.
Toǧyzynşydan, elorda äuel bastan ekologiialyq taza qala bolady dep josparlandy. Astana adamdardyŋ jaily tūrmysy men alaŋsyz tırşılıgı üşın salyndy. Menıŋ tapsyrmam boiynşa sūlu Kökşenıŋ orman-toǧaiymen ūştasqan elordanyŋ jasyl beldeuı jasaldy. Qalanyŋ ışı ädemı gülzarlarmen kömkerılıp, saialy parktermen ajarlana tüstı. Jaŋadan aşylǧan botanikalyq baq jinaqtalǧan bai täjıribenı qorytyp, elordany körkeite tüsetınıne kämıl senemın.
Onynşydan, Astana jaŋa ideialar men innovasiianyŋ älem tanyǧan ortalyǧyna ainaldy. Elordada jahandyq ekonomikalyq damudyŋ özektı mäselelerın talqylaityn Astana ekonomikalyq forumy ötkızılude. Dünie jüzınıŋ 100-ge juyq elınen keletın Nobel syilyǧynyŋ laureattary, türlı salanyŋ ǧalymdary men sarapşylary jyl saiyn Astanada bas qosady. Olar osy zamanǧy ekonomikalyq transformasiialar men syn-qaterler mäselesın talqylap, ony eŋserudıŋ joldaryna qatysty ūsynystar engızude.
Astana bügınde küllı adamzat damuyna yqpal etetın ärı tarihi şeşımder qabyldanatyn jahandyq ortalyqqa ainaldy. Mūnda Şanhai yntymaqtastyq ūiymynyŋ, Aziiadaǧy özara ıs-qimyl jäne senım şaralary jönındegı keŋestıŋ, Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ auqymdy forumdary küllı älemnıŋ saiasi-ekonomikalyq damuyna äser etetın tarihi qūjattar qabyldady.
Astanada älemnıŋ 56 elınıŋ basyn qosqan Europadaǧy qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiymynyŋ aituly sammitı ötkızıldı. Būl jiynda «Astana deklarasiiasy» degen atpen tarihqa engen asa maŋyzdy qūjat ömırge keldı.
57 mūsylman elınıŋ basyn bırıktıretın İslam Yntymaqtastyǧy Ūiymynyŋ sessiiasy da bızdıŋ elordada öttı. Būl basqosu Düniejüzılık islam ekonomikalyq forumyna ūlasty. Eger sänı men saltanaty kelısken äsem Astanamyz bolmasa, osyndai küllı älemdı taŋǧaldyrǧan aituly forumdardy ötkıze alar ma edık?!
Elorda künı qarsaŋynda bız EKSPO qalaşyǧynda jaŋa «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǧyn aştyq. Byltyr ötken «Astana EKSPO-2017» halyqaralyq körmesı de Qazaqstannyŋ äleuetı men küş-quatyn, kemel keleşegın älemge tanytty. Men sol uaqytta «Osy körmenıŋ şapaǧatyn älı talai köretın bolamyz» degen edım. Bügınde Astana London men Singapur arasyndaǧy eŋ ülken halyqaralyq qarjy ortalyǧyna ainalyp otyr.
Qūrmettı hanymdar
men myrzalar!
Qūrmettı elorda
qonaqtary!
Jiyrma jylda Astana jahandyq integrasiianyŋ, qauıpsızdık pen bıtımgerşılıktıŋ episentrıne ainaldy. EQYŪ-nyŋ tarihi sammitınen keiın «Astana ruhy» tüsınıgı älemdık saiasatqa berık endı. Ol aşyqtyq pen senımnıŋ, toleranttylyq pen ärıptestıktıŋ nyşany boldy.
Bızdıŋ iadrosyz älem jäne ädılettı älemdık tärtıp salalaryndaǧy konstruktivtı bastamalarymyz Qazaqstannyŋ BŪŪ Qauıpsızdık Keŋesınıŋ tūraqty emes müşesı bolyp sailanuy men osy bedeldı ūiymdaǧy töraǧalyǧyna oŋ yqpal ettı.
