Bodandyq būǧauynan bosaǧan, azattyq alǧan qazaqtyŋ özın-özı tanuǧa, ötkennen sabaq aluǧa ūmtylyp, tarihty qazbalauy zaŋdy edı. El Täuelsızdıgı jariialanysymen-aq auzy dualy, ziialy azamattardyŋ aqyl-keŋesımen tarihta ötken äigılı babalardyŋ ruhyna baǧyştalyp as berıluı eldıŋ erkın, sanaly ömırge aiaq basqanynyŋ alǧaşqy belgısı edı. Odan soŋ 1998 jyldy Prezident Nūrsūltan Nazarbaev «Halyq bırlıgı men Ūlttyq tarih jyly» dep jariialady. Mūndai igı qadamdar qazaq oqymystylarynyŋ ūlttyq mädeni mūralardy tügendeuı, tarihtyŋ aşylmaǧan aqtaŋdaq betterıne den qoiuy, tyŋ taqyryptarda zertteu jürgızuı sekıldı qyruar şarualarmen jalǧasyn tapty.
Bügıngı taŋda keŋestık kezeŋ, otarlyq däuır būrmalaǧan jasandy derekter tūmanyn seiıltıp, şyn tarihty aşuǧa yntyqqan azamattar köp. Al Elbasy ǧalymdardyŋ ūsynysyna orai 2015 jyly Qazaq handyǧynyŋ qūrylǧanyna 550 jyl toluy keŋ kölemde atap ötıletındıgın mälımdedı.
Būqaralyq aqparat qūraldarynda ǧana emes, äleumettık jelılerde, azamattardyŋ jeke paraqşalarynda süiınşılei habarlanǧan, halyq tarapynan qyzu qoldau tapqan osynau mereitoi jaiynda bız de tarihşy ǧalymdarmen oi bölısken edık.
Nūrlan ATYǦAEV, tarih ǧylymynyŋ kandidaty, Ş.Uälihanov atyndaǧy Tarih jäne etnologiia instituty direktorynyŋ orynbasary:
Qazaq handyǧy 1465 jyldyŋ qazanynda qūrylǧan
– Tarih jäne etnologiia instituty Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧyn toilau turaly ūsynys jasaǧanyn bılemız. Közdelgen maqsat ne?
– 2015 jyldyŋ küzınde Kerei men Jänıbektıŋ qazaq halqynyŋ derbes memlekettık bırlestıgın – Qazaq handyǧyn qūrǧandyǧyna 550 jyl tolady. Osyǧan orai bızdıŋ institut būl datany mereitoilyq datalar tızımıne qosu jäne Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧyna arnalǧan ıs-şaralar ötkızu turaly bastama kötergen bolatyn. Bızdıŋ bailamymyz boiynşa, Qazaq handyǧynyŋ qūrylǧan sätın atap ötu qazaqstandyq memlekettılıktıŋ jäne otanşyldyqtyŋ nyǧaiuyna septıgın tigızuı tiıs.
Qazaqstan – bızdıŋ aumaǧymyzda däuırlep ötken saq, üisın, ǧūn jäne basqa da etnikalyq qoǧamdastyqtar men memlekettık qūrylymdardyŋ mūragerı. Atalǧan memlekettık qūrylymdardyŋ bärı de qazaq memlekettılıgınıŋ tarihynyŋ bastauy ekenı dausyz. Qazaqtar men osy ūly ata-babalarymyzdyŋ arasyndaǧy tarihi bailanys turaly Elbasy N.Nazarbaev «Ūlytau törındegı tolǧanys» atty syr-sūhbatynda jaqsy aityp ketken edı.
– Qazaq handyǧynyŋ qūrylu uaqyty naqty qai kezge tura keledı?
– Qazırgı tarihşylardyŋ basym bölıgı qazaq handyǧynyŋ qūrylu uaqyty retınde 1465 jyldyŋ tamyzy men 1466 jyldyŋ tamyzy aralyǧyn qarastyrady. Jalpy, Qazaq handyǧynyŋ düniege keluı turaly naqtyly data jalǧyz bır tarihi derekközde aitylǧan. Iаǧni, Myrza Mūhammad Haidardyŋ «Tarih-i Raşidi» atty ataqty eŋbegınde Kerei men Jänıbek bilıgı Hijranyŋ 870 jyly bastaldy delıngen. Būl qūndy derekke senbeuge negız joq. Hijranyŋ 870 jyly zamanaui küntızbe boiynşa 1465 jyldyŋ 24 tamyzynda bastalyp, 1466 jyldyŋ 11 tamyzynda aiaqtalady.
Ata-babamyzdyŋ dästürıne säikes, handar sailanatyn ūly qūryltailar küz ortasynda ötetın bolǧan. Endeşe, Kerei sūltannyŋ taqqa otyruy, tiısınşe, Qazaq handyǧynyŋ qūryluy 1465 jyldyŋ qazanyna keledı deu qisyndy körınedı.
Tūrsynhan Zäkenūly, tarih ǧylymynyŋ doktory, L.N.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ professory:
Qazaq memlekettılıgı baiyrǧy zamanalardan bastau alady
– Qazaq handyǧynyŋ tarihyn qazaq memlekettılıgınıŋ tarihy dep jürgender bar. Būl qisynǧa siia ma?
– Qazaq handyǧy men Qazaq memlekettılıgı – ekeuı ekı basqa ūǧym. Qazaq handyǧy qazaq memlekettılıgınıŋ aiasyna kıredı nemese onyŋ belgılı bır kezeŋı dep tüsıngen jön. Is jüzınde Qazaq jerındegı memlekettılık dästür tym erte kezden bastau alady. Arheologiialyq derekter Qazaq jerınde būdan bır million jyl būryn adamzat mekendegenın däleldese, osyndaǧy memlekettılık dästür tek ekı jarym myŋ jyldy qūraidy. Uaqyt keŋıstıgınen qaraǧanda būl – öte az uaqyt. Bıraq bır närsenı ūmytpaǧanymyz jön, ol bızdı ainala qorşaǧan örkenietter. Olardyŋ senımdı jazba tarihy ary ketse üş myŋ jyldy qūraidy. Al qazaq jerındegı alǧaşqy memleketter turaly derekter bızdıŋ zamanymyzdan būrynǧy VI-V ǧasyrlardan bastalady. Memlekettılıkke bailanysty eŋ alǧaşqy derek retınde saqtardyŋ üş bölıgı, qazaqşa aitqanda «üş jüzı» turaly mälımet bergen Parsy patşasy Dariidıŋ jazbalaryn atauǧa bolady.
– Sonda qazaqtaǧy üş jüz turaly äŋgıme Darii patşa zamanynda-aq bolǧan ba?
– Solai deuge bolady. Eŋ basty mäsele, qazaq ūǧymyndaǧy «jüz» – sandy emes, jerdıŋ tegıs betın meŋzeidı, iaǧni, «üş bölık» degen söz. Būl Qazaq handyǧyndaǧy territoriiany üş jüzge böludıŋ tereŋ tarihi negızge ie ekenın körsetedı.
Meilı, qalai desek te, saqtardyŋ bızdıŋ jerımızde memleket qūrǧany, memleket qūra otyryp küştı jauǧa tötep bergenı aidai aqiqat. Bızde būl jaǧy älı tolyq zerttelmei kele jatyr. Bır ǧana saqtardyŋ Parsy patşalary Kir men Dariidıŋ, makedoniialyq Eskendırdıŋ joryqtaryna pärmendı toitarys beruı olarda erteden kele jatqan eldık dästürdıŋ otanşyldyq sezımnıŋ bolǧandyǧyn küştı däiekteidı. Elı, Otany joq halyq ondai bolar ma edı?! İt közı tütın tanymas bolsa, olardy ärkım-aq qalpaqpen qaǧyp ala berer edı. Būl – oilanatyn mäsele. Dalamyzdaǧy osynau eldık, erlık dästürdı keiın Alyp Er Toŋa jalǧastyryp, Türkı zamanyna jetkızdı. Osy aralyqta ejelgı Üisın, Ǧūn memleketterı saltanat qūrdy.
Qaisy bırın aitamyz, jalpy alǧanda, baiyrǧy Qazaq jerın şyǧysynan Qytai örkenietı, oŋtüstıgınen Tarym örkenietı, tüstık-batys jaǧynan ortaaziialyq Qosözen (Maurennahr) örkenietterı qorşap jatty. Onyŋ üstıne, «Ūly jıbek joly» arqyly Şyǧys pen Batys mädenietınıŋ jäne oŋtüstıktegı ündı-ariandyq mädeniettıŋ äserınde tūryp, düniejüzınıŋ eŋ ozyq ideialary men memlekettılık täjıribelerın boiyna sıŋırdı. Sol arqyly köşpendı örkeniet pen otyryqşy örkeniettıŋ, Batys pen Şyǧys örkenietterınıŋ toǧysqan tūsynda jaŋaşa tūrmys salty qalyptasty. Mūndai jerde memleket bolmady degenge qalai auyz barady? Tarih köşımen özımızdıŋ talailaǧan köşpendı, jartylai köşpendı memleketterımız ötıp kettı. Olardyŋ tarihyn bızden eşkım tartyp ala almaidy. Öitkenı, olardyŋ bärı qazırgı Qazaqstannyŋ aumaǧynda baiyrǧy qazaq dalasynda qūryldy. Endeşe, 1565 jyldy bızdıŋ jerımızde memlekettılık dästürdıŋ äbden pısıp-jetılıp, jaŋaşa damu kezeŋıne qadam basqan uaqyty dep tüsıngen jön.
