Önerkäsıp önımı artty
Astana qalasynyŋ önerkäsıp sektorynyŋ köpşılıgın öŋdeu önerkäsıbı, elektrmen jabdyqtau, gaz, bu beru jäne auany salqyndatu käsıporyndary qūraidy. 2013 jyldyŋ qaŋtar-säuır ailarynda atalmyş käsıporyndar 89 574,4 mln teŋgenıŋ önımın öndırgen. Osylaişa naqty indeks kölemı 2012 jyldyŋ säikes kezeŋımen salystyrǧanda 135,1%-dy qūrady. Önerkäsıp salasyn damytudy közdeitın türlı baǧdarlamalar da öz nätijesın berude. Olai deitın sebebımız – şyǧarylatyn önım kölemınıŋ artuy önerkäsıptıŋ köptegen salalarynda baiqalady. Mäselen, metallurgiia önerkäsıbınde – 2,1 %-ǧa nemese 311,3 mln teŋge; terı jäne oǧan jatatyn önımder öndırısınde –3,2 mln teŋge; qaǧaz jäne qaǧaz önımderı öndırısınde – 213,2 mln teŋge; jihaz jasau öndırısınde – 315,1 mln teŋge; toqyma būiymdar öndırısınde – 52,6 mln teŋgege artqan. Erekşe atap öter jait, önerkäsıptıŋ öŋdeu sektorynda maşina jasau ülken üleske ie. Osy salanyŋ käsıporyndary tört aidyŋ ışınde 44 575 mln teŋgenıŋ önımın öndırıp, elorda önerkäsıbınıŋ jandanuyna serpın berude.
Jüzege asqan jobalar
Elımızde qolǧa alynǧan 2010-2014 jyldarǧa arnalǧan Üdemelı industriialyq-innovasiialyq damu baǧdarlamasyn ıske asyru aiasynda, öŋırlık İndustriialandyru kartasy boiynşa qūny 71,8 mlrd teŋge bolatyn 10 joba ıske asyryldy. Şamamen 2 000 jūmys orny qūrylyp, jūmyssyzdar qatary säl de bolsa kemıdı.
Qazırgı taŋda elordada 4 myŋnan astam jūmys orny bar. İndustriialyq park aumaǧynda jalpy investisiia kölemı 47 investisiialyq jobany ıske asyru josparlanuda. Bas-aiaǧy 49,8 mlrd teŋge igerıldı.
Astana qalasynyŋ äkımdıgı şyǧarylatyn önımnıŋ sapasyn arttyru maqsatynda önerkäsıp käsıporyndaryna İSO, ONSAS, SA, HASSP seriialy halyqaralyq sapa standarttaryn engızudı qolǧa aldy. Nätijesınde 575 käsıporyn men ūiym atalmyş standartqa qol jetkızdı. Jergılıktı tauar öndıruşılerdıŋ önımın ötkızude halyqaralyq yntymaqtastyqtyŋ orny bölek. Äkımdık osyǧan bailanysty türlı ıs-şaralar, biznes-forumdar, körmeler, «döŋgelek üstelder», tūsaukeserler men kezdesuler ūiymdastyruǧa yqpal etıp, käsıpkerlerge qoldan kelgenşe kömek qolyn sozyp keledı.
«Biznestıŋ jol kartasy – 2020» baǧdarlamasy aiasynda şaǧyn jäne orta käsıpkerlık subektılerın qoldau maqsatynda mamyr aiynan berı 35 joba maqūldandy.
İgılıgı mol innovasiia
Elordada innovasiialardy damytuda «Smart Astana» jobasynyŋ mümkındıgı şeksız. Şahar tūrǧyndarynyŋ äl-auqatyn arttyru, memleket ūsynatyn qyzmetterdı jetıldıru, sondai-aq qalalyq jelılerdı bıryŋǧai joǧary tehnologiialyq platformaǧa oŋtailandyruda «aqyldy qalanyŋ» alǧyşarttary öz jemısın berude.
Aqyldy qalanyŋ alǧyşarty alty sipattan tūrady: aqyldy ekonomika, ūialy bailanysqa qoljetımdılık, aqyldy qorşaǧan orta, aqyldy äkımdık, aqyldy tūrǧyn üi ortasy, aqyldy tūrǧyndar.
