Azamattarymyz memlekettık maŋyzy bar mūndai mäselege jauaptylyqpen qarap, zaŋsyz missionerlerdıŋ qandai da bır äreketın baiqasa, özınıŋ qūqyǧyn qorǧap nemese eldıŋ zaŋnamalaryn köpe-körıneu aiaqasty etuşı adamdardy jäne oǧan jol beruşılerdı körgen jaǧdaida nemqūraidylyq tanytpai, qūzyrly organdarǧa der kezınde habar berse qoǧamdy ışten ydyratar kei faktorlardyŋ aldy alynar edı.
Dınsız adam bolǧanymen, dınsız qoǧam bolmaidy. Adamzat balasy jaratylysynan berı tylsym düniege, közge körınıp, qolmen ūstauǧa kelmeitın jaratylys ielerıne jäne ǧalamdaǧy jaratuşy bır küştıŋ bar ekenıne senıp keldı. Tarihtan bügıngı künge deiıngı dınder sanyn naqty aitu mümkın emes. Alaida buddizm, hristiandyq jäne islam dını älemdık dın statusyna ie. Dın salasynda jürgızılgen zertteu qorytyndylaryna säikes jahan jūrtynyŋ 33 paiyzy hristian, 19,6 paiyzy islam, 13,4 paiyzy induizm, 6,4 paiyzy qytai etnikalyq dınderın, 5,9 – buddizm, 3,6 paiyzy etnikalyq jäne 1,7 paiyzy jaŋa aziialyq dınderdı ūstanady.
Qazaqstanda 2011 jylǧy derekke säikes, 46 konfessiiadan tūratyn 4551 dıni bırlestık tırkelgen. «Dıni qyzmet jäne dıni bırlestıkter turaly» 2011 jylǧy 11 qazandaǧy Qazaqstan Respublikasy Zaŋynyŋ talaptaryna säikes qaita tırkeu nätijesınde dıni bırlestıkter 17 konfessiiaǧa jıktelıp, sany boiynşa 3088-dı qūrady. Iаǧni, qaita tırkeu jūmystary nätijesınde dıni bırlestıkterdıŋ üşten bırı qysqardy. Onyŋ ışınde Astana qalasyndaǧy dıni bırlestıkter sany 55-ten 47-ge azaidy. Atap aitqanda, Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasyna qarasty – 7 meşıt, Orys pravoslavielık şırkeuıne qarasty – 5 dıni bırlestık, katoliktık – 4, protestanttyq – 28, iudaizm – 1, bahai – 1 jäne krişnaittık – 1 dıni bırlestık tırkelgen.
Atalǧan dıni bırlestıkterdıŋ 28-ınde qūlşylyq ǧimarattary bar, özgelerı ofis, päter, t.b. jalǧa alyp, ǧibadat räsımderın ötkızedı. «Dıni qyzmet jäne dıni bırlestıkter turaly» Zaŋnyŋ 9-bap, 2-tarmaǧyna säikes biyl 2 säuırde Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ «Dıni qyzmet salasyndaǧy memlekettık qyzmetter körsetu standarttaryn bekıtu jäne «Jeke jäne zaŋdy tūlǧalarǧa körsetıletın memlekettık qyzmetterdıŋ tızılımın bekıtu turaly» Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ 2010 jylǧy 20 şıldedegı № 745 qaulysyna tolyqtyrular engızu turaly» № 320 qaulysy şyqty. Qaulyǧa säikes dıni ädebiettı, dıni mazmūndaǧy özge de aqparattyq materialdardy, dıni maqsattaǧy zattardy taratu üşın arnaiy tūraqty üi-jailardyŋ ornalastyryluyn bekıtu turaly şeşım beru jergılıktı äkımdıkterdıŋ Işkı saiasat basqarmalarynyŋ qūzyryna engızıldı. Qazırgı taŋda atalǧan qaulyǧa säikes jeke jäne zaŋdy tūlǧalarǧa qyzmet körsetu mäselelerı pysyqtaluda.
