Erkındıkke qūştar ukrain halqy özınıŋ besınşı prezidentı Petr Poroşenkony ūlyqtap, taqqa otyrǧyzdy. Saltanatty räsımge Belarus prezidentı Aleksandr Lukaşenko men AQŞ vise-prezidentı Djo Baiden, taǧy da basqa resmi adamdar qatysty. Al, Resei prezidentımen Petr Poroşenko künı būryn Fransiiada ekınşı düniejüzılık soǧysta odaqtastar äskerınıŋ Normandiiaǧa kıruıne jetpıs jyl tolu qūrmetıne arnalǧan şaralarǧa qatysuǧa barǧanda kezdesıp edı. Alaida, on bes minut qana tıldesken Poroşenko men Putinnıŋ äŋgımelerı onşa jaraspaǧan syŋaily. Ūlyqtau räsımıne Resei prezidentı şaqyrylǧan joq.
Söilegen sözınde Petr Poroşenko eldegı şielenıstı beibıt jolmen retteu josparyn jariialady. Donbacta kezekten tys sailau ötkızuge daiyn ekendıgın de tılge tiek ettı. Tıptı, ol öz erkımen qaruyn tastaǧan reseişılderge raqymşylyq jasalatynyn da basa aitty.
– Bızge kelıssözder jürgızu üşın zaŋdy serıktester qajet. Qolyna qaru ūstaǧan qaraqşylarmen bız söilespeimız, – dep mälımdedı ol. Onyŋ sözınen taiau uaqytta eldıŋ şyǧysyna özı baratyndyǧy da aŋǧarylyp qaldy.
Äsırese, onyŋ: «Men būl lauazymǧa Ukrainanyŋ bırlıgı men tūtastyǧyn saqtap, nyǧaitu üşın keldım. Maǧan janjaldy örşıtıp, kek qaitaru qajet emes. Ukraina unitarly el jäne solai bolyp qala beredı» degen sözı kökeige ümıt säulesın jaqqandai boldy.
Degenmen, keibır saiasattanuşylar onyŋ būl sözın «tyǧyryqtan şyǧaratyn jol emes» dep syn tezıne aluda. Mäselen, saiasattanuşy Sergei Miheev: «Poroşenkonyŋ mälımdeuıne qaraǧanda, taiau künderı Ukrainada beibıt ömır ornap, halyq baqytty tūrmys keşedı dep ümıttenu erterek. Öitkenı, Ukraina unitarly memleket bolyp qalǧan jaǧdaida oǧan degen Reseidıŋ közqarasy men şeşımı özgere qoiuy qiyn» degendı aityp otyr. Osy sözı arqyly ol separatisterdıŋ qoltyǧyna kımderdıŋ su bürkıp otyrǧanyn aşyq bıldırıp qaldy.
Rasynda da, qazır özderın «halyq respubikasy» dep jariialap alǧan Donesk, Lugansk oblystarynda, atap aitqanda, Donbasta azamat soǧysy jürıp jatyr. Oǧan kınälı ışten ırıtuşıler men syrttan aidap saluşylar ekenı belgılı.
Barlyq tüitkıl tılde jatyr. «Ukraina bırtūtas, memlekettık tılı – ukrain tılı» degenge öre türegelgen şyǧys aimaqtaǧylar bölınemız dep älek saldy. Tüptep kelgendegı negızgı oilary – Reseidıŋ qūramyna enu. Būl, qalai bürkemelese de, közı aşyq adamǧa anyq körınıp tūrǧan aqiqat jai. Öitkenı, Ukrainanyŋ şyǧys bölıgın orys elı qoldap otyr. Sondyqtan da mūnda resmi Kievtıŋ «qaruyŋdy tasta da beibıt qatarǧa qosyl» degen talabyn estır qūlaq tabylmai qaldy.
Donbass halqy eldıŋ jaŋa bilıgıne onşa senbeitındıgın bıldırdı. Nege deseŋız, Poroşenkonyŋ bilıktı «ortalyqtandyrmau», iaǧni, «federalizasiiaǧa» bır taban jaqyndatuy, olardyŋ oilarynşa, ūlttyq memlekettılık qaupın tuǧyzatyn körınedı.