Tūjyrymdama aiasynda «Astana Innovations» aksionerlık qoǧamy tehnologiialyq biznes inkubasiialau, tehnologiialyq audit, tehnologiialar transfertı boiynşa innovasiialyq jobalardy qolǧa aldy. Sonymen qatar, «Astana qalasynyŋ keşendı tırşılıktı qamtamasyz etu jüiesı» pilottyq jobasyn ıske asyru jönındegı daiyndyq ıs-şaralary jürgızılude.
Qysqasy, 2030 jylǧa deiın kommunaldyq tölemder, dükendegı esep aiyrysu, üidıŋ esıgın aşyp-jabu, oquşynyŋ mektepke kırıp-şyǧuy, jedel medisinalyq järdem kömegı, bärı-bärı tügeldei elektrondy türde basqarylatyn bolady.
Kölıgı köp qala
Astana tūrǧyndarynyŋ sany jyl sanap artuda. Halyqqa kündelıktı 53 qalalyq baǧdar boiynşa 770 kölık qyzmet etedı. Onyŋ 700-den astamy – syiymdylyǧy ülken avtobustar. Qalalyq baǧyt jelısınıŋ ūzaqtyǧy 2437 km qūraidy eken.
Bas qalada 21 mamandandyrylǧan taksomotor kompaniiasy bar. «Saryarqa», «Aruna», «Jebe», «Medeo», «Aqqu», «Selinograd», «Astana Kompani KZ», «Triumf», «Ekipaj», «Marsel», «Apelsin» kompaniialary qala tūrǧyndary men qonaqtarynyŋ senımınen şyǧuda.
2013 jyldyŋ qaŋtar-säuır ailarynyŋ özınde jük tasymalynyŋ kölemı 12,5 paiyzǧa artqan. Avtomobil kölıgımen 621,3 mln jolauşy tasymaldansa, äue kölıgımen 0,4 myŋ adam tasymaldanǧan.
Kırıs köbeidı, tabys artty
Qalanyŋ bailanys käsıporyndary 46 833,7 mln teŋgenıŋ qyzmetın körsetken. Būl 2012 jyldyŋ säikes kezeŋımen salystyrǧanda 20,3%-ǧa joǧary. Äsırese, internet bailanysy men halyqaralyq bailanys türınen keletın kırıs jyl sanap artuda.
Elorda tabysyn aitqanda, qala qorjynyn ainalyp ötu mümkın emes. 2013 jyldyŋ 1 mamyrynda Astana qalasynyŋ biudjetı 258 700,9 mln teŋgenı qūrady. Būl bekıtılgen biudjetten 6,4 paiyzǧa öskenın körsetedı. Biudjettıŋ jalpy qūrylymynda Astana qalasynyŋ obektılerın damytuǧa 122 039,1 mln. teŋge jūmsalǧan.
Ilkımdı investisiia
Elorda investisiiasymen erekşelenedı. Astana qalasynyŋ negızgı kapitalyna tört aidyŋ ışınde 106 927,2 mln teŋge investisiia salynǧan.
Negızınen qūrylys ǧimarattaryn saluǧa jäne kürdelı jöndeu jūmystaryna investisiia köptep tartylady. Olardyŋ ülesıne 56,8% nemese 60 701,6 mln teŋgeden keledı.
Astanada qala qūrylysy toqtaǧan emes. Tūrǧyn üi qūrylysyn damytudyŋ 2008-2010 jyldarǧa arnalǧan memlekettık baǧdarlamasy şeŋberınde biyl jalpy audany 163 myŋ şarşy metr 2697 päterdıŋ qūrylysyn aiaqtau josparlanuda. Jalpy tūrǧyn üi qūrylysyna 16 538,2 mln teŋge bölıngen.