Ötken jiyrma jyl bederınde Astanaǧa 22 monarh, 180 prezident, 109 ükımet basşysy men 114 halyqaralyq ūiym basşylary keldı. Memleket basşylary men joǧary lauazymdy jauapty tūlǧalardyŋ saparlary – būl elder arasyndaǧy dostyq qatynastardyŋ maŋyzdy körsetkışı. Jäne osyndai är sapar Astananyŋ bükıl älemdegı dostary sanyn ūlǧaita tüstı. Jaŋa astana Qazaqstannyŋ halyqaralyq belsendılıgıne, saiasi, ekonomikalyq jäne mädeni bailanystarynyŋ nyǧaiuyna teŋdessız küş-quat berdı. Menıŋ köptegen jetekşı şetelder liderlerımen jeke dostyǧymnyŋ tarihy Astanamen tıkelei bailanysty. Aqordada joǧary meimandardy qarsy alǧan saiyn men bızdıŋ tamaşa astanamyz olardy qalai ruhtandyratynyn kördım. Osy jyldar boiy olar bızdıŋ halqymyzdyŋ jasampaz äleuetıne, ruhani qūndylyqtary men tarihi perspektivalaryna eŋ süiınıştı baǧalaryn berıp keledı.
Myna pıkır Resei liderı Vladimir Vladimirovich Putinge tiesılı:
«Astana – qazırgı älemnıŋ ǧajaiyby. 20 jyl ışınde Qazaqstan astanasynyŋ halqy 3,5 eseden astamǧa ūlǧaiyp, aumaǧy 2,5 ese keŋeidı. Astana – Euraziianyŋ eŋ zamanaui qalalarynyŋ bırı».
QHR Töraǧasy Si Szinpin atap ötkendei, «Astana Qazaqstan halqynyŋ eŋbeksüigıştıgı men güldenuınıŋ nyşany boldy. Soŋǧy 20 jylda mūnda Qazaqstannyŋ tamaşa bolaşaǧy bar ekenıne meŋzeitın ǧalamat özgerıster jüzege asty».
Koreia Respublikasynyŋ eks-Prezidentı Li Mion Bak Astanany «HHI ǧasyrdyŋ ǧajaiyby jäne Qazaqstan halqynyŋ maqtanyşy» dep atady.
Vengriia Premer-ministrı Viktor Orban: «Men Qazaqstan astanasyna taŋdai qaǧamyn. Būl qala adamzat damudyŋ jaŋa fazasyna ötkenınıŋ nyşany bolyp tabylady» dedı.
İtaliianyŋ qai kezde de arhitekturadaǧy sūlulyq pen üilesımdılıktıŋ etalony bolǧany belgılı jäne italiialyqtardy taŋǧaldyru da öte qiyn. Bıraq būl Astananyŋ qolynan keldı.
«Astana – batyl da ǧalamat ideia tuyndatqan qala. Bügınde Astana saiasi lider danalyǧynyŋ jemısı retınde moiyndalady» – mūndai pıkırdı İtaliianyŋ eks-Premer-ministrı Silvio Berluskoni bıldırgen edı.
Astana bügınde barlyq kontinenttıŋ nazaryn özıne quatty magnitşe tartyp otyr. «Astana – maǧan öte oŋ äser etken qala. Ony osyndai qysqa merzımde saludyŋ özı taŋ-tamaşa qaldyrady. Būl sızderdıŋ elderıŋızdıŋ küşın, äleuetı men quatyn bıldıredı». Elordanyŋ mereitoiymen qūttyqtaǧan osyndai hat jaqynda İspaniia ükımetınıŋ eks-töraǧasy Hose Luis Sapaterodan keldı.
İran İslam Respublikasynyŋ Prezidentı Hasan Ruhani atap ötkendei, «Astana köptegen halyqtyŋ jadynda beibıtşılıktıŋ qalasy retınde saqtalyp keledı. Qazaqstan astanasyn sondai-aq ǧylym men tehnologiialardyŋ qalasy deuge de bolady».
Astana – būl ǧalamat tarihi megajoba, tabysty Qazaqstannyŋ beinesı. Horvatiia Respublikasynyŋ būrynǧy Prezidentı Stepan Mesich aitqandai, Astana «Qazaqstan täuelsızdıgı men progresınıŋ basty nyşany» bolyp tabylady.
Al Chehiia Respublikasynyŋ Prezidentı Miloş Zeman bylai dep atap körsetken bolatyn: «Būryndary ekonomikalyq ǧajaiyp elder sanalǧan Germaniia, Japoniia jäne Oŋtüstık Koreiaǧa endı Qazaqstandy da qosuǧa bolady. Būǧan jaŋa elorda – Astananyŋ qūrylysy naqty mysal bolyp tabylady».