Ärine, Qazaq handyǧynyŋ qūryluy keŋbaitaq jerımızde san ǧasyrlar boiy ärtürlı atpen atalyp ärı memleket qūryp kelgen etnikalyq qūramdardyŋ «qazaq» degen ortaq ataumen tarih sahnasyna şyǧuy edı. Sol üşın būl kezeŋ bızdıŋ tarihymyz üşın öte maŋyzdy. Tarihi tūrǧydan būl qazaq memlekettılıgınıŋ jaŋaşa sapalyq deŋgeige köterıluı boldy.
– Osy Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧyn atap ötu ne üşın kerek? Onyŋ maŋyzy, nätijesı, yqpaly qandai boluy mümkın?
– Būl ıs-şarany ötkızudıŋ qajettılıgıne jäne onyŋ maŋyzyna kelsek, 550 jyl, ärine, bır kıdırıp, aldy-artymyzǧa zer salatyndai uaqyt eken. Eger 1822 jyldan bastap eseptesek, atalǧan 550 jyldyŋ 170 jylǧa jaqyn uaqyty bız üşın bodandyqta ötken uaqyt eken. 1465 jyldan 1758 jylǧa deiıngı 290 jyldyq kezeŋ «qūba qalmaq zamanynda» el qorǧaumen ötıptı. 1758-1822 jyldar aralyǧy qaitsek aman qalamyz degen jantalaspen ötıptı. Eskı jaudyŋ ornyna odan da ailaly, odan da tegeurındı jaŋa qarsylastar paida bolypty. Sol qarsaŋda ǧoi, Abylaidyŋ Ämırsanany öz därgeiınde panalatyp jürgenı. Demek, būl kez ekeuınıŋ basyna da uaiym tüsken edı. Qos büiırden qysqan aidahar men aiudyŋ aldynda olar būrynǧy arazdyqty ūmytyp, bırıgıp ketuge daiyn tūrdy. Bıraq syrttaǧylardyŋ aiaq alysy tez edı. Osy oraida, bız qit etse, monǧoldardy jau etıp körsetuden saqtanuymyz kerek. Tarihta bızdıŋ odan da beter jaularymyz bolǧan. Qazaq dalasy nelıkten otarlyq kepke tüstı? Qalai tüstı? Jäne aldyŋǧy buyn oǧan qarsy qalai kürestı? Mūny jas ūrpaq bıluı kerek. Tarih aldynda bız jas ūrpaqtan eşteŋenı jasyrmaǧanymyz jön. Öitpesek, olar tek monǧol turaly ǧana oilaidy, qiialynda tek monǧolmen ǧana soǧysady. Iаǧni, monǧoldar ǧana bızdıŋ qarymdy qarsylasymyz dep oilauy mümkın.
Öz basym, eger ūtqyr ideialar men ıskerlık şeber üilesım tapqan jaǧdaida, būl ıs-şaranyŋ bylaiǧy jūrtqa bererı mol dep oilaimyn. Ol bızdıŋ jastardyŋ patriottyq ruhyn oiatyp, tarihi tanymyn tereŋdetuge qyzmet etedı. Osy ıs-şara kezınde halyq öz tarihyna üŋıledı, ızdenedı, oilanady. Bıraq, onyŋ tek oiyn-sauyq deŋgeiınde, kädımgı üirenşıktı täsıldermen öte şyǧuyn qalamaimyn. Memleket qarjysy bastyqtar men ärtısterdı kütuge jūmsalmai, ūrpaqqa qalatyndai igılıktı ıster atqarylsa deimın. Kinofilmder, annimasiialyq serialdar tüsırılıp, handar alleiasy qūrylsa nemese handar ruhyna arnalyp bırneşe tılde mäŋgıtastar, eskertkışter ornatylsa, ırgelı zertteuler men oqulyqtarǧa konkurs jariialansa. Qazaq halqynyŋ ūlt-azattyǧy jolynda baqi keşken Alaş arystarynyŋ attary ardaqtalyp, müsınderı somdalsa… Öitkenı, ǧasyr basynda sol arystarymyz būrynǧynyŋ jolymen jaŋǧyrǧan, jaŋaşa memleket qūrsaq degen ūly mūratqa den qoidy emes pe?!
Eŋ bastysy, köpırme köp sözdılıkke, toi toilauǧa elıkpei, ızı qalar önegelı ıs atqarsaq deimın. Būl oraida, jer-jerde konferensiialardyŋ köp bolatyny belgılı. Bıraq sol konferensiialardyŋ sanynan körı sapasyna den qoiatyn uaqyt jettı.
Tūrsyn Jūrtbai, filologiia ǧylymynyŋ doktory, jazuşy:
Abyroiymyz asatyn, ainalany mysymyz basatyn şaq osy
– Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧyn atap ötkelı otyr ekenbız, būl – ūly mümkındık. Mūqym köşpelıler älemı örkenietınıŋ mysy men bäsı ekşelenetın tūs. Bızdıŋ memlekettıgımızdıŋ bary men joǧy, tıptı, naqtylap aitsam, memleketımız boldy ma, joq pa – sony asqaqtata köterıp, körşımızdıŋ ruhy ışten tynyp, özımızdıŋ mysymyz özgelerdıŋ iyǧynan joǧary köterıletın şaq ta osy. Bügın qazaq memleketınıŋ tarihy men aibynyn qalai ūlyqtai alamyz, ūltymyzdyŋ bügını ǧana emes, erteŋı de soǧan tıkelei bailanysty. Būl saltanattan Ūly Tūrannyŋ, Kök Türık qaǧanatynyŋ, ozan Oǧyzdyŋ, tym berısı: Altyn Ordanyŋ imperiialyq öktem qairaty aspan astynda jaŋǧyryp, Qalqa men Kulikov şaiqasyn öşırıp tastauy tiıs. Atalǧan şarada keşegı ūly dalany tebırentıp, Kir men Dariidı tıtırendırgen, Europaǧa qūdaidyŋ qylyşyn sermegen İşbaqai, Tūmar, Sypytai, Şyraq, Tonykök, Kültegın, Sübedei, Ketbūǧa häm el qamyn jegen Edıgenıŋ dauysy jer ortasy Ūlytaudyŋ biıgınen jer men kökke atoi salyp tūruy qajet. Sonda ǧana Qazaq handyǧy men memleketı Kiev ūlysynan bölıngen Resei, Vizannan bölıngen Grek, Rim siiaqty Altyn Ordanyŋ zaŋdy bır tūtqasy retınde eŋsesın tıktep köteretın bolady. Maqsatqa da aiqyn jetemız. Eşkım basynbaidy.
– Būl mereitoida qandai ūran ūstanyp, qandai ruhpen ötkızu kerek?
– Ūran: bız Edıgenıŋ jar salyp bas qosqan, Altyn Ordanyŋ jyǧylǧan tuyn qaita köterıp, Qazaq Ordasyn qūrǧan memleketpız degen ruhta ötuı kerek. Būnyŋ ötetın ornyn Ūlytau ma, Astana ma, Şu ma, ana būlaqtyŋ basy, myna būlaqtyŋ aiaǧy dep ru taratqandai bölıp, ūsaqtap jıbersek, qazaq memleketınıŋ abyroiyn asyryp emes, jasytyp tynamyz. Menıŋ oiymşa, qazaqtyŋ arǧy-bergı däuırındegı bırlık taŋbasy salynǧan Ūlytauǧa aspanmen tıldesken Edıgenıŋ eskertkışın ornatyp, toidy qaǧanat basy, ūlysbasy Joşynyŋ mavzoleiı tūrǧan alqapta ötkızuımız qajet edı. Sonda Kerei men Jänıbektı közge ılmeitınder, Edıgenı, Şyŋǧyshan men Joşyny joqqa şyǧara almaidy. Oǧan tarihi dälel de, derek te jetkılıktı. Būl sözımızge Joşynyŋ mavzoleiı, Edıge şoqysy, Temırlannyŋ jazuy, Aiaqqorǧan şahary, handyq qūrǧandaǧy jäne Aqtaban şūbyryndy kezındegı taŋbaly tastar zattai aiǧaq. Osyndai keŋ keŋıstıkke qūlaş ūrǧan atoi ǧana, keşegı, bügıngı jäne erteŋgı elımızdıŋ abyroiyn kielendıredı. Al ūsaq-tüiekpen, käkır-şükırmen, küŋkıl-şüŋkılmen ötkızsek, qazaq ruhyn jat piǧyldardyŋ aldynda taǧy da bır tızerletkenımız bolady. Tulaqşa tartqylap, pūşpaqtaǧanşa, yzamyz ışımızde tynǧan küiı atamai ötkenımızdıŋ özı jaqsy. Menıŋ ūstanymym – osy.
