Qazaqstan ekonomikasynyŋ damuyndaǧy oŋ üderıs elımızde äleumettık tūraqtylyq pen halyqtyŋ äl-auqatyn ösırudı qamtamasyz etıp otyr. Ekonomikanyŋ bükıl salalarynyŋ tūraqty ösuı, halyqaralyq qauymdastyqtyŋ elımızdı moiyndauy Qazaqstan qoǧamynyŋ berekelı ömırınıŋ negızı bolyp otyr.
«Adamzat Üşınşı industriialyq revoliusiia tabaldyryǧynda tūr, ol öndırıs ūǧymynyŋ özın özgertedı. Tehnologiialyq jaŋalyqtar älemdık naryqtyŋ qūrylymy men qajettılıkterın tübegeilı özgertedı. Bız būrynǧyǧa qaraǧanda mülde özgeşe tehnologiialyq bolmysta ömır sürıp jatyrmyz. Sifrlyq jäne nanotehnologiia, regenerativtık medisina jäne basqa da köptegen ǧylymi jetıstıkter qorşaǧan ortany ǧana emes, adamnyŋ özın transformasiialap, kündelıktı aqiqatqa ainalady. Bız osynau üderısterdıŋ belsendı qatysuşylary boluǧa tiıspız» degen edı. Al, «Äleumettık-ekonomikalyq jaŋǧyrtu – Qazaqstan damuynyŋ basty vektory» atty Qazaqstan halqyna Joldauynda Memleket Basşysy «üdemelı industrialdy-innovasiialyq damudyŋ memlekettık baǧdarlamasy el önerkäsıbın jaŋǧyrtudyŋ basty baǧdary bolyp qala beredı» dep atap körsettı.
Elbasy mälımdegendei, «Qazaqstan-2030» Strategiiasyn merzımınen būryn jüzege asyryp, ūlttyq memlekettılıktıŋ myzǧymas, berık jüiesınıŋ negızın qalady, ışkı saiasi tūraqtylyqqa qol jetkızıp, ūlt bırlıgın qamtamasyz ettı. Qazaqstannyŋ täuelsız, qalyptasqan, egemendı el retındegı halyqaralyq bedelı de östı. Ekonomikadaǧy jan basyna şaqqandaǧy ışkı jalpy önım kölemı 2012 jyly 1993 jylmen salystyrǧanda 1,5 myŋ dollardan 12 myŋ dollarǧa jetıp, 7 esedei östı. Elımızdıŋ altyn valiutalyq rezervterı 87 milliard dollardan asyp, IJÖ-nıŋ 49%-yn qūrady.
Elımız makroekonomikalyq tūraqtylyq mäselesın şeşude de eleulı nätijege qol jetkızdı. Ūlttyq qorda jinaqtalǧan qarjynyŋ arqasynda 2008-2009 jyldardaǧy daǧdarystan da basqa eldermen salystyrǧanda jeŋılırek şyǧa aldy. Jahandyq daǧdarystan keiıngı 2010 jylǧy Qazaqstan ekonomikasynyŋ ösu qarqyny 7,0%-dy qūrauy, tūraqtylyqtyŋ dälelı bola alary sözsız.
Halyqaralyq valiuta qorynyŋ sarapşylary 2012 jylǧy Qazaqstannyŋ ekonomikalyq ösu qarqynyna joǧary baǧa bere kelıp, Respublikamyzdy «aimaqtyq ekonomikalyq derjava» dep madaqtady. Ūlybritaniianyŋ ekonomikalyq sarapşylary ötken onjyldyqtaǧy eŋ joǧarǧy qarqyndy 25 ekonomikanyŋ ışınde Qazaqstan ekonomikasyn 3-orynǧa qoiyp otyr. Memleket baǧdarlamasynyŋ tiımdılık ölşeuışterı retınde baǧalanǧan nysandyq indikatorlardyŋ oryndaluy da köŋılge senım ūialatady. Qazaqstan Respublikasynyŋ Statistika Agenttıgınıŋ derekterıne süiensek, Qazaqstannyŋ IJÖ kölemı 2011 jyly 7,5%-ǧa ösıp, 27 trillion teŋgenı qūraǧan, al memlekettık baǧdarlamada 23 trillion teŋge deŋgeiıne tek 2015 jyly qol jetkızu közdelgen bolatyn. Ötken jyly da ekonomika qarqyny salystyrmaly därejede joǧary bolyp, IJÖ kölemı 30 255 teŋgenı nemese 201,7 mlrd dollardy qūrasa, biyl qaŋtar-mausym ailaryndaǧy körsetkış 14 153 