Darhan MYŊBAI, QR Ūlttyq muzeiınıŋ direktory: Ūlttyq muzei – halyqtyŋ ruhani qazynasy

Muzeidıŋ basty mındetterınıŋ bırı – Qazaqstannyŋ materialdyq, ruhani jäne mädeni mūrasyn nasihattau, Astanany mädeni jäne halyqaralyq deŋgeidegı guma­ni­­tarlyq ortalyq retınde jäne Qazaq­standy tūtastai köne tarihy men bai mädenietı bar qar­qyndy damyp kele jatqan zamanaui mem­­leket retınde tanytu

– Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Mädeni mūra» baǧdarlamasy aiasynda, mädeni örkendeu men ılgerı­leuge baǧyt­talǧan bas­tama negızınde Ūlttyq muzei aşylǧany esımızde. Jūmys ıstei bastaǧanyna ekı jyl endı ǧana tolǧan ruhani oşaqtyŋ qysqa merzımdegı qadamdaryna köŋıl quanady. Endı äŋgımemızdı muzeidegı jädıgerlerdıŋ salmaǧy men maŋyzy, maqsat-mındet­te­rıŋızden bastasaŋyz…
– Muzei – kez kelgen eldıŋ tarihi jadyn jaŋǧyrtuşy qasterlı oryn. Ol ūrpaqtar arasyn jalǧaidy, mädeniet­ter arasyn jaqyndatady. Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq muzeiı Elbasynyŋ tıkelei tapsyrmasymen jüzege asqan mädeni oşaq ekenı mälım.
Esterıŋızge sala ketsem, 2008 jyly «Mädeni mūra» baǧdarlamasyn jüzege asyru boiynşa Qoǧamdyq keŋes­tıŋ otyrysynda Memleket basşysy Astana qalasynda Qa­zaqstan tarihyna qatysty öte qūndy mädeni mūra­lardy, artefaktılerdı, özge de muzei būiym­daryn maqtanyşpen körsetetın halyqaralyq deŋgei­degı muzei salu jönınde tapsyrma berdı. Osylaişa 2014 jyly Astana künı qarsaŋynda aşylǧan Qazaqstan Respublikasy Ūlttyq muzeiı bügınde eldıŋ ǧylymi, ruhani ärı mädeni ortalyǧy bolyp ülgerdı. Reseidegı Ermitaj, Tretiakov galereiasy, Fransiiadaǧy Luvr, Niderlandtaǧy Reiks­muzeum, Koreianyŋ Ūlttyq muzeiı, AQŞ-taǧy Metropoliten, Fransiiadaǧy Şyǧys önerlerınıŋ Ūlttyq muzeiı – Gime muzeiı syndy älemnıŋ daŋqty muzeilerımen ūqsas­tyq­tar keltırgen kezde, bız taiau arada älemnıŋ eŋ ırı mädeni oşaq­­tarynyŋ arasynan la­iyqty oryn aluǧa mümkındık beretın özımızdıŋ «qazaqstandyq joldy» taŋdap, baǧdar etken muzeiımızdıŋ qūndylyqtarymen şyn mänınde maqtana alamyz.
Muzei qyzmetı özın Eura­ziiadaǧy bıryŋǧai keŋıstıkte zamanaui, mädeni jäne ǧylymi ortalyq retınde oryn aluǧa baǧyttalǧan. Būl nysan bıregei jädıgerlerge jaqyndauǧa, ta­rihty tereŋ zertteu üşın olar­dyŋ mänın jete tüsınuge, Qazaqstan halqynyŋ ūlttyq mädeni qūndylyqtarǧa degen qyzyǧuşylyǧyn jandandyruǧa mümkındık beredı. Damudyŋ ǧy­lymi tūjyrymdamasyna sai, muzeidıŋ basty mındetterınıŋ bırı – Qazaqstannyŋ materialdyq, ruhani jäne mädeni mūrasyn nasihattau, Astanany mädeni jäne halyqaralyq deŋgeidegı gumanitarlyq ortalyq retınde jäne Qazaqstandy tūtastai köne tarihy men bai mädenietı bar qarqyndy damyp kele jatqan zamanaui memleket retınde tanytu. Bızdıŋ basty mındetımız – elımızdıŋ ötkenı men bügının jäne keleşekke degen ūmtylysyn körsetu.