Jer kölemı jönınen älemde toǧyzynşy orynda, qoinauy tabiǧi resursqa bai, halqy keŋ peiıldı elımız 130-dan asa ūlt pen ūlystyŋ basyn qosyp, bır jeŋnen qol, bır jaǧadan bas şyǧaratyn bırtūtas qoǧam qūrudy basty baǧdar ettı. Elorda törınde dünie jüzındegı dınder men mädenietterdıŋ qaqtyǧysyn däleldeitın türlı gipoteza men fobiiaǧa soqqy berılıp, örkenietter men dınderdı ünqatysuǧa jeteleitın alqaly basqosular ötkızılıp keledı. Mūnyŋ aiqyn dälelı retınde 2003 jyldan bastap är üş jyl saiyn dästürlı türde ötkızılıp keletın «Älemdık dınder men dın köşbasşylarynyŋ dästürlı sezın» aituǧa bolady. Elbasy 2006 jyly 12 qyrküiekte ötken Älemdık dınder men dın liderlerınıŋ II sezınde «Halyqty saiasi jūmyldyru üşın dındı paidalanu – būl tarihta san ret qaitalanǧan qadam. Ärdaiym qasıretpen aiaqtalǧan qadam. Älemdık jäne dästürlı dınder liderlerınıŋ airyqşa jauapkerşılıgı mynada, dıni uaǧyzdar saiasi janjaldarǧa bastamasyn, olardy memlekettık qūrylymdar men astyrtyn ūiymdar özderınıŋ qūdıret ısınen alys mındetterın şeşu üşın paidalanbasyn» dedı. Rasynda da dın atyn jamylǧan keibır toptar azamattardy eldıŋ basşylyǧyna, zaŋdaryna qarsy qoiuda. Alqaly basqosuǧa qatysuşylardyŋ barlyǧy keleşekte de beibıtşılık üşın tıze qosyp qyzmet etetının, jahan jūrtynyŋ yntymaǧyn tu etetının aityp, soŋynan ergen öz jamaǧaty men älem halqyn beibıtşılıkke şaqyruda. Astana törıne jinalǧan älemdık dın liderlerı beibıtşıl sipatta jahan jūrtşylyǧyna ün qatty. Ǧasyrlar boiy qyrǧi-qabaq bolyp kelgen keibır dın ökılderı bır üsteldıŋ basyna otyryp, kikıljıŋdı qoiyp, yntymaqtasuǧa uaǧdalasty. Būl otanymyzdyŋ imidjıne oŋ äser etıp qana qoimai, älemdık tatulyqtyŋ nyǧaia tüsuıne de serpın berdı.
Täuelsızdıktıŋ jiyrma bır jylynda dıni bırlestık pen şet eldık missionerlerdıŋ sany kürt östı. Tūralaǧan ekonomikalyq jaǧdaidy jaqsartu jūmystary dın taratuşylardyŋ jolyn bögeude kenjelep qaluymyzǧa sebep boldy. Türlı jolmen şet el asyp, jyldar boiy jat jūrtta dıni ılımmen qarulanǧan azamattarymyz elge oralyp, kommunistık jüienıŋ dınsızdendıru saiasatynyŋ qūrbanyna ainalǧan azamattar sanasyn san-saqqa būrdy. Būlardyŋ köbısınıŋ arqasynda tüpkı maqsaty airandai ūiyp otyrǧan memlekettıŋ tūtastyǧyna selkeu tüsırıp, öz müddesın ıske asyrudy közdeitın jymysqy toptar tūr edı. Dıni alauyzdyq pen dästürden auytquşylyq qoǧamdy ışten ydyratyp, ǧasyrlar boiy jalǧasyp kelgen otbasy institutynyŋ bekemdıgıne syzat tüsırdı. Dıni aqparattardyŋ erkın taraluy, ol aqparattyŋ köbınese jastarǧa baǧyttaluy buynaralyq bailanystyŋ älsıreuıne sebep boldy.
