2022 jyly elordanyŋ biudjetı qandai negızgı salalardy qamtidy? Ärtürlı partiia ökılderınen qūralǧan mäslihat deputattary arasynda pıkır qaişylyqtary jiı bolyp tūra ma? Halyq qalaulylary äleumettık jelıde özderın tegtegen posttardy ünemı oqi ma? Äleumettık jelınıŋ arqasynda qandai mäseleler şeşımın tapty? Deputatpen qai jerde jolyǧyp, talap-tılegıŋdı aituǧa bolady? Osy jäne basqa da sūraqtarǧa elordalyq mäslihat hatşysy Erlan KANALİMOV «El Orda» YouTube arnasyna bergen sūhbatynda jauap berdı.
– Erlan Ermekūly, elordanyŋ kelesı jylǧy biudjetı qandai bolary bärımızge qyzyq. Qandai baǧyttar basymdyqqa ie bolmaq?
– Keler jylǧy biudjet jeltoqsannyŋ 15-ı künı mäslihattyŋ kezektı sessiiasynda bekıtıldı. Biudjet ädette üşjyldyq merzımge bekıtıledı. Eger tūrǧyndar qalalyq biudjettıŋ naqty qandai dünielerge qarastyrylǧanyn bılgısı kelse, tolyq aqparatty bızdıŋ saitymyzdan taba alady. Keler jylǧy biudjette, ädettegıdei, äleumettık baǧyttarǧa basymdyq berıledı. Biudjettıŋ 30 paiyzyn bılım beru, densaulyq saqtau, halyqty äleumettık qorǧau, järdemaqy, zeinetaqy, atauly äleumettık kömek jäne basqa da äleumettık baǧdarlamalar qūraidy. Sondai-aq mädeniet pen sportqa da bırşama köŋıl bölınedı. Negızınen, biudjet bırınşı kezekte partiialardyŋ sailaualdy baǧdarlamalarynyŋ jobalaryn ıske asyruǧa baǧyttalǧan. Öitkenı deputattar jol kartasynyŋ ıske asyryluyna müddelı.
– Osy biudjettıŋ jobasyn talqylaǧanda onyŋ qandai tūstary deputattardyŋ arasynda talas tuǧyzdy?
– Deputattar är salanyŋ ökılderı ekenın bılemız. Mysaly, bızdıŋ elordalyq mäslihattyŋ deputattary 18 türlı salanyŋ mamandarynan jinalǧan. Ärqaisysy özıne jaqyn salanyŋ mäselesın köteredı. Bızde sailaualdy baǧdarlamalardyŋ oryndaluy boiynşa jol kartasy bar, sonyŋ är tarmaǧyna är deputat bekıtılgen. Ärqaisysy sol tarmaqtardyŋ oryndaluyn baqylaidy. Mäslihatta eŋ äuelı baspana mäselelerıne köbırek köŋıl bölınedı. Odan keiın äleumettık nysandarǧa nazar audarylady. 2000 jyldary qalamyzǧa 16 auyl-aimaq qosylǧan bolatyn, üşınşı kezekte sol tūrǧyn alaptardy damytu mäselesı bızdıŋ jıtı baqylauymyzda. Öitkenı elorda halqynyŋ besten bırı şetkı aimaqtarda tūrady.
– Astanada aqyly avtotūraqtar belgılengen. Qazırgı taŋda olardyŋ sany şamamen 500-dei. Alaida bızdıŋ oqyrmandarymyzdyŋ aituynşa, būl tızımge aula maŋyndaǧy aumaqtar da kırıp ketken. Mysaly, Jeltoqsan köşesı 32-üide osyndai problema bar. Sonda avtomobil ielerı öz üilerınıŋ janynda tegın toqtai almai ma?
– «Astananyŋ kölık tūraǧy keŋıstıgı» – memlekettık-jekemenşık serıktestık jobasy. Qatelespesem, ol tört jyldai uaqyt būryn jüzege asyryla bastaǧan. Bıraq joba biyl ǧana ıske qosyldy. Öitkenı tehnikalyq-ekonomikalyq negızdemesı, kelısımdık mındetterdı oryndau boiynşa bıraz kedergı bar edı. Barlyq tūraq oryndary tūrǧyndardyŋ kelısım boiynşa belgılenuı kerek. Onsyz bız bırde-bır aulanyŋ janyndaǧy bos keŋıstıktı aqyly avtotūraqtar tızımıne qosa almaimyz. Aqyly avtotūraqtar daŋǧyldardyŋ, negızgı köşelerdıŋ boiynda ornalasuy tiıs. Eger oqyrmandar baǧanaǧydai naqtyly bır jaǧdai boiynşa şaǧymdanyp jatsa, onda osy mäselenı qarastyryp köreiık. Öitkenı aqyly avtotūraq oryndarynyŋ bärı Kölık basqarmasymen, Jol polisiiasymen, audan äkımdıkterımen kelısılıp, odan soŋ Qoǧamdyq keŋeste qaralyp, sodan keiın ǧana mäslihattyŋ qarauyna tüsken bolatyn. Sondai-aq aita ketu kerek, äleumettık osal toptarǧa jatatyn adamdar, köpbalalylar, soǧys ardagerlerı men olarǧa teŋestırılgender avtotūraqtarǧa tegın toqtai alady.
– Mūndai toptaǧy adamdar avtotūraq qyzmetın tegın paidalanuy üşın belgılı bır orynǧa jügınuı kerek pe?