Ūlttyq muzeide sonau köne däuır­lerden bastap, bügıngı künge deiıngı ūltqa qatysty qūndy mūralardyŋ köbısı jinaqtalǧan. Olardyŋ aldyŋǧy legı arheolo­giialyq qazba jūmystary kezın­degı mūralar bolsa, odan keiıngı Qazaq handyǧy däuırınıŋ jädıger­lıkterı, Keŋes ükımetı tūsyndaǧy eksponattar, Täuelsızdık jylda­ryndaǧy tarihi maŋyzy erekşe qūjattarǧa deiın bar.
– Darhan Qamzabekūly, Ūlttyq muzeidıŋ tabaldy­ryǧyn attaǧan jan ondaǧy soŋǧy tehnologiiany bırden baiqaidy. Zaman talabyna sai jasaqtalǧan būl dünienı, älbette, qoldaimyz. Muzei ısındegı osyndai sony jaŋalyqtar jäne olardyŋ artyqşylyqtary jaiynda äŋgımelep berseŋız.
– Jädıgerlerdı körsetu üşın aldyŋǧy qatarly tehnologiialardy qoldanu airyqşa maŋyzdy. Tehnika turaly aitqan kezde mümkındıgı şekteulı jandar üşın yŋǧaily pandustar, keluşılerdıŋ qyzyǧuşylyǧy men yqylasy erekşe tüsken baǧytta ekskursiia jasauǧa mümkındık beretın IT-tehnologiialar, multimediialyq gidter turaly aitpai ketuge bolmaidy. Muzei barlyq zamanaui talaptarǧa jauap beredı. Sondyqtan onyŋ eksponattary men ekspozisiialarymen tanysu öte qolaily ärı ūnamdy. Sonymen qatar, QR-kod, audio gid siiaqty zamanaui jaŋa qūrylǧylar bar. Būlardaǧy aqparattar – qazaq, orys, aǧylşyn tılderınde. Būl qūrylǧylardyŋ kömegımen muzeidegı barlyq ekspozisiiamen tanysyp şyǧuǧa bolady. Oǧan eşqandai da ekskursovodtyŋ qömegı qajet emes.
Ūlttyq muzeige keluşıler qai jas­ta bolmasyn, öz oiynan şyǧatyn ekspozisiia tauyp alady. Bızdıŋ astanamyzda 10 şaqty muzei qyzmet ısteidı. Jalpy, men Qazaqstandaǧy muzei ısın jüielı türde damytu qajet dep sanaimyn.
Sankt-Peterburgtıŋ bır özınde 200-ge juyq muzei bar. Ermitajben qatar, jeke menşık türındegı jäne memorialdy mekemeler de jūmys ısteidı.
Muzei – būl tarihi jadynyŋ qoimasy. Muzeige kelu – būl mäŋ­gılıkke janasuǧa mümkınşılık alu, ūlttyq qūndylyqtardy, öz halqyŋ men ūltynyŋ qazynasyn baǧalau. Ūlttyq muzei halyq jadynyŋ ruhani ortalyǧy bolu arqyly mem­lekettıŋ damuyna özınıŋ laiyqty ülesın qosatynyna senımdımın.
– «Bızde muzei mädenietı qalyp­taspaǧan» degen pıkırdı estıp qala­myz aragıdık. Elımızdegı muzei ısınıŋ damuy­na köŋıl tol­mauşylyq ta joq emes. Keibır memleketterdıŋ aituly ruhani oşaqtary memleket qazynasynyŋ bır büiırın tompaituǧa jarap jatqanyn tılge tiek etedı olar. Al osy salanyŋ mamany retınde Qazaqstandaǧy muzeilerdıŋ damu deŋgeiı, osynyŋ ainalasyndaǧy problemalar, şeşımın kütken mäseleler turaly ne aitasyz?
– İä, bızdıŋ keibır adamdar muzeidı köne zattar qoimasy, küŋgırt jaryq­tanǧan oryn dep tüsınuı de mümkın. Şyn mänınde olai emes. Özderıŋızge mälım, qazır Ūlttyq muzei zamanaui ozyq tehnologiiamen jasaqtalǧan. Ol jerge kelgen adamdar eksponattardy körıp qana qaitpai, audio, video qūraldary arqyly da mol maǧlūmat jinap qaituǧa müm­kındıgı bar. Keluşı­lerge el mūrasyn barynşa tüsınıktı ärı qyzyqty etıp kör­setuge barlyq jaǧdai jasalǧan. Sonymen qatar, muzei keluşı­lerge eksponattardy ǧana ūsyn­bai, ūiymdastyruşylyq, aǧar­tu­şylyq, tärbielık jäne köp­şılıkke ortaq ıstermen de ainalysady. Mūnyŋ barlyǧy – zaman talaby.