Jūmyspen qamtu jalǧasuda
Elordany damytudyŋ ärtürlı jobalaryn ıske asyru qosymşa jūmys oryndaryn qūruǧa yqpal etedı. 2013 jyldyŋ eseptı kezeŋınde 5958 jaŋa jūmys orny qūryldy. Äitse de, jūmys ızdeuşıler qatary älı de köp. Mäselen, qaŋtar-säuır ailarynda Jūmyspen qamtu jäne äleumettık baǧdarlamalar basqarmasyna 4396 adam jūmys ızdep ötınış bıldırgen. Jügıngen azamattardyŋ basym bölıgın äielder qūraidy. 14-29 jas aralyǧyndaǧy jastar – 51,8%. Qala boiynşa tört aidyŋ ışınde barlyǧy 573 adam jūmyspen qamtamasyz etılgen. 2012 jyldyŋ ūqsas kezeŋımen salystyrǧanda 175 adamǧa artqanyn baiqauǧa bolady.
Eŋbek naryǧyn retteuge baǧyttalǧan şaralar jospar boiynşa jüzege asuda. Mäselen, aqyly qoǧamdyq jūmystarǧa tartu, äleumettık jūmys oryndaryn aşu, «Jastar täjıribesı» siiaqty qosymşa ıs-şaralar jūmyssyzdyq deŋgeiın 5,6%-ǧa tömendettı.
Äleumettık sala äleuetı
Bügınde Astana qalasynda 268 bılım beru mekemesı bar, iaǧni, 82 mektep, 128 mektepke deiıngı mekeme, 35 käsıptık kolledj, 13 qosymşa oqytu oryndary bar.
Oquşylardyŋ tälımı men tärbiesıne jauapty on myŋnan astam ūstaz tynymsyz ter tögıp keledı. Ärbır balanyŋ jan-jaqty damuyna qolaily jaǧdai jasap, jeke qabıletın şyŋdauǧa mümkındık beru kerek desek, qala äkımdıgı būl rette elordalyq şäkırtterdıŋ qajettılıgın qamtamasyz etumen qatar oqu sapasyn jaqsartuda nätijelı jūmys jasap keledı. Naqty mysal, bılım beru salasyn qarjylandyru jyldan jylǧa ūlǧaiyp, materialdyq-tehnikalyq baza jetıldırılıp keledı.
Balalarǧa mektepke deiıngı tärbie men bılım berudıŋ negızgı nysany – balabaqşa. Qalada 128 mektepke deiıngı mekeme jūmys ısteidı. Onyŋ ışınde 75-ı memlekettık balabaqşa, 52-sı memlekettık emes jäne 1-euı vedomstvolyq. Mektepke deiıngı bılım alatyn balalardyŋ jalpy qūramy – 2 jastan 6 jasqa deiın.
Al, mındettı aqysyz mektepaldy daiarlyqtan 5-6 jas şamasyndaǧy balalardyŋ 86,2%-y ötedı eken.
Densaulyq – basty bailyq
Tūrǧyndardyŋ ömır süru ūzaqtyǧyn arttyru, balalar ölımın azaitu – «Astana qalasy densaulyq saqtau basqarmasynyŋ 2011-2015 jyldarǧa arnalǧan strategiialyq josparynyŋ» basym baǧytynyŋ bırı.
Elordalyqtardyŋ auruǧa şaldyǧu deŋgeiı men qaterlı dertten köz jūmu körsetkışı soŋǧy jyldary bırşama tömendep keledı.
Tuu körsetkışı 1000 adamǧa şaqqanda 25,45 paiyzǧa östı. Ana ölımı 7,8%-ǧa, tuberkulezben auyru – 11,3%-ǧa tömendegen.
Elordada künıne şamamen 60-qa juyq säbi dünie esıgın aşady. 2013 jyldyŋ alǧaşqy ekı aiynda Astanada 2868 äiel bosanǧan. Mūndai körsetkıştı baǧyndyruymyzdyŋ bır sebebı äielderdıŋ joǧary mamandandyrylǧan medisinalyq kömekke degen qoljetımdılıgınıŋ arqasy bolsa kerek. Jüktı äielder jergılıktı biudjet esebınen tegın därı-därmektermen qamtamasyz etıledı. Mäselen, II, III därejelı temır tapşylyǧy anemiiasyna şaldyqqan aiaǧy auyr kelınşekterge qajettı därı-därmek tegın berıledı. Uchaskelık ginekologta esepte tūratyn jüktı äielder üşın Astana emhanalarynda antenataldy-biohimiialyq skrining, skriningtık ultradybysty zertteu, mamandardyŋ keŋesı, jynys joldary aurularynyŋ diagnostikasy tegın jasalady.
