YQPALDASTYQ ÜDERISINE BES ŪSYNYS
Euraziialyq odaq – el tarihyndaǧy ekonomikalyq mega joba. Sondyqtan, integrasiiaǧa müşe memleketterdıŋ ärbırınde ıs-qimyldardyŋ aiqyn strategiiasy boluy kerek. Osy oraida Resei, Qazaqstan, Belorussiia biyl mamyr aiynda qol qoiuǧa uaǧdalasqan Euraziia ekonomikalyq odaǧy bızge qai jaǧynan tiımdı, qai jaǧynan ese jıberetınımızdı
az-kem saralap körelık.
Bäsekege qabılettı me?
Euraziialyq odaq äu bastan-aq bäsekege qabılettı ǧalamdyq ekonomikalyq bırlestık retınde qūryluǧa tiıs. Bızdı «modernizasiiany quyp jetu» prinsipıne ǧana süienetın damuşy elderdıŋ jiyntyǧyna ainaluǧa ümıttıŋ paida boluy da, özge älemge tabiǧi resurstar jetkızıp tūratyn eksporttauşyǧa ainalu ideiasy da qanaǧattandyra almaidy. Älem jaŋa tehnologiialyq revoliusiianyŋ tabaldyryǧynda tūr. Bügınde Qazaqstan industriialyq-innovasiialyq damudyŋ jedeldetılgen baǧytyn ūstandy. Bız bolaşaqtaǧy ūlttyq innovasiialyq ekonomikanyŋ dıŋgegı retınde zamanaui talapqa sai önımdı küşterdıŋ jaŋa qūrylymyn jasap jatyrmyz. Resei jäne bırqatar TMD elderı de öz aldyna osyndai maqsat qoiyp otyr. Sondyqtan, bızdıŋ Bıryŋǧai ekonomikalyq keŋıstıgımız innovasiianyŋ jäne quatty tehnologiialyq serpınderdıŋ territoriiasyna ainaluy maŋyzdy. Būl üşın modernizasiianyŋ jäne elımızdıŋ innovasiialyq damuynyŋ jalpy algoritmın qūru qajet. Būǧan Fransiia, Germaniia, Ūlybritaniia elderınıŋ 1970 jyly qūrylǧan «AIRBUS» asa ırı halyqaralyq aviaqūrylys konsorsiumy mysal bola alady. Keiınnen olarǧa İspaniia qosyldy. 2010 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa «AIRBUS» tasymal jäne ūşaqqa tapsyrys beru boiynşa amerikalyq «Boing» jäne «Lokhid» syndy kompaniialardan basym tüstı. «AIRBUS» kompaniiasynyŋ jyl saiynǧy tabysy 30 milliard euroǧa jeteǧabyl. Kompaniianyŋ bütın Europada ornalasqan käsıporyndarynda 53 myŋ adam jūmys ısteidı. 2006 jyly «AIRBUS»-tyŋ barlyq aksiialary
EO elderınıŋ ükımetterımen jäne ūlttyq kompaniialarymen qarjylandyrylatyn Europalyq «EADS» aeroǧaryştyq konsorsiumyna tiesılı.
Daniia men Şvesiia Skanda bırlesken innovasiialyq ortalyq, «medikondyq alqap» qūrdy. Bügınde ol – türlı zerthanalardy, kommersiialyq qūrylymdardy, öndırıstık käsıporyndardy qamtityn Europadaǧy eŋ quatty klaster. Būl jerde qūramynda 300 türlı kompaniia, 14 universitet jäne 26 medisinalyq emhanasy bar jetı ǧylymi park jūmys ısteidı. Bızge däl osylai halyqaralyq innovasiialyq ortalyqtardy yntalandyruǧa jäne jaŋa tehnologiialardy bırlesıp jasauǧa, jeke salalar boiynşa ekıjaqty kelısımder arqyly bırqatar maŋyzdy jobalardy bırıge jüzege asyru kerek dep esepteimın.
Kımge tiımdı?
Euraziialyq odaq euroatlantikalyq jäne aziialyq damu aimaǧyn jalǧaityn myqty ortalyq bolyp qalyptasu kerek. Ekonomikalyq jaǧynan bız Euroodaq, Şyǧys, Oŋtüstık-Şyǧys jäne Oŋtüstık Aziianyŋ jyldam damyp kele jatqan ekonomikasy arasynda köpır bola alamyz. Bügınde «Batys Europa – Batys Qytai» halyqaralyq kölık dälızı salynyp jatyr. Uaqyt öte kele būl küretamyrdyŋ boiyna zamanaui kölıktık-logistikalyq jüie salynatyn bolady. Al ol öz kezegınde Europa men Qytai naryǧyna tauarlardy jetkızu uaqytyn 3,5 esege deiın qysqartady. Bolaşaqta jyldamdyǧy joǧary trans euraziialyq temırjoldyŋ salynatyny da sözsız. Bıryŋǧai ekonomikalyq keŋıstıktıŋ Europalyq odaqpen, Qytai Halyq Respublikasymen, Japoniiamen jäne Ündıstanmen özara yntymaqtastyǧyn keŋeitu taraptardyŋ bärıne tiımdı.
Ortaq tölemnıŋ özektılıgı nede?
