Baqyttyŋ bır kıltı – eŋbek

Batystaǧy soǧys örtınıŋ basyla qoimaǧan kezı. Eldegı eŋkeigen kärınıŋ, aq jaulyqty analar men bastaryna oramaldaryn jelke tūstan tarta bailaǧan jas kelınşekterdıŋ, tal-şybyqtai būralyp boi jetıp qalǧan qyzdardyŋ da älı bel jazyp eŋse tıkter sätı tumaǧan. Ala jazdai sudyŋ ışınde tūryp ösırıletın kürış egıstıgınıŋ basy köktemgı dän sebuden, küzgı oraq aiaqtalǧanǧa deiın qybyrlaǧan tırlıkten tolastamaidy. Kolhoz basşylary kürış pen tary dän bailai bastaǧan kezde ana sütı älı taŋdaiynan ketpegen bala, būǧanasy qatpaǧan kökörım dep qaramastan qoldaryna dabyl berıp taŋǧy alakeuımnen egıstık basyna jetkızısımen, torǧailardy, qarǧalardy, tyşqandardy ürkıtuge, şegırtkelerdı qualaudy būlarǧa mındettep qoiatyn. Jalaŋ aiaq, jalaŋbas kün astynda jürıp, äbden qatyp semıp jüretın.– Atyzda otaq oryp, egıstıkte masaq terdım, qyzyl qyrmanda sypyrǧymen kürıştıŋ dänın jinadym, qysta qoimadaǧy kürıştıŋ ışındegı kürmekterdı tazaladym. Maldyŋ qiyn tazalau, şöbın salyp, suyn jetkızu de menıŋ, men siiaqty jas balalardyŋ üirenşıktı jūmysy boldy. Anammen bırge şöpşılerge tamaq daiyndau­ǧa otyn äkelıp, ot jaǧatynmyn. Qozy baǧyp, qyryqtyq kezınde jündı qapqa saldym. Osylaişa, men eŋbektıŋ kermek dämın balǧyn bala kezımnen terımdı aǧyza jürıp tattym, – deidı bügınde seksen jastyŋ belesıne iek artqan Tūrsynbai Ahmetov aqsaqal.
Bır qaraǧanda osynyŋ bärı Ūly Otan soǧysy taqyrybyna arnalǧan şyǧarmalarda talai jazylǧan, köz üirengen jailar siiaqty körınedı. Bıraq osy jailardy onyŋ tırı kuägerınıŋ auzynan estıp otyrǧannyŋ jaiy tym bölekşe äser beretını bar.
– Menıŋ tūrǧylastarymnyŋ arasynda tūrmystyŋ auyrtpalyq jügın basynan ötkergender joq dei almaimyn. Sondai otbasylardyŋ sanatyna özımdı de qosamyn. Ekı ınım, eresegı men, tösek pen esıktıŋ aldyna şyǧudan ärıge qauqary joq syrqat erı Ahmettıŋ bar süienerı de, taianyş-tıregı de bızdıŋ anamyz, äkeidıŋ qosaǧy – Bäiımbetqyzy Kümısgül. Basymyzda jöndemdı baspana bolmaǧandyqtan jerden qazylǧan jertölede kün keşken kezderımız de boldy. Äiel adam qairattansa, ne qiyndyqty bolsyn jeŋıp şyǧady eken. Men anamnyŋ boiynan sol qaisar mınezdı kördım. Tıptı 1947 jyly küie­uı – bızdıŋ äkemız qaitqanda da balalary jetımsırep jasyp qalmasyn dep, tamaǧymyzdy tauyp, iınımızdı bütındep jürdı. «Bılımsızdıŋ erteŋı saǧym. Ol būldyrap alystan aldau­syratyp tūrady. Sabaqtan qalmaŋdar, oqyŋdar» dep ekı künnıŋ bırınde qūlaǧymyzǧa qūiyp otyratyn. – Osyny aitqan Tūrsynbai aqsaqal säl tosylyp qalǧan. Jüzıne qarasam, özıne myna ömırdıŋ jaryq nūryn syilaǧan janǧa – anasyna degen erekşe bır qimastyq sezımge bölenıp ıştei tolqyp otyr­ǧanyn aŋdaǧandai boldym.