Sosyn, bızdıŋ muzei salasyn­daǧy mäselelerımız elımızdıŋ «Mädeniet turaly» zaŋynda ışınara ǧana körınıs tapqan. Būl, bızdıŋ pıkırımızşe, muzei­lerdıŋ barlyq tüitkıldı mäsele­lerın şeşuge mümkındık bermeidı. Al elde mem­lekettık, vedomstvolyq jäne jeke mu­zeilerdıŋ boluy, jalpy muzei jū­mysynyŋ tolyq auqymyn retteitın zaŋnamalyq aktını äzırleudı talap etıp otyr. Qazırgı jaǧdaida märtebesı men zaŋdyq qorǧaluy mardymsyz muzeilerdıŋ köptegen qūndy zattary memleket nazarynan tys qalyp jatyr. Elımızdegı barlyq muzeilerdegı eksponattardy esepke alu, saqtau, olardyŋ ainalymyn, qozǧalysyn, basqa da reglamentterın standartty nūsqaulyqtar men qūjat­tardyŋ negızınde jürgızu – otandyq mädeniettıŋ baqylauyndaǧy jäne qamqorlyǧyndaǧy ortaq ısıne ainaluy tiıs. Dälırek aitqanda, muzei mäselesıne bıryŋǧai sauatty közqaras qajet. Dei tūrǧanmen, elımızdegı muzei salasynda alǧa jylju, damu baiqalady dep aituǧa negız bar. Elordanyŋ ortalyq alaŋynan boi kötergen Ūlttyq muzeidıŋ özı Qazaqstannyŋ mädeniet salasynda, sonyŋ ışınde muzei salasynda jetken zor jetıstık.
Qazırgı taŋda bızdıŋ muzeige keletın qonaqtardyŋ qatary molaiyp keledı. Äsırese, köktem-jaz mezgılınde elımızdıŋ tükpır-tükpırınen kelgen meimandar Ūlttyq muzeige mındettı türde bas sū­ǧady. Olardyŋ barlyǧyn muzeige äke­letın, elımızdıŋ tarihyna, muzeige degen qyzy­ǧu­şylyqtary dep oilaimyn. Taǧy bır aita ketetın jait, bız jyl saiyn «Muzeidegı tün» aksiia­syn ūiymdas­tyramyz. 2015 jyly aksiiaǧa bır künnıŋ ışınde 23 myŋ adam kelgen. Al biylǧy körsetkış 32 myŋdy qūrap otyr. Son­dyqtan elımızde muzeige degen qyzyǧu­şylyq artyp keledı dep aituǧa bolady.
– Qazaqstanda muzeiler jeterlık. Dese de, köpşılıktıŋ Ūlttyq muzeige degen yqy­lasy airyqşa. Bälkım, Astanada oryn tepkendıkten, bälkım, säuletınıŋ airyqşa äsemdıgımen tartar… Sızdıŋ oiyŋyzşa, būl nysannyŋ atap aitarlyq qandai erekşe­lıkterı bar?
– Kez kelgen memleket turaly alǧaşqy äser men tüsınık onyŋ tarihymen tanysudan bastalady. Sondyqtan osy maŋyzdy missiia Ūlttyq muzeige jüktelgen. Baitaq Otanymyzdyŋ bai tarihyn tügendeu, dästürımen tanystyru, könenı bügınge jet­kızıp, qazırgı qūndylyqtardy qasterleu arqyly Qazaqstannyŋ töl mädenietın älemge tanymal etu – Ūlttyq muzeidıŋ aldyna qoiylǧan kezek küttırmes mındetterdıŋ bırı.
Ūltymyzdyŋ jauhar jädı­gerlerı men mädeni mūralary­nyŋ bır parasy arqyly memle­kettıgımız ben eldıgımızdı ūlyq­taityn Ūlttyq muzei dästürlı qyzmet körsetu aiasymen ǧana şektelmei, qoǧamnyŋ bar salasyna qajettı mädeni-aǧartu, ǧylymi-ädıstemelık, tanymdyq-ūiymdastyru jūmystarynyŋ qainaǧan ortasyna ainaluda. Älemdık standartqa sai salyn­ǧandyqtan, mūnda jaŋaşyl tehnologiia jetıstıkterıne negız­delgen ǧylymi kıtaphana, türlı käsıbi şeberhanalar jūmys ısteidı. Jūmys jüielı jürıp, sabaqtastyq saqtalu üşın muzei bılıktı ǧalymdarmen jäne jas ızdenuşılermen tyǧyz qarym-qatynas ornatqan.