Men älemdık liderlerden nelıkten osynşalyqty egjei-tegjeilı üzındı keltırıp tūrmyn? Būl – joǧary diplomatiianyŋ jai ǧana qūrmetı emes. Būl – bızdıŋ elordamyzdy bügınde bükıl älem qalai qabyldaitynynyŋ obektivtı rakursy. Mūnda Astana imidjınıŋ ǧajaiyp ta bıregei qyrlary barynşa tolyq körınıs tapqan. Mūnyŋ barlyǧy älemdegı ozyq ülgılerdıŋ bärın: bılımdı, investisiialardy, tehnologiialar men innovasiialardy osynda tartyp otyr.
Bıraq, eŋ bastysy – Astana men Qazaqstan özıne köptegen adam men halyqtyŋ jüregı üşın asa tartymdy. Būl turaly körnektı braziliialyq prozaik Paulo Koelo öte maǧynaly ärı däl jazdy:
«Astana – elorda ūǧymynan da joǧary. Būl – ideia. El ruhy progresı men transformasiiasynyŋ ideiasy. Ol boljamdy bolaşaqty, azamattar ömırındegı bederlı belestı beineleidı. Men qazırdıŋ özınde Astanany japan dalada ösıp şyqqan gül retınde elestete alamyn».
Būl jerde onymen kelıspeudıŋ özı qiyn. Euraziia jüregınde jaŋa astana salu ūlan-ǧaiyr jaŋǧyrtuşylyq missiia da atqarady. Men Astanada jaŋa keŋıstık, üilesımnıŋ jaŋa jüiesı men jaŋa uaqyty qūryldy der edım. Ol jappai jaŋaru men jaŋa tärtıp tuǧyzuǧa serpın beredı.
Qazırgı kezde älem qarsy tūruşylyqtarǧa emes, üilesımdılıkke, damu men yntymaqtastyqqa mūqtaj. Sondyqtan Astana şaşqan ızgılık pen qazaqstandyq qūndylyqtardyŋ nūry bükıl planetaǧa tarap, rizaşylyqty şūǧyla retınde qaita oralyp jatyr.
Qymbatty meimandar!
Qūrmettı astanalyqtar!
Bügınde Astana Törtınşı önerkäsıptık revoliusiia men Qazaqstannyŋ jahandyq ekonomikalyq keŋıstıkke integrasiialanuy jaǧdaiynda ekonomikany jaŋǧyrtuda şeşuşı röl atqarady. Qala İndustriia 4.0 jahandyq tehnologiialyq trendke üilesımdı, qarqyndy qosylu üstınde.
Osy jyldary öŋırlık jalpy önım 190 ese östı! Söitıp nominaldy tūrǧydan alǧanda 5 trillion teŋgege jetse, naqtysynda 5,5 ese ūlǧaidy.
20 jyldaǧy investisiialar kölemı 8 trillion teŋgege juyqtady. Tūtastai alǧanda, memlekettıŋ astanany damytuǧa salǧan investisiiasy 2,5 esege juyq qaitarym berdı. Memlekettık biudjetke tüsımder 1 trillion teŋgege jetıp, osy jyldar ışınde 78 ese östı.
Hanymdar men myrzalar!
Ardaqty aǧaiyn!
Jelkıldegen tudai jiyrmaǧa endı ǧana kelgen bas qalamyz qazır naǧyz kemel şaǧynda.
Astana – qazaqtyŋ HHI ǧasyrdaǧy däuırleu kezeŋınıŋ aq bastauy. Astana – qalyptasqan memlekettıŋ jaŋa strategiialyq baǧytyn nūsqaityn aiqyn baǧdar.
Astana – jasaru men jaŋǧyru jolyndaǧy jasampaz ūltymyzdyŋ jaŋa kelbetı.
Astana – joǧary tehnologiialar men innovasiialyq ideialardyŋ laboratoriiasy.
Astana – ūltaralyq tatulyq pen dınaralyq kelısımnıŋ, beibıtşılık pen bereke-bırlıktıŋ qalasy.
Astana – Otanymyzdyŋ jüregı, Täuelsızdıgımızdıŋ tıregı!
Astana toiy qūtty bolsyn!
Toi toiǧa ūlassyn!
Alǧa, Qazaqstan!
Jarqyrap, jainap, jasai ber, ardaqty Astana!