Jastai eŋbekte pısıp-qatqan, anasynyŋ oqy degen bır auyz sözın jerge tastamau bügıngı seksennıŋ seŋgırındegı Tūrsynbai aqsaqaldyŋ ömırlık qaǧidasyna ainalǧan desek bolady. Äkesı qaitqan 1947 jyly mekteptıŋ bırınşı synybynyŋ tabaldyryǧyn attaǧannan 1957 jyly kämelettık attestatty alyp şyqqanǧa deiın bılımnıŋ kenın tereŋdete igeruden bır jaŋylmady. Tarihi, ädebi, ǧylymi kıtaptardy ızdene jürıp oqudy basty maqsaty ettı. Bıraq qoldyŋ qysqalyǧy, üi tırlıgınıŋ jūtaŋdyǧy qolyn bailaǧandyqtan, alysqa ūzap şyqpai mektepten qanattanyp ūşqan sätten bırden Qyzylorda sovhoztehnikumyna oquǧa tüsıp, ony 1960 jyly oidaǧydai bıtırıp şyqty. Būl bılıktı, bılımdı qazaqtyŋ jas mamandarynyŋ öte az kezı. Özı 1939 jyly 17 jeltoqsanda ömırge kelgen Qyzylorda oblysy Syrdariia audanyndaǧy 1 Mai atyndaǧy ūjymşardyŋ (keiın Mūstafa Şoqai atyndaǧy keŋşar atalǧan) Aidarly bölımşesıne ekonomist ärı agronom bolyp qyzmettıŋ alǧaşqy baspaldaǧynan attady. Jūmysy da köŋılıne jaqty. Şaruaşylyq basşylary da onyŋ ıske alǧyr, jıgerlı, talapşyl ekenın aŋdap mümkındıgınşe qoldarynan şyǧaryp almaudy basty mūrat tūtty. Onyŋ da sebebı joq emes-tı. Öitkenı kadrlarynyŋ qandai auanda jürgenın qalt jıbermei baǧyp otyratyn direktor Tūrsynbaidyŋ da soŋǧy kezderı äldenege alaŋdap jürgenın sezbei qalmady. Bırde özıne şaqyryp aldy.
– Qaraǧym Tūrsynbai, osy senıŋ ne oilaǧanyŋ bar, älde jūmysyŋa köŋılıŋ tolmai jür me? Aityp kör, basqa bır jaiyn qarastyrarmyn? – dedı alystan oraǧyta.
– Aǧai, dūrys aŋdaǧan ekensız. Myna Almatyǧa Leningradtyŋ elektrotehnikalyq universitetınıŋ oqytuşylary kelıp, ümıtkerlerden emtihan alyp jatyr eken. Özıŋız bılesız, mekteptı de, tehnikumdy da jaqsy bıtırdım. Baǧymdy synap körsem degen oida jürmın, – degen būl direktordyŋ özıne ıştarta jyly söilegenıne.
– Äi, özıŋ ne dep kettıŋ?! Tehnikumdyq bılımıŋ az bolyp tūr ma? Sonda jalǧyz şeşeŋ, ekı ınıŋdı qaitpeksıŋ? Olarǧa tırek, tūlǧa bolatyn azamatty sen dep tūrsam, qaidaǧyny qoŋyrsytyp… – Direktor sözınıŋ aiaǧyn jūta būǧan dürse qoia bergen.
– Apamnyŋ özı el ışı, ot pen suǧa qarap qalmaspyz, oqy dep otyr… – dep endı Tūrsynbai anasyn alǧa tarta jūmsara söiledı.
Endıgı egesten, ekeuara aitysa beretın jaidan opa bolmasyn sezdı me, direktor sol jerde jas jıgıtke jūmystan şyǧatyn aryzyn jazdyrtyp, qolyn qoidy da:
– Bar kadr bölımıne. Bıraq qaityp keler esıgıŋdı qatty jappa degen, alda-jalda jolyŋ bolmai qalsa, osy keŋşardan bır oryn tabylaryn qaperıŋde ūsta, – dep qolymen esık jaqty nūsqady.
«Köŋıl jüirık pe, kök dönen jüirık pe?» degennıŋ kerı keldı. Konkurstyq bäsekede joly bolmady. Sanatqa ılıkpei qaldy. Auylǧa qaitar bet taǧy joq. «Aitqanym aidai keldı» dep aldymen direktory qol şapalaqtap quanatyndai sezındı. Tūrsynbai endı oqu ornynyŋ dälızınde aŋtarylyp tūra bermei: «Sürınbes tūiaq bolmaidy, osy qūjattarymdy Almaty auyl şaruaşylyǧy instituty men QazMu-dyŋ biologiia fakultetıne tapsyryp köreiın. Bırıne bolmasa, ekınşısıne jolym tüser» dep özın ıştei qairap, osy bailamǧa toqtady.
