Serık RÜSTEMBEKOV, Astana qalasy Säuletşıler odaǧynyŋ töraǧasy, «ORTA» JŞS jobalau kompaniiasynyŋ direktory: Şetelge şyqsam, Astanaǧa asyǧamyn

Elımızdıŋ bas qalasy Alataudyŋ bau­raiyndaǧy äsem Almatydan Arqa tösındegı ejelgı Aqmolaǧa köşırılgen künnen bastap şahar damuyna üles qosyp kele jatqan jandar bügınde sausaqpen sanarlyqtai bolsa da bar. Solardyŋ arasynda Astananyŋ alǧaşqy bas jospary avtorlarynyŋ bırı, QR eŋbek sıŋırgen säuletşısı, Qazaqstan Säuletşıler odaǧynyŋ vise-prezidentı Serık Rüs­tembekov esımınıŋ alar orny erekşe. 200 myŋdai ǧana tūrǧyny bar şaǧyn qalanyŋ alǧaşqy qadasyn qaǧyp, Esıl özenınıŋ sol jaǧalauyn jaŋǧyrtuǧa baǧyttalǧan tyŋ jobalardy jüzege asyrǧan belgılı säuletşı gazetımızdıŋ tılşısımen bolǧan sūhbat barysynda elımızdıŋ basty şahary qalai özgergenı jäne ony körkeitu üşın älı ne ısteu kerektıgı töŋıregınde äŋgıme örbıttı.

– Serık İsaūly, Astananyŋ alǧaşqy bas jospary qalai jasaldy? Äŋgımenı osy tūstan bastasaŋyz.

– Elordany Almatydan Aqmolaǧa köşıru turaly saiasi şeşım menıŋ ömırımde erekşe röl atqardy. Ol kezde eldıŋ jaǧdaiy belgılı, biudjet qyzmetkerlerı uaqytynda jalaqysyn ala almai, Qaraǧandynyŋ kenşılerı şeruge şyǧyp, qūrylys äbden toqtap, elımızdıŋ ekonomikasy toqyrap tūrǧan  tūs edı. Köpşılık astananyŋ auysatynyna sengen joq. Bıraq, şeşım qabyldandy. Sol sätte bız, Almatydaǧy bır top täjıribelı säuletkerler bır-bırımızben aqyldasyp, bolaşaqta astana köşse, oǧan bas jospar kerek dep, özımız soǧan yŋǧailana bastadyq. Söitıp, Aqmolaǧa kelıp, bıraz mälımetter jinap, keŋes qūryp, jerdıŋ jaǧdaiymen tanystyq. Sonda közımız Esıldıŋ sol jaǧalauyndaǧy bos jerge tüstı. Jaŋa qala osy jerde boluy kerek dep boljap, öz oiymyzdy qaǧazǧa tüsırıp, sol kezdegı Memleket basşysyna ūsynysymyzdy baiandap berdık.

Bastama Prezidentke öte ūnady. Sodan halyqaralyq konkurs jariia­lanyp, bas qalanyŋ negızgı eskizı taŋdaldy. Bız Almaty men Astana säuletşılerınen qūrylǧan şyǧarmaşylyq bırlestık sol konkursty jeŋıp aldyq. Osylaişa, 1996 jyly Aqmolada «Aq Orda» jobalau-qūrylys kompaniiasy qūryldy, ol Qazaqstannyŋ jaŋa astanasy Aqmolanyŋ bas jobalauşysy boldy. Ärıptesterım onyŋ bas­tyǧy etıp menı sailady. Sol jyly men Almatydan özım tuyp-ösken qalaǧa jaŋa şahar salu üşın säuletşıler desantyn alyp keldım.