Közı qaraqty azamattar soŋǧy jiyrma jylda dındı ūstanuşylar sanynyŋ kürt öskenın, onyŋ basym bölıgı jastar ekenın jaqsy bıledı. Jahandanu ürdısınde tasqyndai aǧylǧan aqparattar legı jaŋa tehnologiiany erkın meŋgerıp, jaŋaşyldyqty bıluge qūştar jastarymyzdyŋ sanasyna internet jelısı arqyly äser etude. Buyny bekıp, äleumettık ortada tolyqqandy qalyptaspaǧan kısıge qandai da bır ideiany sıŋırudıŋ oŋai ekendıgın tarih ǧylymy äldeqaşan däleldegen. Dıni erkındıktıŋ soŋy dın atyn jamylyp, el azamattaryn öz otanyna, onyŋ zaiyrly zaŋnamalaryna aidap saluşylarǧa mümkındık syilady.
Dıni ekstremizm men terrorizm, azamattardyŋ ruhani tūrǧydan radikaldanuy – memlekettıŋ tūtastyǧyna syzat tüsıretın eŋ ülken qauıp. Būl dertpen kürestı nätijege jetkızetın, terıs piǧyldy ideialardan qūtqaratyn negızgı jol – tūrǧyndar arasynda sauatty sana qalyptastyru. Dın atyn jamylǧan terıs ideologiia men ekstremistık aqparattar tasqynynan tiımdı jürgızılgen profilaktikalyq şaralar arqyly qorǧanuǧa bolady. Būl rette, Astana qalasynyŋ Işkı saiasat basqarmasy dın salasyndaǧy memlekettık qoǧamdyq mekeme ökılderımen bırlesıp Elordadaǧy dıni ahualdyŋ jaqsaruy üşın qyzmet atqaryp keledı.
Terıs piǧyldy aǧymdarmen küresetın mamandardyŋ käsıbi sapaly, intellektualdyq, ǧylymi jäne kommunikabeldık tūrǧydan ozyq deŋgeide boluy qajet. Osyǧan orai, Elordada aǧymdaǧy jyldyŋ bırınşı jartysynda dın salasynda qyzmet atqaratyn memlekettık, qoǧamdyq mekeme qyzmetkerlerı jäne dıni bırlestık ökılderıne arnalǧan bırqatar bılıktılıktı arttyru şaralary ūiymdastyryldy.
Ekstremizm men terrorizm oilarynyŋ aldyn alu, tūrǧyndar arasynda sauatty sana qalyptastyru jolynda būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ rölı airyqşa. Media keŋestıktı dūrys qoldanu arqyly jat piǧyldy ideialarǧa soqqy berıp, eldıŋ ūlttyq qauıpsızdıgın qamtamasyz etuge bolady. Sondai-aq, halyqtyŋ közı, qūlaǧy jäne häm tılıne ainalǧan baspasöz ökılderınıŋ dın salasynda barynşa sauatty, mäselenıŋ problemalyq jäne zaŋnamalyq qyrlaryn jetık bıluı qajet. Osy oraida, üstımızdegı jyly 30 säuırde «Beibıtşılık jäne kelısım saraiynda» Astana qalasynyŋ äkımdıgı jäne Qazaqstan Respublikasynyŋ Dın ısterı agenttıgınıŋ ūiymdastyruymen dıni taqyrypta mamandanǧan respublikalyq BAQ ökılderıne arnalǧan seminar-trening öttı. Şara soŋynda 40 kısıge arnaiy sertifikat tabystaldy.
2012 jyly 15 nauryzda L.N. Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınde Astana qalasynyŋ äkımdıgı, Astana qalasynyŋ Dın ısterı departamentı jäne L.N. Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı arasynda «Astana qalasynda konfessiiaaralyq kelısımdı nyǧaitu, dın salasynda aqparattyq-aǧartu jūmystar jürgızu boiynşa özara yntymaqtastyq turaly» üş jaqty memorandumǧa qol qoiylǧan bolatyn. Atalǧan memorandumnyŋ negızınde, üstımızdegı jyly 2-4 mamyr künderı L.N. Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ bazasynda «Dınnıŋ qoǧamdyq-saiasi ömırdegı rölı men orny» atty bılıktılıktı arttyru kurstary ūiymdastyryldy. Qazaq jäne orys tılderınde jürgızılgen kursqa dın salasynda qyzmet etuşı memlekettık mekeme, qoǧamdyq ūiym jäne dıni bırlestıkterden jalpy kölemı 100-ge juyq kısı qatysty. Üş künge sozylǧan bılıktılıktı arttyru kurstary dialog negızınde, asa tartysty öttı. Şara soŋynda qatysuşylarǧa arnaiy sertifikattar men aqparattyq materialdar tabys etıldı.