Älde baq, älde bap şapty ma, Almaty auyl şaruaşylyǧy institutynyŋ köp salaly injener-mehanikter daiyndaityn fakultetıne 18 balmen attai şauyp qabyldandy da kettı. Osylaişa 1961 jyly institutqa oquǧa tüsken Tūrsynbai Ahmetov ony 1966 jyldyŋ jeltoqsan aiynda, iaǧni 5 jyl 10 aida jan-jaqty tolysqan, joǧary bılımdı azamat bolyp qalyptasyp şyqty.
Şyny kerek, institut Tūrsynbaidy şyŋdady. Ekınşı kurstan bastap bokspen şūǧyldandy, Almaty qalalyq qylmysty ızdestıru bölımınıŋ ştattan tys qyzmetkerı, «Jas chekister» patriottyq klubynyŋ müşesı, institut komsomol komitetınıŋ biuro müşesı boldy. Mūndailardy sol tūstarda eldıŋ naǧyz otanşyl belsendı azamattary dep joǧary baǧalaityn. Boiyndaǧy jalyny alaulap tūrǧan jas jıgıttı respublikanyŋ Işkı ıster ministrlıgı de aŋdamai qalǧan joq. Özderıne qyzmetke şaqyryp, bır emes, bırneşe ret äŋgımeles­kenı bar. Alaida otbasynyŋ jaǧdaiyn köldeneŋ tartyp, basqa jaqqa joldamasyz erkın diplomǧa ie boldy.
– Men anamnyŋ oqy, bılımdı azamat bol degen ümıttı tılegın osylaişa aqtadym desem bolady. İnjener-mehanik mamandyǧymmen aldymen 800 bala oqityn uchilişege oqytu şeberı bolyp qyzmettı jaŋa jerden bastap, būdan keiın 3 jyl keşkı jūmysşy-jastar mektebınıŋ direktory qyzmetıne auystym. Al Qasen Şaiahmetūly Bektūrǧanov oblys hatşysy bolyp tūrǧan kezde oblystyq käsıptık-tehnikalyq bılım basqarmasy bastyǧynyŋ orynbasary, №152 uchilişenıŋ direktory qyzmetterıne joǧarylap, özımdı barlyq jaqsy qyrymnan tanyta aldym. Elımızdıŋ taǧy bır tanymal tūlǧalarynyŋ bırı Ydyrys Qaliev oblystyq atqaru komitetınıŋ töraǧasy tūsynda 23 jyl oblystyq, qalalyq kommunaldyq şaruaşylyq basqarmasynyŋ bastyǧy boldym. Qai salada jūmys ıstesem de, adaldyqty, ısıme tiianaqtylyqty ärdaiym bırınşı orynǧa qoiyp jürdım. Sonyŋ jemısı desem bolar, oblys hatşysy İsatai Äbdıkärımovtyŋ de nazaryna tüspei qalmadym. 1980-1985 jyldary oblystyq gaz şaruaşylyǧynyŋ bastyǧy, bas direktory qyzmetıne taǧaiyndaldym. Tıptı osy qyzmette jürıp 1984 jyly Qyzylorda politehnikumynyŋ azamattyq qūrylys bölımın qūrylys-tehnigı mamandyǧy diplomyn da alyp şyqtym. Bılım eşqaşan da artyqtyq etpeidı deitın menıŋ qaǧidam būl, – deidı jaidarylana öz ömırıne şynaiy riza aqsaqal.
İä, aitary joq. Elımızdıŋ bırtuar asyl azamattary Erkın Äuelbekov, Berdıbek Saparbaev siiaqty tūlǧalardyŋ aldyn körıp, qanattasa eŋbek etken de osy bügıngı Tūrsynbai Ahmetov aqsaqal. Qyzmettıŋ qai salasynyŋ tızgının ūstasa da ūrşyqşa iırıp äketetın Syr öŋırınıŋ azamaty Qyzylorda oblystyq tūrǧyn üi, energetika-öndırıstık şaruaşylyq departamentınıŋ bas direktory qyzmetınen 2001 jyly zeinetkerlıkke şyqqanymen, boldym, endı qoidym degen joq. Kerısınşe, älı de boida qairaty, qolda küşı bar, täjıribesı kımdı de bolsyn täntı etetın tūlǧa ekendıgın däleldei alǧan da jan. Olai deitınımız, 2001-2005 jyldarda Qyzylorda qalasy äkımınıŋ keŋesşısı, al 2005-2013 jyldarda Avtomobil joldary kompaniiasy bas direktorynyŋ keŋesşısı jäne bölım bastyǧy qyzmetınıŋ tūtqasyn ūstady. Osynda ary da, jany da taza, aqyly kemel Maqaş Qalymbetov degen özınen jasy köp ılgerı azamattyŋ parasatty mınezıne erekşe täntı bolǧany bar. Ol prorab, uchaske bastyǧy retınde jol saludyŋ taptyr­mas maitalman mamany e­dı. Jūmysta jıberılgen säl olqylyqty qalt jıbermei, jūmysşylarǧa da, basqarmadaǧy osy ıske bas-köz bolatyn azamattarǧa da qataŋ talap qoia bıletındıgımen erekşelenetın.