1999 jyly ükımet ülken Bas josparǧa halyqaralyq konkurs jariialady. Sonda öte ataqty japon arhitektory Kise Kurokava jeŋımpaz boldy. Belgılı säuletşınıŋ esımı bızge sonau student kezden mälım bolatyn. Onyŋ şetel jurnaldaryndaǧy maqalalarymen, jobalarymen sol kezden tanys edık. Şyndyǧynda, Bas jobany jasauǧa ol kezde biudjette aqşa da bolǧan joq. Al japon arhitektorynyŋ artynda halyqaralyq qor tūrdy. Sol qordyŋ şarty boiynşa būl ıske jergılıktı jobalau firmalary men jergılıktı mamandar qatysuy kerek edı. Söitıp bız ataqty säuletşımen jaqynyraq tanysyp, bırge qyzmet etuge kırısıp kettık. Sol tūsta bügınde men jetekşılık etetın «Orta» degen firma tırkeldı. Bas qalanyŋ tarihy osylaişa bastalyp kettı.

Ömır özgerısterın tolyǧymen esepke alu mümkın emes qoi. Būrynǧy eseptıŋ syrtynda halyq sanynyŋ tez ösıp ketkenı bas josparǧa özgerıs engızuge sebep boldy. Boljam boiynşa 2020 jylǧa deiın Astana halqynyŋ sany 800 myŋnan aspauǧa tiıs edı. Būl aspannan alynǧan joq, mamandandyrylǧan ekı instituttyŋ mälımetterıne süiene otyryp jasalǧan zertteulerdıŋ nätijesı bolatyn. Qazır qala tūrǧyndary 1 mln-nan asyp kettı. Onyŋ üstıne elordanyŋ  jan-jaǧyndaǧy Qosşy, Qoiandy, Talapker, İlinka sekıldı eldımekender de erekşe qarqynmen damyp keledı.

– Ol kezde Esıl özenınıŋ sol jaǧalauy qūr batpaq pen qamys jailaǧan bos jer edı ǧoi. Sol saiyn dalada ǧajaiyp qala tūrǧyzylatynyna sengender boldy ma?

– Joq, ärine. İä, ol tūsta Esıldıŋ sol jaǧalauy ien dala edı. Būl maŋda Komsomolskii atty şaǧyn aumaq, qaptaǧan dachalar ǧana bolatyn. Astananyŋ qai uaqytta osyndai körkem şaharǧa ainalǧanyn özımız de sezbei qaldyq. Öitkenı osydan şirek ǧasyr būryn būl qalanyŋ sipaty müldem basqaşa bolatyn. Qazırgı boiymen kök tıregen zäulım üilerdıŋ orny qamys ösken saz batpaq edı ǧoi. Esıldıŋ sol jaǧalauyna el qonady degenge eşkım senbedı. Sol jaǧalauǧa eşkımnıŋ barǧysy kelmeitın, öitkenı eşqandai infraqūrylym joq.

Prezidenttıŋ būiryǧymen Aqordanyŋ qūrylysy bastalǧanda basqa investorlar qyzyǧu­şylyq tanyta bastady. Osylaişa, sol jaǧalauda «Aqorda» rezidensiiasy, «Qazmūnaigaz» ben «Bäiterektıŋ» qazyǧy qaǧyldy. Kezınde sary dala bolyp jatqan aumaqtyŋ jaiqalǧan jelekke oranyp, körkem şaharǧa ainalǧany, ärine, köz quantady.

Qalanyŋ ışınen jaryp ötetın tamaşa Esıl özenı, oǧan qūiatyn ekı būlaǧy Aqbūlaq pen Sarybūlaq jäne bırneşe bulvarlar bar. Bızdıŋ maqsatymyz – eŋ bırınşı qala syrtynan jasyl aimaq jasau, jasyl jelekterdı özennıŋ jäne būlaqtardyŋ boiy­men qalaǧa kırgızıp, syrtqy ormandarymen qosyp, qala strukturasyna jalpy su, kök ösımdıkter engızıp, qalanyŋ ışın tabiǧattaǧydai etıp, adamnyŋ kündelıktı tūrmysyna yŋǧaily etu bolatyn. Bas jospar osyndai maqsatpen jasalǧan. Bıraq, geografiiadan belgılı, jer şarynyŋ ainaluyna jäne aidyŋ äserıne bailanysty qai özennıŋ bolsyn oŋ jaǧalauy biık, jar, al sol jaǧalauy jazyq bolady. Tarihta osyǧan ūqsas talai derekter bar. Bızde de jazǧytūrym Esıldıŋ sol jaǧalauyn özennıŋ tasqyn suy basyp ketken jaǧdailar bolǧan. Sol qauıptı eskerıp, bas jospardyŋ jalǧasy retınde bır ülken memlekettık baǧdarlama jasap, sol jaǧalaudy injenerlık qorǧau qolǧa alyndy. Osy baǧytta özennıŋ jobasyn 20 jylǧa jobalap şyqtyq.