Eldıŋ tūtastyǧyna qarsy qolyna qaru alyp, qarsy şyqqan terıs piǧyldy separatisterge jaŋa prezident eşqandai ymyraşyldyq bolmaityndyǧyn sözımen de, közqarasymen de aŋǧartqandai. Qazır ol Reseiden bülıkşılerdıŋ ünın öşırıp, gumanitarlyq kömek beru men Resei aumaǧyna ötu mümkındıgın joiudy talap etıp otyr. Sol üşın de ol Donesk, Lugansk oblystarymen tüiısetın Resei şekarasyndaǧy segız bekettı japty.
Ūlyqtau saltanatynda Poroşenko taiau uaqytta Donbasqa baratyndyǧyn aitqan bolatyn. Alaida, Donesk oblysy äkımdıgınıŋ basşysy Sergei Taruta mūnyŋ jai aityla salǧan söz ekendıgın meŋzep, senbei otyr. «Men Poroşenkonyŋ osy aptada da, kelesı aida da Donbasqa kelmeitındıgıne kepıldık beremın. Öitkenı, onyŋ keluı üşın äuelı qauıpsızdıktı qamtamasyz etu kerek. Al äzırge ol mümkın bolmai otyr» dedı.
Osyndai aramzalardyŋ aidap saluyna ergen aimaqta qarapaiym halyq zardap şegıp keledı. Qazır Slaviansk, Donesk qalalarynda jergılıktı tūrǧyndar ışer tamaq pen auyzsudan taryǧuda. Balalarynyŋ ömırıne alaŋdaǧan ata-analar olardy körşıles Voronej oblysyna attandyruda. Şekarada bas sauǧalaǧan bosqyndar tolyp kettı.
Ukraina ışkı ıster ministrınıŋ keŋesşısı Anton Geraşenkonyŋ aituynşa, reseilık keibır aqparat qūraldarynda oqiǧanyŋ boiauy bırjaqty qalyŋdatylyp körsetıluı saldarynan laŋkester men separatisterge qarsy jürgızılıp jatqan küres būqaraǧa jazalau şaralary retınde äser beredı. Al, şyndyǧynda, qolyna qaru ūstaǧan jasyryn qarsylastar äskerge özderı oq atyp, şabuyl jasaityn kezderı az bolmaityn körınedı.
Qaitken künde de elden tynyştyq kettı. Jaŋa prezident ony qalpyna keltıru üşın bar mümkındıktı paidalanyp jatqanǧa ūqsaidy. Onyŋ bır dälelı – Petr Poroşenko AQŞ pen EO ökılderıne Ukrainanyŋ azattyǧyn qoldaǧany üşın alǧys bıldırıp, eldıŋ Europalyq memleket retınde damitynyn jetkızuı. Endı Briussel qūjatyna biylǧy 27 mausymynan keşıkpei qol qoiylmaqşy.
Ukraina – bızben yntymaqtas el. Barlyq baǧyttar boiynşa, onyŋ ışınde janarmai-energetikalyq jäne agroönerkäsıptık keşen, tauken-metallurgiia öndırısı, auyr maşina jasau, aviaqūrylys, himiia önerkäsıbınıŋ salalary boiynşa ekı jaqty kelısımımız bar. Soŋǧy bes jylda özara sauda-sattyq 2,6 milliard dollardan 4,18 milliard dollarǧa deiın ösken. Ukraina üşın tauar ainalymy körsetkışterı boiynşa Qazaqstan – üşınşı oryn, al bükıl sauda serıktesterı arasynda segızınşı oryn alady.
Ekonomikalyq tūrǧydan osyndai şynaiy ärıpteske ainalǧan elge bız nege qyryn qarauymyz kerek. Kerısınşe, ukrain halqyna beibıt ömır tılep, olardyŋ ışkı şarualaryna aralaspaǧan jön. Keiıngı kezde «Slaviansk, Donesk, Donbass qalalaryna gumanitarlyq kömek jinaimyz» deuşıler şyǧa bastady. Būl – qate tüsınık. Ol jerde qazır eldıŋ täuelsızdıgın moiyndamai, qolyna qaru alǧandardy sabasyna tüsıru üşın küres jürgızılude.
Bır närse aqiqat: eldıŋ basty jetıstıgı – qoǧamdyq saiasi tūraqtylyq. Syrttan alauyzdyq tuǧyzatyn arandatuşylar men «ışten şyqqan jau jaman» ekendıgın tüsıngen ukrain bilıgı el ışınde tynyştyq ornatu üşın qoldan kelgennıŋ bärın jasap baǧuda.
Taŋatar Töleuǧaliev