Bölınetın emes, bırıktıretın ūmtylys qajet. Dübırlı şaradan bır ruh, bır dem, bır tynysty kütemız.
Jambyl ARTYQBAEV, tarih ǧylymynyŋ doktory, L.N.Gumilev atyndaǧy EŪU-nıŋ professory:
Astana maŋynda da tarihi eskertkışter az emes
– Qazaqstannyŋ tarih ǧylymy täuelsızdık alǧannan keiın ülken mümkındıkterge ie boldy, el tarihynyŋ az zerttelgen, şynaiy baǧasy berılmegen nemese ǧalymdar nazarynan tys qalǧan mäselelerın taldauǧa qadam basty. Būl, bır jaǧynan, auyr, ekınşıden, el müddesı üşın qajettı şarua edı. Qazırgı künı onyŋ da kemşın tūstary men jetıstıkterı aiqyndalyp qaldy.
Älı künge şeşımın tappaǧan mäselenıŋ bırı – qazaq memlekettıgınıŋ tarihy. Osy tūrǧydan kelgende, keler jyly atap ötıletın Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyq mereitoiy eldıŋ ıs basyndaǧy azamattaryna ǧana emes, jalpy ziialy qauymǧa, sonymen bırge tarihşy ǧalymdarǧa ülken mındet jükteidı.
– Qazır Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧyn atap ötu şaralary belgılenıp jatyr. Sız qandai ūsynys aitar edıŋız?
– Bırınşıden, memlekettık maŋyzy bar ıs-josparlar jobasynda memleketımızdıŋ ortalyǧy – Astana qalasy syrt qalǧany bırden körınedı. L.N.Gumilev atyndaǧy EŪU, «Nazarbaev universitetı» jauapty bırdı-ekılı konferensiia bolmasa, jūrtty eleŋ etkızer şaralar belgılemegen. Konferensiia da, körmeler de qoǧamǧa qajettı serpın bere qoimaidy. Sondyqtan Astana törınde ötetın ıs-şaralar auqymyn Äz Täuke hannyŋ jazǧy ordasyn zerttep, ony jūrtqa tanystyrumen baiytu kerek dep esepteimız. Äz Täuke hannyŋ jazǧy ordasy Astana qalasynyŋ ırgesınde, Küigenjar auylynyŋ şekarasynda ornalasqan. Būl eskertkış L.N.Gumilev atyndaǧy EŪU-nıŋ 2012 jylǧy jazǧy zertteu jūmystary kezınde tabyldy jäne zertteudıŋ keibır nätijelerı «Astana aqşamy» gazetınde jaryq kördı.
Äz Täuke hannyŋ jazǧy ordasyn zertteuge köp qarajat ketpeidı. Euraziia ūlttyq universitetınıŋ Arheologiia jäne etnologiia kafedrasy osy ıstı aiaǧyna deiın jetkızuge müddelı. Mereitoi qarsaŋynda osy kafedra ǧalymdary arnaiy qoldau bolǧan jaǧdaida «Äz Täuke han ordasy» atty keşendı zertteulerın jeke kıtap türınde jariialap, köpşılık qauymǧa ūsynar edı.
Ekınşıden, Astana qalasynyŋ maŋynda Qazaq handyǧy däuırıne qatysty Äz Täuke hannyŋ jazǧy ordasynan basqa da eskertkışter az emes. Olardyŋ ışınde Esıl özenı boiynda Altyn orda men Aq ordany qatar bilegen Ormambet (Orys) han ordasy, Nūra özenı boiynda Taitöbe qarauyl beketı siiaqty eskertkışter bar. Būl eskertkışer tek bızdıŋ anyqtaǧanymyz ǧana, al anyqtalmaǧany qanşa?! Soŋǧy jyldary bız būl taqyryptardy baspasöz betınde bıraz köterdık, Astana qalasynyŋ äkımşılıgıne de ūsynystarymyzdy jazyp, jetkızdık. Osy mereitoidyŋ aldynda eskertkışterdı arnaiy zerttep, olardyŋ tarihi maŋyzy turaly mälımet beretın taqtaişa ornatsaq dūrys bolar edı.