Qalany apattan qorǧau üşın injenerlık-gidrotehnikalyq şeşımdermen özendı tüzetıp, keŋıtıp, tereŋdetıp, jaǧalaularyn bezendırıp, osy qalanyŋ ışınen ötkızdık. Joǧarydan tasqyn su kelgende qaladan tura ötıp ketetındei jaǧdai qarastyrylyp, jasandy ekı aral jasaldy. Köpşılık bıle bermeidı, özennıŋ ūzyndyǧy – 37 km, bızdıŋ ūjym sonyŋ är metrın jobalap şyqty. Sonyŋ 80 paiyzynyŋ qūrylysy aiaqtalyp, ıske qosyldy.

– Elorda tūrǧyndary men qala qonaqtarynyŋ eŋ ädemı jäne süiıktı demalys oryndarynyŋ bırı – Esıl özenınıŋ jaǧalauy. Būl da sızdıŋ köp jylǧy eŋbegıŋızdıŋ nätijesı. Özennıŋ sol jaǧalauyna jan bıtırıp, köpırdıŋ astyna keme jürgızu ideiasy qaidan tudy?

– 2005 jyly Prezidentke qala ışınde özenge keme jürgızu konsepsiiasyn ūsyndyq, ol qabyldandy. 2007 jyly būl baǧdarlama ıske qosylyp, bırınşı kemeler paida boldy. Qazır qalanyŋ tūrǧyndary ondaǧy ülkendı-kışılı 17 kememen seruendep jür.

Jalpy, älemde özen jaǧasyna salynǧan qalalar az emes. Özenge köŋıl bölu sebebımız, ol jalpy bas josparǧa ülken äser ettı. Belgılı düniejüzılık astanalarda Moskva, Sankt-­Peterburg, Parij, London bärınde de özen bar. Bız de şaǧyn bolsa da özenımızdı keŋeitıp, bıraz körkeitıp, bezendırıp, qalanyŋ jalpy landşaftynyŋ eŋ basty bır elementı ettık.

Qazır qarasaŋyz, özennıŋ jaǧalauy naǧyz qala tūrǧyndaryna, qonaqtarǧa seruendep, qysy-jazy demalyp jüretın jerge ainaldy. Bügınde qala tūrǧyndary men turisterdıŋ eŋ süiıktı demalys ornyna ainalǧan özennıŋ jaǧalauy – jazda jaǧasy janǧa saia bolsa, qys­ta konki, şaŋǧy, syrǧanaq tebetın taptyrmas jer. Esılde keme jürgızu jobasy äu basta elordanyŋ turistık tartymdylyǧyn arttyryp, qalanyŋ syrtqy körınısın ajarlandyra tüsu maqsatynan tuyndaǧany belgılı. Bügınde mūnda şeteldıkter de jiı keledı.

Alǧaşynda būl Telman men Gaz apparatura zauyty aralyǧyndaǧy 20 şaqyrym jerdı avtobuspen barǧanşa, osy kememen jürıp ötuge yŋǧailas­tyrylǧan joba bolatyn. Ökınışke qarai, bügınde kemeler jöndeudı qajet etıp tūr.

Öz basym şetelge şyqqanda köbıne kölıktıŋ osy türıne otyrǧandy ūnatamyn. Öitkenı qalany jaiau aralaudan aiaq şarşaidy. Al kemede tamaşa, tynyǧyp otyryp, tamaǧyŋ men susynyŋdy ışıp, dıttegen jerıŋe keptelıssız ärı eş kedergısız jetesıŋ. Keremet emes pe?!