– Maqaş aqsaqal: «Ömırge qonaq bolyp kelıp, qonaq bolyp ketetınder bar. Ondailardy toǧyşar deidı. Kerısınşe ısıŋmen tanylyp, elge qyzmet qylsaŋ, abyroidyŋ ülkenı sol. Baqytty boludyŋ kıltı – eŋbek, sodan rahat alu» deitın. Bälkım, men osy Maqaş aǧanyŋ ait­qanyndai eŋbekten baqyt tapqan jan şyǧarmyn. Öit­kenı sanaly ömırımnıŋ 53 jylyn bılımmen, eŋbekpen ūştastyrǧandaǧy jetıstıgım eldıŋ köz aldynda, tuǧan Qyzylordanyŋ öŋırınde. Men sony özıme qanaǧat tūtamyn, – deidı abzal aǧa, mūratty maqsatynyŋ biıgıne köterılgen Tūrsynbai Ahmetov aqsaqal.
Anyǧy sol, ömırınıŋ qai belesınde de belsendı, qairatty qalpynan taimaǧan Tūrsynbai aqsaqal 1994 jyly tūlpar mınezdı aqyn Oljas Süleimenov töraǧasy sanalǧan Respublikalyq halyq kongresı partiiasy sezınıŋ şeşımımen Qyzylorda qalasy №74 «Dariia» aumaqtyq sailau okrugınen Qazaqstan Joǧarǧy Keŋesıne deputattyqqa kandidat bolyp ūsynylǧan. Bırneşe ret qalalyq, oblystyq keŋesterdıŋ deputaty bolyp sailanǧan.
Sondai-aq oblys basşylarynyŋ eŋbegın baǧalaǧanynyŋ belgısı retınde ordendermen, medaldarmen jäne «Eŋbek ardagerı» medalımen, «Qazaqstannyŋ tūrǧyn üi-kommunaldyq şaruaşylyq salasynyŋ qūrmettı qyzmetkerı», «Qazaqstannyŋ qūrmettı qūrylysşysy» tösbelgılerımen, Qazaqstannyŋ 25 jyldyǧy medalımen marapattalǧan. «2009 jyly «Qyzylorda qalasynyŋ qūrmettı azamaty» atandy. Jasynan sportty serık etken Tūrsynbai aqsaqal bügınde Astana qalasy Ardagerler keŋesınıŋ müşesı retınde jetkınşek ūrpaqty tärbie­leuge atsalysuda.
– Almaty auyl şarua­şylyǧy institutyn bıtırer jyly 1966 jyldyŋ qaraşa aiynda pedinstituttyŋ aǧylşyn tılı pänınıŋ mūǧalımı mamandyǧy bar Mariia Jünısbekovamen bas qūrap, anam Kümısgüldıŋ qolyn ūzartqan edım. Sodan berı 55 jyl jūbymyz jarasqan berekelı otbasy bolyp kelemız. Tūŋǧyşymyz 1967 jyly tuǧan Ǧalymjan qazırgı kezde Qorǧanys minis­trlıgınde zaŋger, oǧan tetelese tuǧan qyzymyz ­Gülsım Almatyda bank salasynyŋ qyzmetkerı, al kenjemız Ǧaliia aǧasynyŋ jolyn quyp zaŋgerlık mamandyǧymen qyzmetın atqaryp, Nūr-Sūltan qalasynda tūryp jatyr. Bärı de otbasyly, şaŋyraqty, şattyqty. Sonyŋ arqasynda zaiybym Mariiamen bırge 9 nemere jäne de şöbere körıp otyrǧan jaiym bar. Baqytyn eŋbekten, köz quanyştaryn otbasynan körıp otyrǧan jan bolsa, sonyŋ bırı menıŋ şaŋyraǧym, – deidı seksennıŋ iyǧyna qol artqan Tūrsynbai aqsaqal.
Būdan asyryp aitar söz de artyq bolar, sırä!

Amankeldı JŪMABEK, jurnalist