– Kez kelgen adam saittaǧy aqparattan nemese koll-ortalyqqa habarlasyp, atalmyş joba aiasynda özderınıŋ sol sanatqa jatatyn-jatpaitynyn anyqtai alady. Eger sol sanatqa jatatyndardyŋ atynda kölık bar bolatyn bolsa, onda tūraqqa toqtaǧanda kamera ony avtomatty türde «tanidy».
– Biyl qalalyq mäslihatqa «Nūr Otan» partiiasymen qatar Qazaqstan halyq partiiasy men «Aqjol» partiiasynyŋ da ökılderı endı. Būl jaǧdai şeşım qabyldau prosesıne qalai äser ettı? Deputattar arasynda pıkır qaişylyqtary jiı bolyp tūra ma?
– Elordalyq mäslihat tarihynda tūŋǧyş ret biyl üş partiianyŋ ökılderı bas qosty. Bırınşı şaqyrylymdy bızde 25 mandat bolatyn. Keiın qalanyŋ ösıp kele jatqanyn eskerıp, deputattardyŋ sany östı, bügınde mäslihatta 31 deputat bar. Onyŋ 26-sy «Nūr Otan» partiiasynyŋ ökılderı bolsa, 3-euı – «Aqjol», 2-euı – Qazaqstan halyq partiiasynyŋ ökılderı. Bıraq mäslihat belgılı bır partiianyŋ emes, halyqtyŋ müddesın közdeidı. Barlyq sailaualdy baǧdarlamalar halyqtyŋ talap-tılegı negızınde äzırlengen. Iаǧni bızde halyqqa qatysy joq baǧdarlamalar joq. Bız «109» qyzmetıne taldau jasadyq, oǧan halyqtan 3 milliondai talap-ötınış kelıp tüsken. Bız olardy jüielep, 10 negızgı baǧytty ırıktep aldyq. Älbette, kelıspeuşılıkter bolyp tūrady. Bıraq sondai bolǧan künnıŋ özınde barlyq şeşım özara dauys beru arqyly şeşıledı.
– Sız äleumettık jelılerde ünemı belsendılık tanytasyz. Posttaryŋyzdy özıŋız jazasyz ba?
– Ärine, ne ıstep jatqanymyz jaily halyqty aqparattandyruymyz kerek. Bıraq onymen ǧana şektelmei, kerı bailanysqa da köbırek män beruımız qajet. Keibır kezde adamdar bızdıŋ posttarymyzdyŋ astyna pıkır qaldyrady, qalaǧa qatysty mäselelerdı jazady. Ol da bızge paidaly.
– Demek, äleumettık jelıdegı syni pıkırler sızderdıŋ jūmystaryŋyzǧa kömektesedı ǧoi. Naqty mysaldar aita alasyz ba?
– Aruaqty syilaǧan halyqpyz ǧoi. Üş jyl būryn qalanyŋ ortalyq ziraty qala syrtyna köşırılgen bolatyn. Ortalyqtan şamamen 15-20 şaqyrymdai alystau. Köbınıŋ kölıgı joq, onyŋ üstıne ziratqa baratyndardyŋ basym köpşılıgı – qarttar. Osy mäsele jaily säuır aiynda bır-ekı kısı äleumettık jelıde maǧan jazyp, ziratqa baratyn qoǧamdyq kölık qarastyruymyzdy sūrady. Olardyŋ pıkırın eskere kele bız ol jaqqa qatynaityn kezeŋdık baǧdardy ıske qostyq. Säuır aiynyŋ aiaǧynan bastap qazan aiynyŋ soŋyna deiın sol ziratqa kölık qatynap tūrdy. Odan bölek, tapsyrylǧan üilerdıŋ sapasy, aulalardy abattandyru jaily da kelıp tüsken köp pıkırdı eskeremız.
– Äleumettık jelıde deputattardy tegtegen posttardyŋ bärın oqisyz ba?
– Ärine. Keşkısın jūmystan qolym bosaǧan soŋ Facebook, Instagram siiaqty jelılerdı bır şolyp şyǧam.
– Tūrǧyn tıkelei deputatpen jolyǧyp, talap-tılekterın aita ala ma?
– İä, är deputattyŋ WhatsApp jelısındegı nömırın jariialap qoiǧanbyz, sol nömır arqyly kez kelgen tūrǧyn habarlasa alady. Odan bölek, mäslihattyŋ saityndaǧy tıkelei efir arqyly da sūraq qoiuǧa bolady. Sondai-aq deputattar özderınıŋ jūmys ornynda, partiianyŋ ǧimaratynda, äkımdıkte, «Janūia» ortalyǧynda qabyldaidy. Qazır sol jaǧalaudan deputattar qabyldaityn ǧimarat ızdestırıp jatyrmyz. Iаǧni deputattarmen jolyǧuda asa köp kedergı joq.
– Al mäselenı şeşude qandai da bır merzım bekıtesızder me?
– Şamamen ekı aptada şeşıledı. Eger qosymşa derekter kerek etetın ötınış bolsa, onda bır aidai uaqytty alady. Ädette, bız ekı aptadan soŋ qabyldauǧa kelgen azamatqa habarlasyp, mäselesı şeşıldı me, joq pa – sony anyqtaimyz.
– Qyzmettık kuälıgıŋızdı qanşalyqty jiı paidalanasyz?
– Qyzmettık kuälıgımız qaltamyzda, ünemı özımızben alyp jüruımız kerek, öitkenı onyŋ ışınde ǧimaratqa kıretın «magnitkamyz» bar. Sol kezde ǧana paidalanamyn. Bylai basqa maqsatta paidalanǧan kezım bolǧan emes.
Botagöz MARATQYZY