Sonymen qatar, Ūlttyq muzeide ūlttyq deŋgei bar. Sondyqtan da būl jerde memle­kettık maŋyzǧa ie eksponattar ǧana saqtalady. Elımızdıŋ aumaǧynan tabylǧan kez kelgen qūndy jädıgerdıŋ tüpnūsqasyn osy muzeiden köruge bolady. Onyŋ üstıne Ūlttyq muzei materialdyq jäne ruhani-mädeni eskertkışterdıŋ tabiǧi, tarihi nūsqalaryn jinaqtap qana qoimai, olardy saqtap, zerttep, halyqqa körsetıp, nasihattap otyrady. Qūndy mūralar qory saqtalǧan şaŋyraqqa kelgen ärbır adam halyqtyŋ qūnarly mädenietınıŋ käusaryna qanady.
Ūlttyq muzei – Qazaqstannyŋ qazırgı bedelı men märtebesıne sai nysan. Mūndaǧy jūmystyŋ barlyǧy älemge äigılı muzeiler täjıribesımen käsıbi talapqa sai atqarylady. Bır ǧana mysal, muzeige keluşılerdıŋ jädıgerler jaily qosymşa aqparatty interaktivtı qūrylǧylardan aluyna mümkındıgı mol. Qazır Ūlttyq muzeide 85 mediaqon­dyrǧy jūmys ıstep tūr. Muzeide ejelgı zaman men orta ǧasyrlar, Ūly Jıbek jolynyŋ mol mūrasy keiıngı kezeŋ­derdegı jädıgerlermen sabaqtasyp, etnografiia, müsın, körkemsuret, keskın­deme jäne ūlttyq qol­danbaly öner tuyndylary özara üilesım tapqan. Eŋ basty qūndylyǧymyz – täuelsızdık bolsa, mūnda elımızdıŋ jaŋa däuırındegı oqiǧalar jönınde maǧlūmattar da keŋ qamtyldy. Halqymyzdyŋ tarihy men mädenietın tereŋ tanyǧysy keletın kez kelgen adam jädıger­lerdıŋ erekşelıgı men airyqşa tarihi orny turaly jan-jaqty maǧlūmat ala alady.
Muzei qorlarynyŋ kolleksiialary otandyq jäne älemdık qoǧamdastyqqa keŋınen mälım sonau tas ǧasyryndaǧy materialdar men qoladan jasal­ǧan būiymdardan, saq-skif dä­uırındegı bai qazynadan, qazaq­tyŋ dästürlı zergerlık, halyqtyq-qoldanbaly önerı­nıŋ üzdık ülgılerınen, Qazaq handyǧynan bastap qazırge deiıngı qūndy materialdardan, sondai-aq Täuelsız Qazaq­stannyŋ qalyptasuy men ny­ǧaiuynyŋ kuäsı sanalatyn bıregei jädıgerlerden tūrady.
Ūlttyq muzeidıŋ taǧy bır erekşelıgı retınde Astana jäne Täuelsız Qazaqstan zaldaryn aituǧa bolady. Astana zaly men Täuelsız Qazaqstan zaly keluşılerdıŋ barlyǧyn derlık bei-jai qaldyrmaidy. Atalǧan ekı zal da qūndy ekspo­nattarǧa bai. Naqtyraq aitsaq, Täuelsız Qazaqstan zalynda maŋyzdy qūjattar, täuelsızdık jyldarynda türlı saladaǧy jetken jetıstıkter jönındegı maǧlūmattar jinaq­talǧan. Būdan bölek, bas­ty qūn­dylyqtarymyzdyŋ bırı bolyp tabylatyn Memlekettık rämızderımızge arnaiy vitrinadan oryn berılgen. Däl osy Täuelsızdık zalyna kıru arqyly keluşıler täuelsızdıkten keiıngı jyldardaǧy aituly datalar men maŋyzdy oqiǧalarǧa köz jügırte alady. Jäne de LED ekrandardan täuelsız Qazaqstan turaly video materialdar, film­der körıp, 3D formatynda elordamyzdyŋ äleumettık-saiasi jäne mädeni ortalyqtaryna saiahat jasau mümkındıgıne ie. Astana zalyna bas sūqqan kelu­şıler köne däuırden bas­tap, bügınge deiıngı qala tarihymen keŋınen tanysa alady. Qos zaldyŋ da Ūlttyq muzei ekspo­zisiialarynyŋ qatarynan alar orny erekşe. Bırı Täuelsız Qazaqstannyŋ jetken jetıstıgın barşa muzei qonaqtaryna paş etse, ekınşısı älemnıŋ tükpır-tükpırınen kelgen qonaqtardyŋ taŋdaiyn qaqtyrǧan aru Astanany äspettep tūr.