– Keptelıs demekşı, soŋǧy kezderı qalada joldar keŋeitılıp, jaŋa köpırler boi kötergenımen, keibır köşelerde kölık tyǧyny azaimai tūr. Sızdıŋşe, sebebı nede? Jalpy būl mäseleden qūtyludyŋ joly bar ma?

– Ärine, būl – ülken mäsele. Basty sebep, bırınşıden, qalanyŋ transporttyq jospary dūrys esepke alynbaǧan. Onyŋ üstıne qai qala bolsa da, qalanyŋ ortalyq jaǧyn ainalyp, qai baǧytta bolsyn toqtamaityn, üzdıksız qozǧalys magistralı boluy kerek. Mysaly, qazır Astananyŋ qandai keŋ köşesımen jürseŋız de, aldyŋyzdaǧy baǧdarşamǧa baryp tırelesız. Sondai svetoforsyz jol tobyrlary, iaǧni razviazkalar bolsa, onda är baǧyt öz betımen, bır-bırıne kedergı keltırmei, bıraz mäsele şeşıler edı. Elordada osyndai magistraldyŋ tapşylyǧy sezıledı. Bas josparda būl mäsele qaras­tyrylǧan. Degenmen, jol tobyryna köp jer kölemı kerek. Kezınde öte qajettı jol toraptary uaqytynda salynbady. Keibır jerde olardyŋ ornyna basqa ǧimarattar tūrǧyzylyp, qala qūrylysynda bıraz qatelıkter oryn aldy. Endı qazır ony tüzetu üşın qarajat jäne uaqyt kerek.

Keptelısten qūtyludyŋ bırden-bır joly – razviazkalardy köbeitu. Taǧy bır ülken mäsele, būryn keŋes zamanynda şaǧyn audandarda mektep, balabaqşa, düken, därıhana, himiialyq tazalau, şaştaraz degen köp bolsa 500 metrden aspaityndai aumaqta ornalasatyn. Qazır şe, tūrǧyndardyŋ jūmys ısteitın jerı ana şette, mektep myna şette, balabaqşa tıptı basqa jaqta, sonyŋ saldarynan adamdar qarama-qarsy baǧytta ertelı-keş sartyldap bırın-bırı tasymaldaidy da jüredı. Qaladaǧy kölık keptelısınıŋ azaimauynyŋ taǧy bır sebebı – osy.

– Bügıngı bas qalanyŋ 100-den astam ǧimaratynda sızdıŋ qoltaŋbaŋyz baryn bılemız. Solardyŋ ışınde «Samal» şaǧyn audanyn jobalap, salǧan kezder esıŋızde me?

– Älbette. Astana Arqaǧa auysqannan keiın ortalyq memlekettık organdardy ornalastyru kün tärtıbındegı maŋyzdy mäsele boldy. Osy oraida bız eskı ortalyqty jaŋǧyrtu jūmys­tarymen ainalystyq. Būl üilerdı salu basynda Qazaqstannyŋ ataqty qūrylys kompaniialaryna ūsynyldy. Keiın būl jobany türıkter qolǧa aldy. Söitıp, «Samal» şaǧyn audanynda 9 jäne 12 qabatty 718 päter salyndy. Sol üilerdıŋ syrtqy boiauy älı künge deiın sol qalpynda saqtalǧan. Barşaǧa belgıl, ol kezde sapaǧa köbırek köŋıl bölınuşı edı.

Uaqyt öte kele astanamyzdyŋ beinesı qalyptasa bastady. Jaŋa ǧimarattar qalanyŋ körkın aşa tüstı. «Samal» tūrǧyn üi keşenımen bırge men «Millenium» galereiasyn, «Biznes servis ortalyǧyn», Qarjy ministrlıgı aldyndaǧy alaŋ, Astanalyq saiabaqtaǧy «Akvapark» keşenın, «Qazaq halqyna alǧys» monumentın, «Ūlytau» alleiasyn jobalau, salu jūmystaryna tıkelei aralastym. Osylaişa, otandyq jäne şeteldık eŋ üzdık säuletşılermen bırge astanamyzdyŋ jaŋa kelbetın qalyptastyrdyq.

