BESINŞI ŞAQYRYLYM BELESTERI

Parlament deputattary ekı sessiia jūmysynda qandai zaŋdar qabyldady?

Elımızdıŋ basty qūjaty Konstitusiia bolsa, odan keiıngı süienerımız – qos palataly Parlament äzırlegen zaŋdar ärı elımızdıŋ Ata Zaŋynda Parlamentke bilıktıŋ bır tarmaǧy retınde airyqşa män berıledı.
Jazǧy demalystan soŋ 2 qyrküiek künı Parlament öz jūmysyn qaita bastaidy. Qazırde onyŋ qarauynda 35 zaŋ jobasy jatyr. Al būdan būryn, bırınşı jäne ekınşı sessiia otyrystaryn qosqanda deputattar keibır zaŋdarǧa özgerıster men tolyqtyrular engızdı, keibır zaŋdardy jaŋadan jazdy. Jalpy alǧanda 132 zaŋdy talqylarynan ötkızdı. Osy V şaqyrylym deputattary qabyldaǧan maŋyzdy-maŋyzdy degen zaŋdar qandai? Olar qoǧam ömırıne nendei özgerıs äkeldı? Az-kem şolu jasap körelık.

RÄMIZDERDI QORLAMA

2007 jyldyŋ 4 mausymynda «Qazaqstan Res­publikasynyŋ Memlekettık rämızderı turaly» zaŋy qabyldandy. Sodan berı jyl saiyn osy künı Memlekettık rämızder künın atap ötıp kelemız. Rämızderımızben tıkelei bailanysty ūlt patriottarynyŋ aşuyn tuǧyzǧan keleŋsız faktıler de kezdestı. Sol kezde olar «Rämızderımızdı qorlaǧandardyŋ jazasy joq pa?» dep oilaǧandary da dau tudyrmaidy. Jaza bar eken. Ötken jyldyŋ 28 mausymynda qabyldanǧan «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibir zaŋnamalyq aktilerine memlekettik rämizder mäseleleri boiynşa özgerister men to­lyqtyrular engizu turaly» zaŋynyŋ 317-babyn qarasaŋyz, onda Memlekettık rämızderdı qorlaǧandarǧa bır myŋnan ekı myŋǧa deiın ailyq eseptık körsetkış kölemınde aiyppūl salynatyny nemese bır jylǧa deiingi merzimge bas bostandyǧy şekteletını, äitpese, naq sol merzimge bas bos­tandyǧynan aiyrylatyny aitylǧan. Esepke salsaq, rämızderımızdı qor­laǧandar eŋ kemı 1 million 730 myŋ teŋge aiyppūl töleulerı kerek. Bızdıŋşe, öte ädıl.

ŪRLYQ TÜBI – TŪTYLU,
TŪTYLU TÜBI – ŪTYLU

Sız elektr quatyn ūrlap kördıŋız be? Mūndai sūraqty osyndai oqiǧalar qoǧamda älı de kezde­setındıkten qoiyp otyrmyz. Ärine, köp adamdar ondai äreketke saraŋdyqtan emes, mäjbürlıkten baryp jatady. Ailyǧy şailyǧyna jetpeitın bolǧasyn nemese mülde jūmyssyz qalǧandyqtan kommunaldyq tölemderdı töleuge şamasy kel­meidı. Sol kezde üige keletın toq közderın ener­giia taratatyn mekemeler qiyp ketedı. Ondaida elektr energiiasyn zaŋsyz qosyp alasyz. Bıraq, zaŋsyzdyqtyŋ aty – zaŋsyzdyq, ol üşın jauap­kerşılıkke tartylasyz. Jylu energiiasy men sudy ūrlaityn bolsaŋyz da solai. Byltyr 4 şıldede qabyldanǧan «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋ­namalyq aktılerıne elektr energetikasy, tabiǧi monopoliialar men retteletın naryq subektı­lerınıŋ investisiialyq qyzmetı mä­selelerı bo­iynşa özgerıster men tolyq­ty­rular engızu turaly» zaŋynyŋ 127-baby osylai deidı. Oqyp körıŋız: «1. Elektr jäne (nemese) jylu ener­giiasyn paidakünemdik maqsatta zaŋsyz qosu, pai­dalanu – jeke tūl­ǧalarǧa – elu, lauazymdy adam­darǧa, dara käsip­kerlerge – jüz, şaǧyn nemese orta käsipkerlik subektileri nemese kommer­siialyq emes ūiymdar bolyp tabylatyn zaŋdy tūlǧalarǧa – ekı jüz, iri käsipkerlik subekti­leri bolyp tabylatyn zaŋdy tūlǧalarǧa bes jüz ai­lyq eseptık körsetkış mölşerinde aiyppūl saluǧa äkep soǧady.
2. Su qūbyrlary jelilerinen sudy paidakü­nemdik maqsatta zaŋsyz qosu, paidalanu, sol siiaq­ty kärizdik jelilerge zaŋsyz qosu – jeke tūlǧalarǧa – otyz, lauazymdy adamdarǧa, jeke käsip­­kerlerge – alpys, şaǧyn nemese orta käsip­kerlik subektileri nemese kommersiialyq emes ūiymdar bolyp tabylatyn zaŋdy tūlǧalarǧa – jüz elu, iri käsipkerlik subektileri bolyp tabylatyn zaŋdy tūlǧalarǧa üş jüz ailyq eseptık körsetkış mölşerinde aiyppūl saluǧa äkep soǧady». Sonda jeke tūlǧa retınde elektr nemese jylu energiialaryn ūrlap ūstalsaŋyz, 90 myŋ teŋgege juyq, sudy ūrlasaŋyz, 50 myŋnan asa teŋge aiyppūl töleisız. Ol sızge kerek pe?

