Qazaq halqy – myŋdaǧan ǧasyrlar boiy apaitös keŋ dalada erkın ösıp, erjetken halyq. Sonau ǧasyrlar qoinauynan jetken ruhani qūndylyqtary: onyŋ tılı, ǧajaiyp folklorlyq tuyndylary, keskındeme, qoldanbaly mūraǧattarynyŋ tereŋ sipaty būl halyqtyŋ ūlylyǧyn körsetse kerek.
Qazaqstan – qazaq halqynyŋ ata-baba mekenı, ejelgı qonysy. Būl jerde ata-babalarymyz tudy, tūrdy, ömır sürdı, onyŋ topyraǧy – ata-babamyzdyŋ kındıgı kesılgen keŋ jazira jerı. Qazaqstan tarihynda Aqmola qaşanda erekşe oryn alady.
19 ǧasyrdyŋ 30-jyldarynyŋ basynda Esıl özenınıŋ oŋ jaǧalauynda, Qaraötkel qonysyna taiau jerden Aqmolanyŋ äskeri bekınısı boi köterdı. Bırneşe jyldardan keiın mūnda tört būryşty kelgen bes bekınıstı dala qamaly salyndy. Ony Semeke hannyŋ tıkelei ūrpaǧy, aǧa sūltan atanǧan Qoŋyrqūlja Qūdaimendin basqardy. Syrtqy ortamen, özge eldermen bailanysty tıkelei jüzege asyrǧan onyŋ qyzmetı turaly mūraǧatta jinaqtalǧan qūndy jädıgerler baiandaidy.
1862 jyly Aqmola äskeri bekınısı okrugtık qala märtebesın alady. Memlekettık mūraǧat qorlarynda osy oqiǧany baiandaityn, okrugtık qalanyŋ aşylǧandyǧy turaly, Batys Sıbırdıŋ general-gubernatoryna jazylǧan aqparat saqtalǧan. Sondai-aq, mūnda syrtqy okrugter ataularynyŋ tüsındırmesı, Işkı ıster ministrınıŋ Aqmola oblysyn bekıtu turaly, Batys Sıbır men Aqmola sūltandary beinelengen fotosuret, Batys Sıbır general-gubernatorynyŋ Aqmola, Qarqaraly jäne Aiagöz okrugterınde ötken järmeŋkeler turaly jazbasy, Petropavlovskıden Presnogorkov stansasyna deiın poşta bailanysyn aşudyŋ maŋyzdylyǧy, Aqmola qalasynda qoǧamdyq bank aşu jönındegı bıldırmelerı bar.
Jyldar öte kele Aqmola qalasy äskeri-strategiialyq maŋyzyn joǧaltyp, sauda-sattyq ısımen daŋqy şyǧa bastady.
Osyǧan säikes qalanyŋ odan arǧy tarihy Aqmola köpesterınıŋ tarihymen tyǧyz bailanysty boldy. Aqmolada qonystanǧan alǧaşqy köpester mūnda Tobyl, Petropavl jäne Tümen mekenderınen keldı. Jergılıktı sauda tızgını Kubrinder äuletınıŋ enşısıne tidı. Olar uaqyt aǧymyna orai qalalyq dumaǧa sailanyp, qaiyrymdylyq şaralarymen de ainalysty.
Qala men memlekettıŋ ekonomikasyn damytuda el tarihynda «tyŋ epopeiasy» degen atpen engen tyŋ jäne tyŋaiǧan jerlerdı igeru attanysy eleulı röl atqardy.
Tyŋ köterudı qazırgı äleumettık-ekonomikalyq oi süzgısınen qarasaq, būǧan respublikanyŋ qosqan ülesı de eleulı. Qazaq KSR Joǧarǧy Keŋesı Prezidiumynyŋ jarlyǧymen Aqmola qalasy Selinograd qalasy bolyp atandy. 1961 jyly KSRO Ministrler Keŋesı «Selinograd qalasyn damytu turaly» qauly qabyldady, al 1963 jyly Selinograd qalasyn saludyŋ bas jospary bekıtıldı.
Mūraǧatta jinaqtalǧan baǧaly qūjattar arasynan Qazaq KSR Ministrler Keŋesınıŋ 1963 jyldyŋ 11 aqpanyndaǧy «Selinograd qalasyn saludy josparlau jäne onyŋ bas josparynyŋ negızgı erejelerın bekıtu turaly» qaulysyn, tyŋ ölkesınıŋ qūryluyna bailanysty Selinograd qalasyn qaita salu turaly şaralar jönındegı materialdardy jäne qala magistraly jüiesınıŋ bas josparyn tabuǧa bolady.
Selinograd qalasyn äleumettık-ekonomikalyq jaǧynan damytudyŋ 90-jyldaryndaǧy qūjattary täuelsız memleket retındegı Qazaqstannyŋ qalyptasu kezeŋınen, prezidenttık instituttyŋ qūryluynan, ekonomika men äleumettık salalardy damytudyŋ bastapqy reformalarynan syr şertedı.
