Prezident Qasym-Jomart Toqaev 2019 jylǧy 2 qyrküiektegı Qazaqstan halqyna Joldauynda 2020 jyly toilanatyn Äbu Nasyr äl-Farabi babamyzdyŋ 1150 jyldyǧyn halyqaralyq deŋgeide atap ötuge Ükımetke tapsyrma bergenı mälım. Qyrküiek aiynda qazaqstandyq delegasiia Türkiianyŋ Ystambūl, Livannyŋ Beirut, Siriianyŋ Damask qalalaryna ıssaparmen baryp, 1150 jyldyqtyŋ qarsaŋynda bügınge deiın atqarylǧan jūmystarmen tanysyp, aldaǧy uaqytta şeşıluı tiıs tüitkıldı mäselelerge jauap ızdep qaitqan edı. Osyǧan orai, delegasiia müşesı, QR Parlamentı Senatynyŋ deputaty Älımjan QŪRTAEVPEN arnaiy sūhbattastyq.
– Älımjan Seiıtjanūly, äŋgımemızdıŋ basyn būl ıssapardy ūiymdastyruǧa kımder mūryndyq boldy, qoldau körsettı degennen bastasaq. Issapar barysynda qai elderge, qai jerlerge bardyŋyzdar? Būl sapardyŋ negızgı maqsaty ne boldy?
– Būl ıssapar äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetınıŋ ūiymdastyruymen, Qazaqstan Respublikasynyŋ Livandaǧy konsuldyǧynyŋ jäne Siriia Respublikasynyŋ Qazaqstandaǧy qūrmettı elşısı Samir äl-Derihtyŋ qoldauymen jüzege asty. Qazaqstan Respublikasynyŋ Livan jäne Siriia Respublikasyndaǧy konsuly Baǧlan Spabek myrza delegasiiany Beirut qalasynda kütıp alyp, ıssaparymyzǧa ūiytqy boldy. Sapar barysynda ǧūlama ǧalym, oişyl, filosof Äbu Nasyr äl-Farabi babamyz ben Deştı Qypşaq dalasynan erıksız kelıp, 17 jyl Mysyrdy bilegen Sūltan Äz-Zähir Beibarys babamyzdyŋ basyna ziiarat etıp, äl-Farabi babamyzdyŋ basyna Qazaqstan tarapynyŋ qarjylandyruymen salynǧan «äl-Farabi mädeni-tarihi ortalyǧy jäne kesenesı» qūrylysynyŋ qazırgı jai-küiımen jaqynyraq tanystyq. Aldaǧy jyly Äbu Nasyr äl-Farabi babamyzdyŋ 1150 jyldyǧyn ötkızuge daiyndyq şaralaryn atalǧan elderdegı ärıptesterımızben bırge talqyladyq. Sondai-aq Qazaqstan men Siriiany jaqyndastyru üşın ekı el arasyndaǧy ortaq tarihi jäne mädeni qūndylyqtardy nasihattap, gumanitarlyq qarym-qatynastyŋ tiımdı tūǧyrnamasyn qūru da basty missiiamyzdyŋ bırı boldy.
– Säl şegınıs jasasaq, biyl 23 aqpanda «Astana aqşamyna» bergen sūhbatyŋyzda Siriiadaǧy soǧystyŋ toqtauyna bailanysty 2019 jyly Damask qalasyndaǧy Äbu Nasyr äl-Farabi babamyzdyŋ mavzoleiınıŋ taǧdyryn şeşıp, onyŋ Qazaqstan Ükımetınıŋ nemese Siriia Ükımetınıŋ qarauyna ötuın qamtamasyz etu turaly mäsele kötergen edıŋız. Osy saparda özıŋız kötergen mäsele şeşımın tabatynyna köz jetkızdıŋız be?
– Osy sapar barysynda qazaqstandyq delegasiia müşelerı Damask universitetınıŋ rektory, professor Mūhammed Mahir Qabaqibimen kezdestık. Äl-Farabi atyndaǧy QazŪU-dyŋ rektory Ǧ.Mūtanov pen M.Qabaqibi özara qūrylymdyq dialog qūryp, qarym-qatynastardy nyǧaitu baǧytynda pıkır almasty. Osy basqosuda maǧan da söz kezegı kelgende Qazaqstan men Siriiany tereŋ tarih bırıktıretının tılge tiek ettım. Qazaq halqynda «Ölı razy bolmai, tırı baiymaidy» degen qanatty söz bar. Osyndai qaǧidany ūstanǧan Elbasymyz Nūrsūltan Nazarbaev 2007 jyly Siriiaǧa barǧan saparynda qos babamyzdyŋ basyna ziiarat etıp, äl-Farabi babanyŋ mavzoleiı qūrylysynyŋ qazyǧyn qaǧyp, Sūltan Beibarys baba mavzoleiınıŋ kürdelı jöndeuıne batasyn bergenın eske saldym. Atalǧan qūrylystar Qazaqstan tarapynan 2011 jyly aiaqtalǧan. Bıraq olardyŋ aşyluy, ıske qosyluy Siriiadaǧy saiasi ahualdyŋ qiyndyǧyna bailanysty ıske aspady. Sondyqtan barşa qazaqstandyqtardyŋ Siriiadaǧy jaǧdaidyŋ tezırek qalypqa tüsıp, osy elde beibıtşılık ornauyna tılekşı ekenın jetkızdım. Elbasymyz, Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Mäŋgılık el» ideiasy äl-Farabi babamyzdyŋ «Qaiyrymdy qalanyŋ tūrǧyndary» eŋbegınen bastau alady. Şynynda da, osynau eldık ideiany jüzege asyrumyz üşın bızge äl-Farabidei ǧūlama babamyzdyŋ artynda qalǧan ǧylymi mūrasyn halqymyzdyŋ igılıgıne paidalanatyn kez keldı. Sol sebepten mereilı datanyŋ aldynda äl-Farabi babamyzdyŋ bızge älı beimälım İranda, Türkiiada, Siriiada jäne Europanyŋ elderınde jatqan barlyq qūndy eŋbekterın jinastyryp, jaŋa zamanǧa sai qazaq, orys tılderıne audaruymyz kerek. Sol eŋbekterdı bolaşaq ūrpaqty tärbieleuge oqu qūraly retınde paidalanuymyz qajet. Qazır äl-Farabidıŋ 160-tai eŋbegı belgılı bolsa, onyŋ ışınde 20 şaqtysy ǧana qazaq, orys tılderıne audarylǧan. Bıraq ol keŋes zamanyndaǧy ateistık közqaraspen audaryldy. Endeşe ūly oişyldyŋ eŋbekterın audaru – aldaǧy uaqyttyŋ enşısındegı ıs. Būl ıske Damask universitetı özınıŋ ülesın qosatynyna senemın. Osy maqsat-müddelerımız jüzege asyrylyp jatsa, ruhani jaŋǧyruymyzdyŋ aiqyn körınısı bolar edı.
