Erşat OŊǦAROV, Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasynyŋ bölım meŋgeruşısı, islamtanuşy, PhD doktory: RUHANİ İMMUNİTETTI QALYPTASTYRUYMYZ QAJET
– Erşat aǧa, täuelsızdıgımızdı alyp, etek-jeŋımızdı jinaǧan jyldary el ışın asyl dınımızdıŋ atyn jamylǧan aǧymdar dendep kettı. Osy aǧymnyŋ saldarynan jastarymyz jık-jıkke bölınıp jatqany da ras. Täuelsızdıgımızdıŋ baiandy bolaşaǧyna jauapty jastarymyzdyŋ ruhani häm düniiaui da sauatty bolyp qalyptasuy üşın ne ısteuge bolady?
– Ökınışke qarai, qazırgı taŋda halyqtyŋ dınge qyzyǧuşylyǧy joǧary bolǧanymen, dıni sauattylyǧynyŋ tömendıgı oŋ-solyn tanyp ülgermegen jastarymyzdyŋ destruktivtı toptardyŋ jetegınde ketuıne sebep bolyp otyr. Osy qyzyǧuşylyqty paidalanǧan köptegen terıs piǧyldy aǧymdar azamattardy öz qataryna tartyp, jalǧan uaǧyz aityp, tıptı, öz halqyna, memleketıne qarsy qoiyp jatqan tūstary da joq emes. Jalpy, dıni ekstremizmnıŋ aimaqtarǧa taraluyna sebep bolatyn bırneşe alǧyşarttardy atap ötuge bolady. Solardyŋ bırı – halyqtyŋ dıni sauatynyŋ tömendıgı. Dınge tolyq tanymmen kelmeu dıni sauatsyzdyqtyŋ basty körınısı bolyp otyr. Būl jerde Abaidyŋ imandy «iaqini» jäne «taqlidi» dep bölıp qarastyruy özektı boluda. Mūnyŋ bırınşısı – tanymnan, aqyl dälelınen tuyndaityn iman. Ekınşısı – dınnıŋ ruhani qūndylyqtaryna tereŋ boilamastan, dın jönınde äŋgıme aitqan kez kelgennıŋ sözıne erıp, «pälenşe solai dedı, tügenşe bylai dedı» degen nadandyqtan şyqqan soqyr senım, üstırt nanym. Būl qazırgı qoǧamǧa tän dıni sauatsyzdyqtyŋ körınısı, dıni radikaldanudyŋ sebebı bolyp otyr. Halyq arasynda dınarazdyq saludy qalaǧan kez kelgen destruktivtı aǧymnyŋ negızgı maqsaty – «Tauhidtı» jeleu etıp, dınge senuşı jamaǧatty ūlttyq qūndylyqtarǧa negızdelgen dästürlı islamǧa qarsy qoiu. Osylaişa qoǧamda dıni ekstremizmnıŋ alǧyşarttary ornyǧa beredı. Ǧalamtordaǧy destruktivtı saittardyŋ ortaq ūrany – «Tauhid – būl maqsat, al jihad – ony jüzege asyru joly», «jihad – ärkımnıŋ jeke mındetı» degen ideia. Būl pıkır aşyq nemese jasyryn türde meilınşe belsendı türde taratylady, taŋylady. Ötken jyly QMDB-nyŋ töraǧalyǧyna bas müfti bolyp Erjan qajy Malǧajyūly kelısımen qolǧa alǧan maŋyzdy şaralardyŋ bırı – osy destruktivtı toptardyŋ aldyn alu boldy. Eldegı dıni ahualdyŋ jai-küiı turaly monitoring jasaldy. Osyǧan säikes, arnauly öŋırlık jäne respublikalyq aqparattyq-nasihattyq toptary (RANT) qūrylyp, jyldyq jūmys jospary bekıtıldı. Ol toptarǧa elımızdegı bılıktı, bılımdı 30-ǧa juyq imamdar men islamtanuşylar toptastyrylǧan. Mäselen, nauryz aiynyŋ 11-15 künderı aralyǧynda elımızdıŋ 9 öŋırınde RANT halyqpen kezdesıp, dıni ekstremizmnıŋ, destruktivtı toptardyŋ aldyn aluǧa baǧyttalǧan tüsındıru jūmystaryn jürgızdı. Bır ǧana Astana qalasynda ärtürlı maŋyzdaǧy 24 nysanda 17 000 adamdy qamtyǧan kezdesuler boldy. 