Qazaq – batyr halyq, namysşyl halyq, erjürek halyq. El basyna qiyn-qystau kün tuǧanda erlerı namys otyn jaǧyp, tuǧan topyraǧyn qasyq qany qalǧanşa qorǧaǧanyna ötken tarih kuä, keşegı sūrapyl zaman kuä. XX ǧasyrdyŋ quǧyn-sürgının bastan keşıp, jaŋa myŋjyldyqtyŋ tabaldyryǧyn jaŋǧyrǧan qalpynda attaǧan Qazaqstan özınıŋ barşa töltuma bolmysyn, jarqyn da bai mädenietın, ǧasyrlar qoinauynda qalyptasqan salt-dästürın, qyzyq ta qily-qily tarihyn älem halyqtarynyŋ aldyna jaiyp salyp, qūldyǧy men zorlyǧy joq jaŋa ömırdı jaŋǧyrtu üşın, eŋbek pen mädeniettı jarastyru üşın jaŋaşa ömırge qadam basty. Täuelsızdıkke qol jetken tūsta memleketımız jalpyūlttyq erekşelıkter men müddelerdı eskere otyryp, derbes astanasy jönınde öz taŋdauyn jasady.
Jasampaz jerımızde Qazaq memleketı berık ornyqty. Soǧan orai, Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ Jarlyǧymen 1997 jyldyŋ 10 jeltoqsanynda Aqmola qalasy Qazaqstan Respublikasynyŋ astanasy bolyp jariialandy.
Al 1998 jyldyŋ 6 mamyrynda Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ Jarlyǧy boiynşa Aqmola qalasy Astana qalasy bolyp ataldy.
Joǧarǧy Keŋestıŋ «Täuelsız Qazaqstan Respublikasynyŋ astanasyn Almatydan Aqmolaǧa auystyru turaly» şeşımı qalanyŋ būdan arǧy damuynyŋ alǧyşarttaryn belgılep berdı. Mūraǧatta jinaqtalǧan 1997 jylǧy memlekettık organdardy Aqmola qalasyna köşıru tızımı men merzımı, Aqmola qalasyn äleumettık-ekonomikalyq jaǧynan damytudyŋ negızgı körsetkışterı, ony örkendetudıŋ tūjyrymdamasy tärızdı qūjattar ötkennen syr şertedı, jüzege asyrylǧan san qily mındetterdı eske tüsıredı.
Astananyŋ damuynda 1998 jyldyŋ 10 mausymynda halyqaralyq qauymdastyqtardyŋ qatysuymen ötkızılgen qala tūsaukeserınıŋ maŋyzy erekşe boldy. Memlekettık mūraǧatta osynau tūsaukeserge şaqyrylǧandardyŋ tızımı men basqa da qūndy qūjattary saqtalǧan.
Astana qalasynyŋ äkımşılık-aumaqtyq bölınısındegı özgerısterge bailanysty qūjattardyŋ syrtynda, astananyŋ şekarasyn qaita belgıleu jönındegı qūjattar saqtalǧan.
Qala tarihyna bailanysty tarihi jädıgerlerdı jinaqtau, ızdeu, tabu jönındegı memlekettık baǧdarlama aiasynda Astana qalasy Memlekettık mūraǧatynyŋ qyzmetkerlerı eleulı jūmystar atqaryp otyr.
Mūraǧatşylardyŋ Resei Federasiiasynyŋ Omby oblystyq tarihi mūraǧatyna, Orynbor Memlekettık mūraǧatyna, Tatarstan Ūlttyq mūraǧattaryna, Podolsk qalasyndaǧy Qorǧanys ministrlıgınıŋ ortalyq mūraǧatyna barǧan saparlary asa jemıstı boldy. Būl jerden sala mamandary elımızdıŋ, Astananyŋ tarihyna bailanysty köptegen qūjattardy tabuǧa qol jetkızdı. Bügınde olar Astana qalasy Memlekettık mūraǧatynyŋ altyn qoryna enıp otyr. Joǧaryda atalǧan qūjattardyŋ köşırmesı tüpnūsqamen para-par.
Elbasy N.Ä.Nazarbaev «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» atty baǧdarlamalyq maqalasynda tarihtyŋ ötkenıne köz jügırtıp, jaŋa tarihi kezeŋderge jan-jaqty baǧa bere otyryp, ruhani jaŋǧyru arqyly bolaşaqqa degen özınıŋ parasatty pıkırlerı men közqarasyn bıldırdı. «Ekı däuır tüiısken ölıara şaqta Qazaqstanǧa tübegeilı jaŋǧyru jäne jaŋa ideialar arqyly bolaşaǧyn baiandy ete tüsudıŋ teŋdessız tarihi mümkındıgı berılıp otyr… Men barşa qazaqstandyqtar, äsırese, jas ūrpaq jaŋǧyru jönındegı osynau ūsynystardyŋ maŋyzyn tereŋ tüsınedı dep senemın. Jaŋa jaǧdaida jaŋǧyruǧa degen ışkı ūmtylys – bızdıŋ damuymyzdyŋ eŋ basty qaǧidasy» dep el keleşegıne ümıt artady.
Balqiia Baimaǧanbetova,
Astana qalasy Memlekettık mūraǧatynyŋ direktory