Elorda kölemınde 2013 jyldyŋ bırınşı jartysynda joǧary oqu oryndarynyŋ jastary, eldı meken tūrǧyndary arasynda ekstremizm men terrorizmge qarsy profilaktikalyq şaralar da öz jalǧasyn tapty. Būǧan mysal retınde biylǧy säuır-mamyr ailarynda elordada ornalasqan 14 joǧary oqu orny men bırneşe eldı mekende kezdesuler ötkenın atap ötuge bolady. Şaraǧa «Nūr Otan» Halyqtyq Demokratiialyq Partiiasy janyndaǧy «Qorǧanys qabıletın arttyru jäne qauıpsızdıktı nyǧaitu» baǧyty boiynşa saraptama tobynyŋ elımızge belgılı, öz ısınıŋ mamany retınde tanylǧan Q.Süleimenov, J.Jarasov, M.Äzılhanov, T.Aijūlov, K.Adambekov, E.Qaliev, S.Temırbolatov syndy müşelerı men Q.Sūltanov, S.Seidumanov, J.Däurenov, E.Smaǧūlov jäne T.Kozyrev siiaqty memlekettık qyzmetkerler men sarapşy-mamandar qatysyp, jastarmen kelelı keŋes ötkızdı. Kezdesu barysynda jastardy alaŋdatqan ärtürlı saualdarǧa jauap berıldı.
Biyl Astana qalasy Işkı saiasat basqarmasynyŋ janynan «Dın mäselelerın zertteu ortalyǧy» memlekettık mekemesı qūryldy. Qazırgı taŋda mekemenıŋ qūramy täjıribelı dıntanuşy, zaŋger, psiholog mamandarmen tolyǧyp, öz ısterıne kırısıp te kettı. Būl mekemenıŋ ıske kırısuımen kelelı ıster jalǧasyn tabady dep kütılude. Dıntanuşy, psiholog mamandardan qūralǧan mekeme destruktivtı dıni aǧymdardan zardap şekkenderge psihologiialyq, aqparattyq jäne qūqyqtyq kömek körsetıp qana qoimai, ǧylymi-zertteu jäne taldau ortalyǧyna ainalatyn bolady.
Qorytyndylai kelgende, dın salasynda, konfessiiaaralyq kelısımdı nasihattau, eldıŋ ruhani kemeldenuı men azamattardyŋ dıni bostandyǧyn qamtamasyz etu mäselesı boiynşa jūmystar jalǧasyn tabuda. Būl mäsele belgılı bır mekemenıŋ nemese osy salada qyzmet etuşı sanauly azamattyŋ bas auyrtatyn mäselesı bolmauy tiıs. Eldıŋ tynyştyǧy, san ǧasyrlar qorǧan bolyp, bügıngı ūrpaqqa ata-babadan mūra bolyp jetken qasterlı otanymyzdyŋ tūtastyǧy, eldıŋ auyzbırlıgı, azamattardyŋ bas amandyǧy – barşamyzǧa ortaq ıs. Azamattarymyz memlekettık maŋyzy bar mūndai mäselege jauaptylyqpen qarap, zaŋsyz missionerlerdıŋ qandai da bır äreketın baiqasa, özınıŋ qūqyǧyn qorǧap nemese eldıŋ zaŋnamalaryn köpe-körıneu aiaqasty etuşı adamdardy jäne oǧan jol beruşılerdı körgen jaǧdaida nemqūraidylyq tanytpai, qūzyrly organdarǧa der kezınde habar berse qoǧamdy ışten ydyratar kei faktorlardyŋ aldy alynar edı.
Bolat TILEPOV,
Astana qalasy Işkı saiasat
basqarmasynyŋ basşysy