Euraziialyq odaq jaŋa ǧalamdyq qarjy-valiutalyq jüienıŋ bır bölıgı bola alatyndai jetkılıktı därejedegı aimaqtyq qarjylyq bırlestık bolyp qūryluy kerek. Euraziialyq odaq pen euroaimaqty qanşa synap jatsa da, ortaq valiutanyŋ arqasynda olar daǧdarysta özderınıŋ myǧym ekenın, jeke qabıletterın körsete bıldı. Bız qazır qiynşylyqqa tap bolǧan memleketterge Euroodaqtyŋ qoldau körsetıp otyrǧanyn körıp otyrmyz. Ǧalamdyq resessiianyŋ jaŋa tolqyny boluy mümkın ekenın jäne onyŋ saldary tıptı kürdelı bolatynyn eskersek, būl ideia özektı bolyp qana qoimai, naqty şeşımdı qabyldaudy qajet etıp otyr. Erekşe atap ötkım keletını, Euraziialyq odaq aiasynda valiutalyq odaq qūru arqyly bız integrasiianyŋ jaŋa kezeŋıne ötıp, qazırgı Europalyq odaqtyŋ deŋgeiıne jaqyndai tüsemız. Bızdıŋ eŋ negızgı mındetımız – bızdıŋ odaqtyŋ ömırşeŋ ekendıgıne naqty ıster arqyly körşılerımızdıŋ közın jetkızuı. Sonda ǧana bızdıŋ qūramymyz üş memleketten äldeqaida köp bolmaq.
İntegrasiianyŋ joly qandai?
Geoekonomikalyq, bolaşaqta geosaiasi yqpaldastyqqa ūlasatyn euraziialyq integrasiia evoliusiialyq jäne erıktı jolmen jüruı kerek. İntegrasiiany jasandy jolmen jedeldetu, jekelegen elderdıŋ basqa bır taraptyŋ türtkısımen müşelıkke kıruı tiımsız bolady. Bıryŋǧai europalyq naryq 40 jylǧa juyq uaqytta qalyptasqanyn esten şyǧarmaǧanymyz jön. Euraziialyq integrasiianyŋ platformasy aitarlyqtai keŋ. Onyŋ qūramyna san türlı formadaǧy, ärtürlı maqsaty men mındetı bar memleketaralyq bırlestıkter – TMD, EurAzEQ, ŪQŞŪ, Kedendık odaq – Qazaqstan, Belarus, Reseidıŋ bırıkken ekonomikalyq keŋıstıgı jäne taǧy basqa ūiymdar syiady. Basqa da qūrylymdardyŋ paida boluy äbden mümkın. Mysaly, öz basym Ortalyq Aziia odaǧyn qūrudyŋ jaqtauşysy bolyp qala beremın. Būl qūrylymnyŋ qūryluymen aimaqtaǧy elder arasyndaǧy äleumettık-ekonomikalyq damu problemalary öz şeşımın tabady dep oilaimyn. Öz kezegınde Ortalyq Aziia elderı azamattarynyŋ äl-auqatyn jaqsartyp, aimaqtaǧy kürdelı mäselelerdıŋ şeşıluıne septıgın tigızer edı.
Küdıktı qalai seiıltemız?
Euraziialyq odaqtyŋ qūryluy tek qana qoǧamnyŋ jappai qoldauyna bailanysty boluy kerek. Bızdıŋ elderımızdegı «eurazooptimister» men oǧan syn közben qarauşylardyŋ boluy zaŋdylyq. Olardyŋ arasyndaǧy pıkırtalastar integrasiialyq üderıske sergek qarauǧa öz kömegın tigızedı. Sonymen qatar, euraziialyq integrasiianyn halyqtyq sipatyn da nyǧaitu maŋyzdy. Iаǧni, euraziialyq kölemdegı qoǧamdyq bırlestıkterdıŋ sanyn köbeitu qajet. Mysaly, EurAzEQ ıskerlık keŋesınıŋ bazasynda euraziialyq önerkäsıpşıler men käsıpkerlerdıŋ kongresın qūruǧa bolady. Kedendık odaqtyŋ üş elınıŋ formatynda euraziialyq sauda-önerkäsıp palatasyn qūru da artyq etpes dep oilaimyn. Olardyŋ keŋselerın Astanada ornalastyruǧa bolady. Osy baǧyttaǧy jūmystardy kündız-tünı taralatyn «Euraziia-24» jaŋalyqtar arnasyn qūrudan bastau kerek. Būl öz elımızdıŋ azamattaryn integrasiia jūmysy turaly obektivtı aqparattarmen qamtamasyz etu üşın maŋyzdy. Ras, būl qarjylyq jaǧynan şyǧyn, bıraz jük boluy mümkın. Bıraq euraziialyq integrasiianyŋ bastamaşysy retınde ortalyqtyŋ Qazaqstanda şoǧyrlanuy ädılettı bolar edı. Ortalyq keŋsenıŋ Qazaqstanda ornalasuy bızdıŋ euroaziialyq odaqqa bailanysty türlı küdıktı de seiıltedı. Ortaq ūiymǧa ülken senım qalyptastyrady. Kezınde TMD-nyŋ ştab-päterın Minsk qalasyna ornalastyru turaly şeşım de däl osyndai negızde qabyldanǧan bolatyn. Europalyq odaqtyŋ ştab-päterı Briusselde ornalasuy da kezdeisoq emes.
Jamaladen İbragimov,
QR Zaŋ şyǧaru institutynyŋ jetekşı ǧylymi qyzmetkerı