ONOMASTİKALYQ ATAULAR BIRIZDENDIRILDI

Aǧymdaǧy jyldyŋ 21 qaŋtarynda «Qazaq­stan Respublikasynyŋ keibır zaŋnamalyq aktı­lerıne onomastika mäselelerı boiynşa öz­ge­rıs­ter men tolyqtyrular engızu turaly» zaŋy qabyldandy. Zaŋ qabyldanǧannan keiın ono­mastikalyq atau berudıŋ tärtıbı özgertıldı. Endı köşege atau jergılıktı atqaruşy bilıktıŋ şeşımımen berıle salmaidy. Ūsynylǧan atau Ükımet janyndaǧy onomastika komissiiasy qarap, maqūldaǧan jaǧ­daida ǧana berıledı nemese özgertıledı. Osyndai talaptan keiın onomastikalyq atau­lardaǧy beiberekettık joiyluy tiıs.

ELBASY ÖŞIRGEN «ÖRT»

Osy jazda bıraz dau tudyryp baryp qa­byl­danǧan «Qazaqstan Respublikasynda zei­net­aqymen qamsyzdandyru turaly» zaŋ osy mäselenı retteidı. Zaŋ qabyldanbai tūr­ǧanda halyqtyŋ edäuır bölıgı äielderdıŋ zei­netkerlıkke şyǧu jasy er adamdarmen teŋes­tırılgenıne narazy bolatyn. Elbasynyŋ özı aralasyp, mälımdeme jasaǧannan keiın tūtanyp bara jatqan ört öştı. Nūrsūltan Äbışūly bärın öz ornyna qoidy. Iаǧni, aldaǧy 4,5 jyl kölemınde äielder būrynǧydai 58 jasynda zeinetkerlıkke şyǧa beredı. Tek 2018 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap qana oǧan jarty jyl qosylady. Söitıp är jyl saiyn jarty jyldan qosylyp otyryp, 2027 jyly ǧana äiel­der zeinetkerlıkke 63 jasynda şyǧa bas­taidy. Sondai-aq, osy zaŋ Bıryŋǧai zeinetaqy jinaqtauşy qorynyŋ qūryluyna negız berdı.

KÖPTEN BERGI KÜRMEUDIŊ ŞEŞIMDERI

«Qazaqstan Respublikasyndaǧy zeinet­aqymen qamsyzdandyru turaly» zaŋy sekıldı Parlamenttıŋ V Şaqyrylym deputat­tary taǧy bırneşe jaŋa zaŋdardyŋ qabyl­danuyna mūryndyq boldy. Atap aitatyn bolsaq, «Qa­zaqstan Respublikasynyŋ Mem­leket­tık şekarasy turaly», «Jeke basty kuälan­dyra­tyn qūjattar turaly», «Qazaqstan Respub­li­kasynyŋ Ūlttyq käsıpkerler palatasy turaly» syndy zaŋdar köpten bergı kürmeulı mä­selelerdıŋ tüiının şeşerı anyq.
Elımızde Ūly Otan soǧysynyŋ ardagerlerımen qatar Auǧan soǧysynyŋ jäne Chernobyl arda­gerlerı bar. Al osy keiıngı atalǧandardyŋ statusy aiqyndalmaǧan. Olardyŋ statusyn Parlamentte bıraz jyl qabyldanbai jatyp qalǧan«Ardagerler turaly» zaŋ aiqyndaidy dep estimız. Kım bıledı, V Şaqyrylym deputattary mūny bırjaqty qylar.

Amanǧali QALJANOV