mlrd dollardy qūrady, būl ekonomika ösuınıŋ 5,1%-ǧa teŋ bolǧanyn körsetedı. Ärine, ekonomikanyŋ ösuıne älemdık naryqtaǧy energoresurstar men şikızatqa degen syrtqy koniunktura (baǧa narqy) oŋ septıgın tigızdı, sonymen qatar «Qazaqstan-2050» älemdık damyǧan 30 elder qataryna qosylu jaŋa Strategiiasynyŋ bastaluy da ekonomikaǧa qosymşa qarqyn qosty. Alaida, 2013 jylǧy indikator oryndalǧan jaǧdaida IJÖ 5,25%-ǧa ösuı közdelgen bolatyn, qol jetken nätije äzırge mūnai şyǧarudyŋ ūlǧaiuy men biylǧy auyl şaruaşylyǧyndaǧy qolaily jaǧdailarǧa täueldı ekenın jasyra almaimyz. Mäselen, byltyr 2011 jylmen salystyrǧanda kömır şyǧaru 101,7%-ǧa, tabiǧi gaz 103,1-ǧa, metall rudalary -104,3%-ǧa, al mys-sink rudasyn şyǧaru 114,6%-ǧa, qorǧasyn-sink rudasy 105,8%-ǧa, mys rudasy – 111,5-ǧa ūlǧaiǧan. Önım öŋdeu salasynyŋ salystyrmaly körsetkışı atalǧan merzımde 100,7%-dy qūrady. 2012 jyly IJÖ qūramyndaǧy tovarlyq önım ülesı 40,7%, qyzmet körsetu 52,9% deŋgeiınde bolǧan. Öndırıs kölemınıŋ tabiǧi indeksı (taza, baǧaǧa täuelsız körsetkış) tovarlar üşın 98,7%-dy qūrap 1,3% kemıgenın körsetse, al qyzmetter 110%-dy qūrap, 10% öskenın däiekteidı.
Zamanaui joǧary damyǧan eldıŋ negızgı bäsekege qabılettılık basymdylyǧy adami kapitaldyŋ sapasyna jäne tūrǧyndardyŋ tūrmysyn qamtamasyz etetın faktorlarǧa tıkelei täueldı. Soŋǧy jyldardaǧy ekonomikalyq ösu jäne memleket jürgızgen belsendı äleumettık saiasat el azamattarynyŋ ömır süru deŋgeiın edäuır jaqsartuǧa mümkındık berdı.
Soŋǧy üş jyl ışınde ekonomikamyzdyŋ nyǧaiuy arqasynda eŋbekpen qamtu deŋgeiın jyl saiyn 2,5%-ǧa arttyruǧa qol jetkızıldı. 2012 jyly ekonomikalyq belsendı tūrǧyndar sany 8’981,9 myŋ adamǧa jetıp, salystyryp otyrǧan kezeŋnen 2,4%-ǧa köbeigen. Jūmyssyzdar sany 0,4%-ǧa ösıp 474,8 myŋ adamǧa jettı. Al jūmyssyzdyq deŋgeiı ekonomikalyq belsendı tūrǧyndardyŋ 5,3%-yn qūrady. Ötken jyldyŋ jeltoqsanyndaǧy jūmyskerlerdıŋ nominaldy jalaqysy 127’405,4 myŋ teŋgege jetıp, 2011 jylmen salystyrǧanda atauly küide – 12,5%, şynaiy küide -7%-ǧa östı.
Qazaqstan ekonomikasynyŋ damuyndaǧy oŋ üderıs elımızde äleumettık tūraqtylyq pen halyqtyŋ äl-auqatyn ösırudı qamtamasyz etıp otyr. Ekonomikanyŋ bükıl salalarynyŋ tūraqty ösuı, halyqaralyq qauymdastyqtyŋ elımızdı moiyndauy Qazaqstan qoǧamynyŋ berekelı ömırınıŋ negızı bolyp otyr. QR Prezidentınıŋ älemdık damyǧan 50 el qataryna qosylu tapsyrmasy oryndalyp, Älemdık ekonomikalyq forumnyŋ jahandyq reitingı boiynşa biyl Qazaqstan älemdegı bäsekege qabılettı 50-ınşı el bolyp tanyldy. Qoryta aitqanda, düniejüzı moiyndap otyrǧan ekonomikany örkendetudıŋ bırden-bır ozyq joly industrialdy-innovasiialyq damu baǧytynda respublikamyzda köptegen igı şaralar jüzege asyrylyp jatyr. Atqarylǧan jūmystan alda atqarylatyn ıs köp. Tek, el bolyp bırlesıp, jūmyla küş bırıktırsek, älı talai biıktı baǧyndyrarymyz anyq.
Jangeldı ŞYMŞYQOV,
ekonomika ǧylymynyŋ kandidaty, professor