2011 jyly QR «Dıni qyzmet jäne dıni bırlestıkter turaly» zaŋynyŋ qaita qabyldanuy, elımızdegı dın saiasatyn retteitın arnauly Dın ısterı agenttıgınıŋ qūryluy, tıptı, juyrda aşylǧan «e-islam» portalynyŋ özı dınımızge jasalyp jatqan qamqorlyq dep aituǧa bolady. Jalpy, dıni ekstremizm men terrorizm – ǧalamdyq, jahandyq qūbylys. Būl mäselege qatysty Elbasymyz N.Nazarbaev biylǧy Joldauynda: «Bızdıŋ Konstitusiia senım bostandyǧyna kepıldık beredı, būl – fakt. Bıraq, özderıŋız bıletındei, şeksız erkındık degen bolmaidy. Ol degenımız – haos. Barlyǧy da Konstitusiia men zaŋdar aiasynda boluǧa tiıs» dep, mäselenıŋ şeşımın zaŋ aiasynda retteudı basty nazarda ūstaidy. Al, tüptep kelgende radikalizmnıŋ, ekstremizmnıŋ jäne terrorizmnıŋ barlyq türlerı men körınısterıne qarsy küresu jūmysyn memleket pen qūzyrly organdarǧa nemese imamdarǧa ysyryp tastamai, azamattyq qoǧam bolyp, bırtūtas şep qūryp, jūmyla atqaryp, qarsy tūra bıluımız kerek sekıldı. Sonda ǧana täuelsızdıgımızdıŋ baiandy bolaşaǧyna jauapty jastarymyzdy jamandyqtan saqtai alamyz.
– «Otandy süiu imannan» dep jatamyz ǧoi, jastardy ortaq maqsatqa, bır müddege bırıktırudıŋ tetıkterın aityp berseŋız.
– Eŋ bırınşı jastarymyzdyŋ mysyqtıleulı, destruktivtı ideologiialarǧa tötep bere alatyn ruhani immunitetın qalyptastyruymyz qajet. Elbasymyz aitqandai, ışkı süzgını boilaryna qalyptastyra bıluımız kerek. Ol süzgı eŋ bırınşı zaiyrlyqqa negızdelıp, taǧattylyqqa, dostyqqa, ülkendı qūrmettep, kışıge ızet körsetu sekıldı ūlttyq qūndylyqtarǧa negızdeluı şart. Sondai-aq, jastardy bırıktıretın ortaq ideialar kerek. Osy maqsatta hazretımız Erjan qajy Malǧajyūlynyŋ bastamasymen QMDB ışınen arnaiy Jastar ısı bölımı qūrylǧan bolatyn. Qazırgı taŋda atalmyş bölım belsendı jūmys atqaruda.
– Bügınde asyl dınımızdıŋ baba dästürımen bıte qainasqanyn bız aityp otyrǧan aǧym jetegındegı jastarymyz moiyndai bermeidı. Qūran men sünnetke qaişy kelmeitın ädet-ǧūryptarǧa şariǧattyŋ tyiym salmaitynyn qysqaşa aityp ötseŋız.
– Mūsylman dını halyq sanasynan oryn alyp, şariǧat negızıne qaişy kelmeitın dästür men ädet-ǧūryptardyŋ kündelıktı ömırde qoldanys tabuyna mümkındık berıp, qazaqi mädeniettıŋ qalyptasuyna septıgın tigızedı. İslam dınınde mynadai qaǧida bar: «Eger kez kelgen halyqtyŋ salt-dästürı islamǧa qarama-qaişy kelmese, ony ūstanuǧa bolady». Mysaly, şariǧat salt-dästürge sai kiımderdı kiiuge rūqsat etedı. Qazaqtyŋ maqal-mätelderıne, auyz-ädebietındegı jyr-dastandarǧa üŋılsek, oǧan islamdaǧy şariǧat zaŋdary arqau bolǧanyn köremız. Osynyŋ bärı qazaqtyŋ islamdy tereŋ ūstanǧanyna dälel etedı. İslam dını qazaq arasynda tūrmystyq deŋgeide ǧana qalǧan joq. Memlekettı basqaruda, ıs jürgızu siiaqty memlekettık ideologiia deŋgeiınde qoldanyldy. Tıptı, qazaq dalasyndaǧy prosesualdyq kodekster İslamdaǧy qylmystyq ıs jürgızu zaŋdaryna süiengen. Mysaly, «Jetı jarǧyny» alsaq, köptegen tūstarynyŋ islam zaŋynan alynǧanyn baiqauǧa bolady.
– Dıni basqarmamyzǧa qarasty 22 resmi sait bar, Hanafi mazhaby negızınde qanşama kıtaptar da jaryq körıp, köpşılıkke jol tartuda. Odan qalsa, meşıtterımızde sauat aşu kurstary jūmys ısteude. Qarap otyrsaŋyz, azdy-köptı ıster atqarylyp jatyr. Degenmen, jastar ūstazdaryn internettegı «şeihtardan» ızdeuınıŋ sebebı nede?
– Qazırgı jastarymyz ǧalamtordy ūstaz qylyp alǧany şyndyq. Mūnyŋ sebebı, elımızde ruhani ūstazdardyŋ joqtyǧynda emes. Kerısınşe, jastardyŋ jalqaulyqqa boi aldyrularynda dep bılemın. Dıni bılımdı meşıttegı imamdardan sūrauǧa nemese meşıttegı sauat aşu kurstarynan tälım aluǧa ädetke ainaldyrmaǧan jastar jeŋıl jol ızdep, ǧalamtordy aqtarady da marginaldy mälımetke jolyǧady. Sondyqtan da ärbır tehnologiialyq jaŋalyqty jūmysymyzǧa oŋtaily paidalana bıluımız şart. Allaǧa şükır, ǧalamtor keŋıstıgın meŋgerude qazırgı taŋda qalys qalyp jatqan joqpyz. Aqparattyq keŋıstıkte jastardy dästürlı dınge şaqyryp kelemız. Dästürlı islam taǧylymyn dūrys ärı zamanǧa sai yŋǧaida ūsynuǧa talpynudamyz. Mäselen, jūma uaǧyzdarynda aitylatyn uaǧyzdardy resmi saittarymyz, äleumettık jelıler arqyly būqaraǧa ūsynamyz. Jaqynda ǧana tūsauy kesılgen QMDB-nyŋ «Hikmet.tv» teleradiostudiiasy arqyly düiım jūrttyŋ dıni deŋgeiın köteru jolynda qazırdıŋ özınde bırşama jūmystar atqaryluda.
– Şariǧatymyzda ılım üirenu ärbır mūsylman balasyna paryz ekenı aitylǧan. Būl rette internet resurstaryn ılım aludyŋ közı retınde qarai alamyz ba?
– Jalpy, dıni ılımge aqparat retınde qarauǧa bolmaidy. İslam degenımız – ızgı ılım, mäŋgılık sarqylmaityn qazyna, şalqar dariia. Qazırgı taŋda köptegen jastarymyz bazalyq bılım men aqparattyŋ ornyn almastyryp alǧan, sonyŋ nätijesınde qoǧamda keibır tüsınbeuşılıkter tuyndauda. Bazalyq bılım degenımız – kezeŋdık, satyly bılım alu jüiesı. Iаǧni, bastauyş bılım – orta bılımnıŋ, orta bılım – joǧary bılımnıŋ, joǧary bılım ǧylymi ızdenıstıŋ bazasy bolady. Sol sekıldı, şariǧatty tereŋırek bılıp-tanu üşın internetten alǧan aqparat jetkılıksız. Dın ılımıne tereŋ boilaǧysy kelgen adam mındettı türde ūstazdyŋ aldynda otyryp, därıs tyŋdap, ony qaǧazǧa jazyp, kökeige toquy kerek. Būl belgılı bır jüiege negızdeluı tiıs. Qūran kärımnıŋ alǧaşqy aiatynyŋ özı paiǧambarymyzǧa «oqy!» dep tüsken. Öz kezegınde Paiǧambarymyz (s.a.s.): «Bılımdı jazu, syzu arqyly bailaŋyzdar» degen hadisı eske tüsedı. Sol üşın ǧylym men tehnologiia qanşalyqty damysa da, sandyq tehnologiia basym bolsa da, adamzat ömırı üşın qalamsaptyŋ maŋyzy eş uaqytta joǧalmaidy. Şyn dın ılımın tereŋdep oqudy qalaǧan adam sol ılımdı ter tögıp, jazyp-syzbai ülken jetıstıkke jete almaidy degım keledı. Sol üşın menıŋ qaǧidam – «Ūstazymyz – ǧalamtor emes, QMDB-nyŋ bılıktı imamdary bolsyn!»
– Äŋgımeŋızge rahmet.
Sūhbattasqan
Jaiyq NAǦYMAŞ