Odan keiın Damask qalasynyŋ äkımı Ädel äl-Olabidıŋ qabyldauynda bolyp, qūrylysy aiaqtalǧan «äl-Farabi mädeni-tarihi ortalyǧy jäne kesenesı» ǧimaratynyŋ bolaşaǧy turaly pıkır almastyq. Delegasiia atynan söz söilep, Damask qalasynyŋ äkımşılıgıne özımnıŋ jeke jäne memleketımızdıŋ atynan rizaşylyǧymdy bıldırıp, jūmystaryna tabys tıledım. Kielı Otyrar qalasynyŋ tumasy retınde Damask pen Otyrar qalalary arasyndaǧy bailanystardyŋ jaŋa formatta, äsırese ekı qala äkımşılıkterın bır-bırımen jaqyndastyruǧa atsalysatyndyqtarymyzdy aita kele, kelesı jyly äl-Farabidıŋ 1150 jyldyǧyna orai ūiymdastyrylatyn ıs-şaralardyŋ bır bölıgın Damask qalasynda äkımdıktıŋ qoldauymen ötkızuge ūsynys jasadym. Ädel äl-Olabi ekı eldıŋ jaqyndasuyna, dostyq qarym-qatynastardy nyǧaituǧa ärdaiym qoldau jasaityndyǧyn aita kele, äkımşılıktıŋ kün tärtıbınde tūrǧan soǧys saldarynan qiraǧan, mülde jaramsyz bolyp qalǧan tūrǧyn üilerdıŋ ornyna salynatyn jaŋa zäulım, zamanaui ǧimarattardyŋ jobalyq ülgısımen tanystyryp, osy qūrylys salasyna qazaqstandyq käsıpkerlerdıŋ jūmys jasauyna, qarjy saluyna bolatyndyqtaryn erekşe aityp öttı. Qala basşysy Damaskıdegı mädeni ortalyqtyŋ aşyluyna jäne bolaşaqta damuyna jan-jaqty qoldau körsetetının jetkızdı.
– Damask qalasyndaǧy «äl-Farabi mädeni-tarihi ortalyǧy jäne kesenesı» ǧimaratyn ekı eldıŋ bıreuınıŋ menşıgıne beru mäselesın şeşu üşın qandai ıs-äreket jasaisyzdar? Būl saparda būryn-soŋdy kezdespegen jaŋa derekter taba aldyŋyzdar ma?
– İä, saualyŋyzdyŋ ekınşı bölıgınen bastaiyn. Äl-Farabi babamyzdyŋ muzeiın aralaǧan sätte būryn estımegen keibır derekterge tap boldyq. Babanyŋ mavzoleiıne jaqyn jerde Mūhammed sallal-lahu-ǧaleihi-uässälemnıŋ üş jūbaiy jerlenıptı. Esımderı – Hafsa, Sukaina, Umhabiba. Muzeidegı körnektı jerde «Ūly oişyl, ǧūlama, fizik, matematik, astrolog Äbu Nasyr äl-Farabi Otyrar qalasynda düniege kelgen» degen jazudy kördık. Sol sätte tūla boiymdy zor süiınış, maqtanyş sezımı kernedı. Ata tarihtan oiyp oryn alatyn ūly Otyrar örkenietı bolǧan, «älemnıŋ ekınşı ūstazy» atanǧan Ūly dalanyŋ ūly tūlǧasymen bır topyraqta tuyp-öskenımdı maqtan tūttym. Ekı märte babalarymyzdyŋ basyna baryp, ziiarat jasaǧanyma şükırşılık ettım. Jalpy, äl-Farabi babamyzdyŋ basyna tūrǧyzylǧan muzei maǧan öte ūnady. Ol Damaskınıŋ däl ortasynda tūr. Muzeidıŋ audany 5200 şarşy metrdı qūraidy. Bügıngı zamanǧy qūrylys talaptaryna sai salynǧan ǧimarat. Endıgı mäsele osy ǧimaratqa qatysty zaŋdy şeşım şyǧaruymyz kerek. Sebebı ol qazır ne Siriianyŋ, ne Qazaqstannyŋ menşıgınde emes, menşıksız tūrǧan jaiy bar. Būl ǧimarat aşyluy qajet. Paidalanuǧa berılgennen keiın Qazaqstan men Siriianyŋ arasyndaǧy turistık baǧdardy damytuǧa öz ülesın qosady dep oilaimyn.
– Äŋgımeŋızge köp raqmet!