Üşınşıden, Qazaq handyǧynyŋ qūryluy oŋai bolmaǧany tarihi derekterden belgılı. Äbılqaiyrdan bölınıp şyqqan qazaq rulary eŋ aldymen Betpaqdalaǧa qarai jyljyp, sonda Taŋbaly Nūra degen jerde bas qosady. Osyny zertteu bızdıŋ mındetımız dep esepteimın. Sondai-aq, Betpaqdalada ornalasqan, qazaqtyŋ memleket, el bolu tarihyna altyn ärıppen jazylǧan, ertede el basşylary men kösemderı kelıp täu etetın Taŋbaly tasqa nazar audaruymyz qajet. Onyŋ betınde qazaq rularynyŋ taŋbalary, qazaqqa deiın Ortalyq Aziiany meken etken köne türkı taipalarynyŋ ızı, jazulary sairap jatyr. Betpaqdaladaǧy Taŋbaly tastyŋ qadyry Saryarqadaǧy – Ūlytau, Jetısudaǧy – Qozybasy-Şu, Atyraudaǧy Saraişyq siiaqty qasiettı mekenderden bır de kem emes.
Taŋbaly tas eskertkışınıŋ köne zaman mūraǧaty ekenı airyqşa sezıletın aŋyz M.Köpeiūly şejıresınde bar: «Betpaqdalada «Taŋbaly şūbar» degen jer bar. Sonda tasqa basylǧan taŋbalar bar. Qazaqtyŋ taŋbalary talas bolsa, sol tastan baryp qarasady. Alaşa hannyŋ tūsynda basylǧan taŋba desedı». Ä.Marǧūlan jazuyna qaraǧanda, Taŋbaly tasta «Qazaqtardyŋ qariia sözderı boiynşa islam däuırı bastalatyn kezde köp taipalar osy arada bas qosyp, ūly mereke jasaǧan. Barlyq taipalardyŋ ūlys basqaratyn adamdary, ataqty bilerı, asqan erlerı jinalyp, keŋes qūryp, qai taipa qai jerdı qonys etu mäselesın şeşken. Ärbır taipanyŋ özıne arnap taŋba berıp, ol taŋbanyŋ suretın osy tasqa jazyp tüsırgen. Taŋbaly tastyŋ ūly ataqqa ie boluynyŋ sebebı būl jerde qazaqtar ūly mereke jasap, ūran şaqyryp, bır el bolyp qosylǧan eken».
Äsırese, akademik Q.Sätpaev aŋyzdarǧa süienıp, qazaqtyŋ qazaq bolǧan, tu tıkken jerı osy Taŋbaly tas öŋırı ekenın atap körsetedı: «Narodnoe predanie glasit, chto imenno zdes, u kliucha Tasbulak, proishodilo pervoe istoricheskoe soveşanie rodov ob organizasii novoi narodnosti «kazah», reşenie kotorogo budto by zafiksirovano na utese rodovymi znakami vseh plemen, uchastvovavşih v soveşanii. Tot fakt, chto osnovnoi kostiak novyh obitatelei kazahskoi stepi proishodil s iuga, t.e. iz predelov Velikogo Mogola, svidetelstvuet o nekotoroi istoricheskoi dostovernosti etogo predaniia».
Köneköz, kärıqūlaq aqsaqaldar älı künge deiın Taŋbaly tasty osy Q.Sätpaev jazǧan mazmūnda aityp keledı. Olardyŋ aituyna qaraǧanda, Altyn Orda ydyrap, onyŋ qūramyndaǧy elder sergeldeŋ jaǧdaida jürgende alty alaş tobyna kıretın elder osy Taŋbaly Nūrada bas qosyp, özderınıŋ jeke memleket qūratynyn jariia etken.
Osyǧan orai, qyrküiek aiynda Taraz jerınde ötetın negızgı merekelık ıs-şaralardyŋ aldynda Astana-Ūlytau-Taŋbaly tas-Türkıstan-Taraz marşrutymen arnauly «Han joly» atty ǧylymi-zertteu ekspedisiiasyn şyǧarudy jön dep sanaimyz. Būl şaruany ūiymdastyryp, nätijelı boluyna qolymyzdan kelgenşe järdem beruge tyrysamyz.
Daiyndaǧan: Näzira BAIYRBEK, Baǧlan ORAZALY