– Darhan Qamzabekūly, elordadaǧy jaŋalyqtarǧa qūlaǧymyz türık jüretın­dıkten, Sızderdıŋ şeteldık ärıptesterıŋızben bailanys­tary­ŋyzdyŋ joǧary ekendı­gınen habardarmyz. Osyndai ızgı ısterıŋızdıŋ arqasynda ūiymdastyrylǧan bır­neşe şaralaryŋyzdyŋ da kuäsı bolǧanymyz bar. Naqty näti­jelerdı oqyrmanymyzǧa öz auzyŋyzben äŋ­gımelep berseŋız.
– İä, dūrys aitasyz.Ūlttyq muzei qazaqstandyq mädeniet pen tarihty ǧana emes, jalpy adamzatqa ortaq ruhani bailyqqa män berıp otyratyny ras. Muzei aşylǧaly halyqaralyq deŋgeidegı köptegen ıs-şaralar ötıp, mädeni bailanystar jüzege asty. Älemnıŋ ırı mädeniet oşaqtarymen kelıssözder jür­gızıp, memorandumdar jasas­tyq. Aldaǧy uaqytta da osy baǧyttaǧy jūmystardy küşei­tuge basymdyq berıp otyrmyz. Öitkenı Elbasynyŋ osy muzeidı saluǧa tapsyrma berıp, jeke qadaǧalauyna aluyndaǧy maqsat, öz elımızdıŋ tarihyn ūlyqtai otyryp, özge jūrttyŋ da mädenietın, tarihyn bıluge, tanuǧa mümkındık jasau boldy deuge bolady. Mysaly, byltyr ǧana Ūlttyq muzeide Ermitaj künderı öttı. Sol siiaqty Resei etnografiialyq muzeiı, «İsaakievskii sobor», Ūly Petr atyndaǧy Antropologiia jäne etnografiia muzeiı (Kunstkamera) siiaqty körşı Reseidıŋ bırneşe mädeni-tarihi oşaqtarymen bailanysymyz ornyqty. Sondai-aq, Ūlttyq muzei şyǧystaǧy körşımız Qytai elımen de tyǧyz qarym-qatynasta. Mädeni, ruhani, ekonomikalyq bailanysymyzdyŋ tamyry tym ärıde. Osydan bıraz uaqyt būryn Qytai Halyq Respublikasynyŋ Qazaqstandaǧy mädeni künderı aiasynda bızdıŋ muzeide qytai farfory körmesı jäne Qytaidyŋ ekologiialyq mädenietı taqy­rybyndaǧy fotokörme ūiym­das­tyryldy. Körmelerde Qytaidyŋ eks­kliuzivtık, zamanaui, qoldan jasalǧan farfor būiymdary, keramika qolönerı jäne Qytaidyŋ ekomädenietı men eko­auyldar qūrylysynyŋ tabysyn beineleitın fotokartinalar körsetılgen bolatyn. Sonymen qatar, osy byltyr Qytaidyŋ «Datan Sişi» batys naryǧyndaǧy Sian muzeiı direktorynyŋ şaqyrtuymen baryp, atalǧan muzeimen yntymaqtastyq jönınde uaǧdalastyqqa qol qoidyq. Jaqynda Vetnam tarih muzeiımen jäne Koreianyŋ Ūlttyq muzeiımen bailanys ornattyq. Ūlttyq muzeide soŋǧy 2 aidyŋ özınde bırneşe halyqaralyq deŋgeidegı körme ūiymdastyryldy. Mäselen, İtalian mozaikasynyŋ, Korei ūlttyq kiımderınıŋ körmesı, «Ündıstan festivalı» syndy mädeni şaralar öttı. Şeteldıŋ elşılerımen kezdesuler ötıp, olardyŋ elderımen bailanys ornatuǧa alǧyşarttar jasaluda. Saiyp kelgende, mūnyŋ barlyǧy Memleket basşysynyŋ qoldauymen jäne bızge jasaǧan ülken mümkındıgınıŋ arqasynda ıske asyp otyr.
Osyndai mädeniet ortalyǧyna merekeler men mereitoilar kezınde ǧana emes, Qūdaidyŋ qūtty künınde bas sūǧyp jatqan meimandarǧa, el-elden, jer-jerden kelıp, at basyn būrǧan aǧaiynǧa qyzmet sapasyn arttyra berudıŋ özı sauapty ıs dep bılemız.
– Äŋgımeŋızge raqmet!

Sūhbattasqan: Ashat RAIQŪL