Ökınışke qarai, qazır qūry­lys sapasy tömendep kettı. Mysaly, bügıngı qūrylysşylar üilerdıŋ qasbetın qaptauda, onyŋ bekıtetın zattary da, esıkter, sement, armatura, bärınıŋ baǧasyna qaraidy. Bärıŋızge mälım, biznestıŋ zaŋy şyǧyndy neǧūrlym azaityp, tabysty ūlǧaitu. Degenmen, būl rette baqylaudy küşeitken jön. Jobalauşy smetany dūrys jasap, jauapkerşılıktı sezınuı kerek, memlekettık saraptama men tehnikalyq şeşımder dūrys boluy qajet. Būryn jobany qabyldau üşın memlekettık komissiia bolatyn. Qazır bärı basqaşa. Onyŋ üstıne bügınde täjıribesı, bılımı joq mamandar köbeiıp kettı. Jauapkerşılıktı sezınbeudıŋ saldary qūrylystaǧy nebır keleŋsızdıkterdı tudyryp otyr.

Şetelde zaŋ bızdıkındei emes, qatal. Jasyratyny joq, qazır qūrylys ülken bır bizneske ainalyp barady. Oǧan qyzyqpaityn adam joq. Olar qūrylysta qalyptasqan erejeler baryn, jobalau tärtıpterın eskere bermeidı. Qazır keibır baqylauşylar lisenziiany satyp ala salady. Avtorlyq jäne tehnikalyq baqylauşylar qūrylys barysyn jıtı qadaǧalauy qajet. Sebebı qai ıste bolsyn eŋ basty mäsele – sapa. Bıraq, būǧan män berıp jatqandar şamaly.

Keŋester zamanynda jobalau­men ainalysatyn köp bolsa, 200 kontora bolatyn. Ol kezde är ministrlıktıŋ öz jobalau kompaniiasy jäne oblysta olardyŋ filialdary jūmys ısteuşı edı. Qazır Qazaqstanda 15 myŋ jobalau kompaniiasy bar.

– Serık İsaūly, ömırıŋızde Astananyŋ alar orny erekşe ekenı belgılı. Özıŋız tūrǧyzǧan qalanyŋ keleşegın qalai elestetesız?

– Osyndai tarihi jaǧdaiǧa qatysyp, el astanasynyŋ salynuyna, onyŋ damuyna üles qosqanym – men üşın ülken qūrmet, märtebe. Eŋ bastysy, oidaǧy närsenı qaǧaz betıne tüsırıp, onyŋ ıske asyryluyna kuä bolu, ärine, ülken baqyt.

Astana – tek menıŋ, tūrǧyndardyŋ ǧana emes, elımızdıŋ maqtanyşy. Bärımız de osy elordamen maqtanamyz. Balalyq şaǧym Astanadan alpys şaqyrym jerde ornalasqan şaǧyn auylda öttı. Anammen Aqmolaǧa kelgende, auyldan şyqqan avtobus qazırgı «Pucha» dükenınıŋ aldyna kelıp toqtaityn. Sonda böten qalada adasyp ketpeiın dep, anamnyŋ etegınen myqtap tūryp ūstap alatynmyn. Qazır qarap otyrsam, ol kezde qala kıp-kışkentai bolǧan eken-au. Endı, mıne, alyp astanaǧa ainalǧan elordadan eşqaida ketkım kelmeidı. Bır jaqqa şyqsam, Astanaǧa jetkenşe asyǧamyn.

Almatyda oqyp, bılım alyp, jūmys ısteu kezınde är qazaqtyŋ armany bolatyn. Sol jerde 30 jyl tūrdym, qyzmet ettım. Bıraq, qazır Almatyǧa barsam, köp bolsa bır-ekı kün ǧana bolamyn, keiın qaitadan osynda kelgım keledı de tūrady.

Bügıngı elordamyz keleşekte jiyrma bırınşı ǧasyrdyŋ auyz toltyryp aitatyndai ülken qalasy bola bersın! Astanada qyzmet etu, Astana üşın eŋbek etu, Astanamen bırge ösu, örleu – būl ülken märtebe. Sol üşın de taǧdyryma öte rizamyn.