Sonymen qatar, medisinalyq turizmdı damytu üşın elordanyŋ «Astana Medical Park» klinikasy bazasynda arnaiy joba äzırlendı. Maqsaty – qazaqstandyq jäne şeteldık azamattarǧa joǧary tehnologiialyq medisinalyq qyzmet körsetu. Qazırgı taŋda Astananyŋ medisinalyq mekemelerı üdemelı kardiologiia, aritmologiia jäne kardiohirurgiia, şaǧyn invazivtık endobeinehirurgiia, check-up baǧdarlamasy, qauıpsız bosanu, neonataldyq tehnologiia, taǧy basqa da salalarda joǧary tehnologiialyq qyzmet siklın tolyq körsetu mümkındıgıne qol jetkızgen. Būl jobaǧa Astana qalasynyŋ №1 jäne №2 qalalyq auruhanasy, Ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyǧy, Travmatologiia jäne ortopediia ǧylymi-zertteu instituty, sonymen qatar Respublikalyq neirohirurgiia ǧylymi ortalyǧy qatysady. Mamandardyŋ aituynşa, atalǧan mekemelerde körsetıletın medisinalyq qyzmetterdıŋ baǧasy salys-tyrmaly türde arzan, al tehnologiialyq jabdyqtaluy men därıgerlerdıŋ bılıktılıgı tūrǧysynan köş ılgerı bolady.
Mädeniet mäiegı
Kez kelgen halyqtyŋ özındık bolmysyn daralaityn basty belgı – ūlttyq mädeniet. Qalada halyqtyŋ intellektualdyq jäne ruhani ömırın baiytatyn mūrajailar men kıtaphanalar, konsert zaldary men teatr-lar, türlı deŋgeidegı festivaldar men kongrester ötetın jaŋa ülgıdegı oiyn-sauyq ortalyqtary jeterlık.
Astanada 24 kıtaphana, 7 teatr, 7 mūrajai, 6 kinoteatr, 7 mädeni-demalys ortalyǧy, 17 qazynalyq käsıporyn, 50-ge juyq säulet eskertkışı, sondai-aq sirk, memlekettık filarmoniia, kinoprokat ūiymy, saz studiiasy jūmys ısteidı. Köpşılık jiı baratyn mūrajailar men kıtaphana qyzmetıne erekşe innovasiialyq tehnologiialar engızu – zaman talaby tudyrǧan jetıstık. Elordamyzda mūrajai qorlary sandyq ülgıge köşse, kıtaphanada oqyrmandarǧa qyzmet körsetu avtomattandyrylǧan jüiege auysty. Mūndaǧy ıs-şaralardyŋ barlyǧy on-line rejimınde ötetındıkten, memlekettık organdardy, studentterdı, respublikanyŋ barlyq jastaryn tartuǧa mümkındık köp.
Aǧymdaǧy jyldyŋ säuır aiynda qala mūrajailary 13 körme, 221 ekskursiia, 15 leksiia ūiymdastyrǧan. Būl ıs-şaralardy barlyǧy 13449 adam tamaşalaǧan.
Astana teatrlarynda 70-ten astam qoiylymdar körsetılgen. Memlekettık filarmoniianyŋ konsertın 124 216 adam tamaşalasa, teatr qoiylymdaryn 10 myŋǧa juyq astanalyq körgen. Täuelsızdık saraiy, Beibıtşılık jäne kelısım saraiy, «Qazaqstan» ortalyq konsert zaly, Jastar saraiynda aituly konsertter, halyqaralyq festivaldar, konkurstar men resmi saltanatty jiyndar ūiymdastyrylsa, Mädeniet basqarmasyna qarasty mūrajailar men demalys keşenderı halyqqa joǧary deŋgeide qyzmet körsetıp keledı.
Daiyndaǧan
Gülmira AIMAǦANBET
