– Ūlystyŋ ūly künı qarsaŋynda Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ kezektı Joldauy bükıl qazaqstandyqtardyŋ nazarynda bolǧan eleulı oqiǧa boldy. Olai bolatyn sebebı Prezidentımız qaŋtar köterılısınen keiın saiasi reformalardy jariialaitynyn halyqqa jetkızgen bolatyn.
Otyz jyl boiy elımızde qordalanǧan mäseleler tym köbeiıp kettı. Äsırese azamattar qūqyǧyn saqtamau, el zaŋdaryn öreskel būzu faktılerı halyqaralyq ūiymdardyŋ synyna ūşyrady, Qazaqstan bedelıne nūqsan keltırdı. Osyndai keleŋsız jaittardy tıze kelıp, Prezident reformalardy neden bastau kerek ekenın aityp öttı.
Mäjılıske ümıtker deputattardyŋ 70 paiyzy proporsionaldy bolsa, 30 paiyzy majoritarly jüiemen sailanatyny el köŋılınen şyqty dep oilaimyn. Būǧan qosa, Q.Toqaev öz sözınde Prezidentten bastap äkımder men ministrlerdıŋ partiialarǧa müşe boluyna tyiym salǧany osy jiyndaǧy basty jaŋalyqtyŋ bırı boldy. Sonymen bırge Qazaqstandaǧy saiasi partiialar tırkelu üşın būrynǧydai 25 myŋ qoldyŋ ornyna 5 myŋ qol jinauy jetkılıktı degenı qoǧamda baiaǧydan berı aitylyp, jauyr bolǧan mäselenıŋ bırı edı. Endı jaŋa partiialardy tırkep, aşamyz degenderge jol aşyldy dep aituǧa negız bar. Ärine, mūnyŋ bärı respublika zaŋdary şeŋberınde jäne demokratiialyq prinsipterdı saqtai otyryp jüzege asatyn özektı mäseleler ekenın ūmytpaǧan jön.
El Prezidentı äkımşılık-aimaqtyq mäselege den qoiǧany Qazaqstannyŋ bügıngı almaǧaiyp kezeŋdegı aumaǧyn nyǧaityp, bolaşaq ūrpaqtyŋ qamyn oilaǧan, bükıl halyq qoldaityn saiasi-ekonomikalyq özgerısterdıŋ bırı dep aitu kerek. Osyǧan orai, kezınde jeke oblys bolyp şaŋyraq kötergen Semei oblysynyŋ Abai, Jezqazǧan oblysynyŋ Ūlytau, Almaty oblysynyŋ Jetısu ortalyǧy Taldyqorǧan jäne Almaty oblysynyŋ ortalyǧy Qapşaǧaidyŋ atyn özgertıp, Qonaev atauy bızdıŋ ūltymyz üşın öte maŋyzdy qūptaityn, börkımızdı aspanǧa laqtyratyn quanyşty jaǧdai.
Prezident soŋǧy jyldary qoǧamda jappai talqyǧa tüsıp jatqan Konstitusiialyq sotty qalpyna keltıru mäselesıne nazar audardy. Şynyn aitu kerek, osy jyldary eldegı Ata zaŋymyz kım körıngennıŋ qoljaulyǧyna ainalyp ketkenı – ökınıştı jaǧdai. Eŋ soraqysy, Konstitusiianyŋ baptaryn közdıŋ qaraşyǧyndai saqtauǧa müddelı qūqyq qorǧau oryndarynyŋ salǧyrt qarauy üirenşıktı jaǧdaiǧa ainaldy. Äsırese sot organdary men prokuratura organdary Ata zaŋ baptaryn saqtaudy tübegeilı ūmytqandai boldy. Būl, sözsız, azamattardyŋ narazylyǧyn tuǧyzdy. Konstitusiianyŋ normalaryn baqylap, ony saqtauǧa bırden-bır müddelı organ – Konstitusiialyq keŋes «men estımeimın de, körmeimın de» degen syŋai tanytty. Osyndai keleŋsız jaǧdailarǧa qanyq bolǧan Prezident Parlament otyrysynda Konstitusiialyq sottyŋ qaita qūrylatynyn jariia ettı.
Ökınışke qarai, bügınde bızdıŋ qoǧamda Konstitusiianyŋ negızgı baptaryn eskermeuge etımız üirenıp kettı. Olar da qandai bır kümändı tabysqa jetu üşın negızgı zaŋnyŋ baptaryn attap ötudı daǧdyǧa ainaldyrdy. Osyndaida dana babalarymyzdyŋ «jaman ädet jastardy tura joldan taidyrar» degen naqylyn mysalǧa keltıre ketkendı jön sanaimyn.
Al Konstitusiialyq sotqa keletın bolsaq, Prezident pen Parlamenttıŋ jäne sottardyŋ, äsırese şekten şyqqan bızdıŋ küştık qūrylymdar, äkımşılıkter men ministrler Konstitusiianyŋ baptaryn būljytpai oryndauy üşın demokratiialyq qoǧamda Konstitusiialyq sottyŋ boluy öte qajet. Ata zaŋ boiynşa Prezidentten bastap qarapaiym azamattarǧa deiın barşamyzdyŋ qūqyǧymyz teŋ ekenın tüsınetın kez keldı. Ata zaŋdy qūrmettemesek, onda bükıl elımız ben halqymyzdyŋ qūqyǧyn eskermegenımız. Mūnyŋ arty qylmys ekenı barşa jūrtqa mälım bolar deimın.
Respublika gazetterınde şyqqan bırneşe maqalalarymda būrynǧy Konstitusiialyq sottaǧy soraqy jaǧdailardyŋ boi alǧanyn aşyna jazǧan edım. Sot jeltoqsan köterılısıne bailanysty eşbır şeşım şyǧara almaǧany, qūqyq qorǧau organdarynyŋ öreskel äreketterın juyp-şaiuǧa tyrysqany jäne soǧan bailanysty sotqa müşe bolǧan üş adamnyŋ jeltoqsandyqtardy jazalauǧa qatysqany turaly jazǧan bolatynmyn. Al sol üş adam Konstitusiialyq sot müşelıgıne qalai sailanyp kettı jäne olardy süirep jürıp sot müşelıgıne sailanuyna kımder qatysqanyn qalyŋ jūrt bıletın uaqyt keldı. Mūny aityp otyrǧan sebebım jaŋadan sailanatyn Konstitusiialyq sot qūramyn ırıktegende ötken qatelıktı eskerıp, sot müşesıne sailanatyn adamdardyŋ ary taza, Ata zaŋ talaptaryna şyn berılgen jäne ūlttyq bolmysy qalyptasqan mamandarǧa nazar audarǧan jön dep sanaimyn.
Meiram BAIǦAZİN,
Nūr-Sūltan qalasy Ardagerler keŋesınıŋ müşesı, Qazaqstannyŋ qūrmettı jurnalisı:
