Myrzatai JOLDASBEKOV, memleket jäne qoǧam qairatkerı
(Jariialanbaǧan jazbalar)
03.III.2008
Elge qaittyq. Elşı, qyzym Aiym samolet ışıne deiın şyǧaryp saldy. Bız Älışer ekeumız ketıp bara jatqan soŋ, bükıl el qosylyp köşıp bara jatqandai körındı me, Aiym jylap qaldy. Közımnen tasa bolǧanşa men de terezeden syǧalap qyzyma qarap otyrdym. Osyny körgen Äbdıjämıl Nūrpeiısov:
– Şırkın, bala-ai deseişı, – dep qaldy.
Parijge menıŋ üşınşı keluım. Kelgen saiyn qyzyqtaimyn. Tamaşa qala. Aru qala. Äsem qala. Mūndai qalalardyŋ ūlylyǧy üilerınıŋ biıktıgınde emes, ǧajaiyp arhitekturasynda, köşelerınıŋ keŋdıgınde, alaŋdarynyŋ, saiabaqtarynyŋ, gülzarlarynyŋ köptıgınde, ädemılıgınde. Parijdy özge qalalarmen şatas-tyryp almaitynyŋyz, bırkelkı bırdei körıngen üilerdıŋ äsemdıgınde, ärqaisysynyŋ öz aldyna aiaqtalǧan tūtas şyǧarma tärızdı körınetın sūlulyǧynda, közdıŋ jauyn alatyn naqyştarynda. Monşaqtai tızılgen balkondary da erekşe sän beredı.
Maşina, tramvai, trolleibus joq, atty arbamen jürgen zamanda Petr I Petrogradty saldy. Neva prospektısın, Naberejnaiany (jaǧalaudy) saldy. Parij de Sena özenın jaǧalai salynǧan.
Äbdıjämıl aǧamyzben bıraz äŋgımelestık, köpten körıspegen edık, oi bölısıp, şer tarqattyq.
Bızde, basqany bylai qoiǧanda, memlekettık syilyqtyŋ da qadırı bolmai bara jatyr. Kım bolsa sol alady. Ony ärkım özdı-özı ūsynyp, ala şapqynǧa tüsıp, komissiia müşelerınıŋ soŋynan qalmai jürıp, ärtürlı jolmen alady. Qadırı qaidan bolsyn.
Bızde 700 «jazuşy» bar, şyn jazuşysy 70-ke jetse de bolar edı, köbın adam bılmeidı. Sol adam bılmeitın belgısızderdıŋ keibıreuı de syilyq aldy.
Bızdıŋ «jazuşylardyŋ» bärı şetınen «ūly». Taŋ qalasyŋ.
Menıŋ bıluımşe, orysta Şolohovtan keiıngı ūly jazuşylar A.Tvardovskii, L.Leonov, bıraq olardy ūly jazuşy dep eşkım atamaidy. Bızde tükke tūrmaityn jazuşysymaqtar ūlylyqqa talasyp älek boluda. Maqtan süigış.
27.III.2008
«Fariza jäne sıŋlılerı» atty Fariza Oŋǧarsynovanyŋ keşı öttı. Men keştı aşyp berdım.
28.III.2008
Uälihan Qalijannyŋ 60 jyldyǧyna arnalǧan şyǧarmaşylyq keş öttı.
Keştı men aştym. Äbış Kekılbaev, Quanyş Sūltanov, Sauytbek Abdrahmanov, özge de kısıler qūttyqtady.
29.III.2008
Qaraǧandy oblysy, Egındıbūlaq audanynan, Süleimenov Ahmediia Yǧysbaiūlynan hat keldı. Ol kısı Qojahmetov Altynbek sekıldı Qazdauysty Qazbek bi atamyzdyŋ ūrpaǧy bolady.
Qazybek – Qazymbet – Anai – Taŋ – Süleimen – Yǧysbai – Ahmediia. Ahmediiadan – Mädi, Serık. Demek, Ahmediia Qazybek bidıŋ altynşy ūrpaǧy bolyp keledı.
Altynbek te – bidıŋ altynşy ūrpaǧy. Qazybek – Bekbolat bi – Tılenşı – Berlı – Bojan – Qojahmet. Qojahmetten Altynbek. Būl kısı Egındıbūlaqtyŋ eŋ şetkı auyly Edıreide tūrady. Qazybek atamyzdyŋ şapany osy kısınıŋ qolynda. Yrym qylyp qazaq şapandy jeŋıne deiın täbärık retınde qiyp ala bergen. Şapany bügınde ırıp tūr. Qalpyna keltıru de oŋai emes. Men bırneşe ret qolqa saldym, bıraq şapandy bermedı. Abylaidyŋ şapanyn ūlyqtaǧanda da körsetuge äkelmedı.
Endı, mıne, Ahmediia Yǧysbaiūlynan quanyşty hat keldı. Olar menıŋ «Egemen Qazaqstandaǧy» maqalamdy oqyǧan, «Qazaqstan» telekanalynan «Dıŋgek» habarynan Qazybek bidıŋ şapany turaly äŋgımemdı estıgen, äulet Maqtamasaŋ ökpeleidı, talaǧy tars aiyrylady.
14.III.2008
Filologiia ǧylymdarynyŋ doktory Baqytjan Hasanovtyŋ 70 jyldyq toiyna qatystym. Men, Märiia, Baqytjan, onyŋ äielı Sekerhan bärımız universitettı 5 jyl bırge oqyp bıtırdık. Aŋqyldaq, ar-dyŋ-gürdıŋ, saiqymazaqtau jıgıt edı. Klassikalyq kürespen ainalysty. Eŋbektıŋ nätijesınde tıl bılımı salasynda äjepteuır nätijege jettı. Köptegen ǧylym doktorlaryn, kandidattaryn äzırleptı. Men bırde-bır ǧylym doktoryn daiyndaǧan joqpyn. Oǧan mūrşam da bolmady. Onan soŋ ūstazdyqty men özgeşeleu tüsınemın. Şyn ūstazdyqtyŋ jönı bölek. Bügıngıdei tiıp-qaşyp «jetekşılık» jasaǧandy ūstazdyq deu qiyn.
Konferensiiada bırınşı maǧan söz berdı. Student, bılım, ǧylym turaly bıraz äŋgıme aittym. Keşkısın toiynda boldyq. Aiqai-şu basym boldy. Toi iesı quanyştan köp biledı. Bidıŋ özı de jasyna qarai jarasa ma dep qaldym. Jas kelgen soŋ arbaŋdap, qalai maiysqyŋ kelse de oǧaştyǧy körınıp tūrady eken. Bız erterek ketıp qaldyq.bolyp aqyldasyp, şapandy Ortalyqqa berudı şeşıptı.
Men endı osynyŋ jolyn oilastyruǧa kırıstım.
31.III.2008
Reseidıŋ «Russkii fondymen» Prezidenttık mädeniet ortalyǧy arasynda osynda «Orys ortalyǧyn» aşu turaly kelısımşartqa qol qoidyq. Būl qordy Prezident Putin orys tılın, orys mädenietın qorǧau üşın, orystyŋ ruhyn köteru üşın özınıŋ jarlyǧymen aşqan eken. Qordyŋ atqaruşy direktory – Viacheslav Nikonov, belgılı saiasattanuşy Viacheslav Mihailovich Molotovtyŋ nemeresı.
Būl qor bızdıŋ ortalyqqa org. tehnika, özge de qūraldar beredı, kıtaphana jasaqtaidy.
01.IV.2008
Jas, talantty bişı Äsel Älıbekovaǧa Nauryz merekesı künderı Sochide ötetın Halyqaralyq konkursqa qatysuyna demeuşlık jasap edık, bügın osynda keldı, ülken tabyspen oralypty: Gran-pri alypty. Mäz. Şeşesı ekeuı alǧysyn jaudyrdy. Quanyştarynda şek joq. Jetımge qol ūşyn bergen jaqsy, qaiyrymy tiedı.
02.IV.2008
«Ǧalymdardyŋ Euraziialyq Odaǧy» qoǧamdyq qorynyŋ direktory, filosofiia ǧylymdarynyŋ doktory Andrei Vasilevich Golubev keldı. Men osy Odaqtyŋ Prezidentı bolamyn. Ol «Tiurkskii perekrestok Priuralia» atty muzei qūrudyŋ jobasyn alyp kelıptı. İdeiasy jaqsy. Ony qaida, qalai qūramyz, eksponattardy qaidan tabamyz – būl mäselelerdı bas qosyp talqylauymyz kerek. Mūndai muzei jasalsa, elımızdıŋ batys ölkesınde baiyrǧy türk tarihymen tanysudyŋ, olardyŋ tūrmysymen, mädenietımen, dünietanymymen tanysudyŋ mümkındıgı tuar edı. Būl tüptep kelgende, bır jaǧynan, bızdıŋ arǧy tarihymyz ǧoi, jas ūrpaqtyŋ mūny bılgenı jaqsy.
03.IV.2008
Ataqty skripkaşy Marat Beisenǧaliev pen Sapar Ysqaqov kelıp kettı. Sapar Maratpen bırıgıp byltyr Londonda «Albert-holda» qazaq muzykasynyŋ keşın ötkızgen edı. Ol jaiynda arnaiy disk şyǧaryp taratty. Olar būl keştı ūzaq daiyndapty. Ūlybritaniianyŋ belgılı kompozitory Karl Djenkinske «Tılep» degen arnaiy muzykalyq şyǧarma jazdyrǧan, ondaǧy hordy aitu üşın finderdıŋ alty änşı qyzdaryn şaqyrǧan. 8 myŋ kısı syiatyn «Albert-holl» adam syimai kernep ketıptı. Odan soŋ «Tılep» atty muzykalyq keştı osy Astanada, odan soŋ Tokioda ötkızıp edı.
Osynyŋ bärın ūiymdastyryp, qarjylandyryp jürgen Sapar Ysqaqov.
Sapar, aty aityp tūrǧandai, düniejüzın tügel aralaǧan, tynym tappai jer-dünienı kezetın jahanger adam, Tılep degen ataqty baqsynyŋ ūrpaǧy eken. Torǧai öŋırınde Tılep aty aŋyzǧa ainalǧan kısı eken. Sol kısıge arnap muzyka jazdyryp, ony älem sahnasynda oryndatyp, därıptep jürgenın körmeimısıŋ.
Ol ol ma, taǧy da älgı aǧylşyn kompozitoryn Karl Djenkinske «Sary qyz» degen orkestrmen skripkaǧa arnaiy şyǧarma jazdyryp, onyŋ da tūsaukeserın AQŞ-ta «Karnegi-holda» ötkızıp, jazda Astanaǧa alyp kelmekşı. «Sary qyzdyŋ» denın qazaq muzykasy qūraityn körınedı. Bır ǧajaby, älem kompozitorlary, äsırese, orys kompozitorlary baiaǧy zamandardan öz operalarynda qazaq muzykasyn ädemı paidalanyp keledı. Onyŋ ūtymdy, jaqsy bır ülgısın «Qyz Jıbek», «Er Tarǧyn» operalarynda E.Brusilovskii de ǧajap paidalanyp edı. Nege ekenı belgısız, qazaq kompozitorlary öz asylynyŋ qadırıne älı jete almai keledı. Karl Djenkins «Sary qyzda» Abaidyŋ änderın, «Jaidarman» sekıldı qazaqtyŋ ǧajap önerın ūtymdy paidalanǧan körınedı. Qazaq muzykasynyŋ orys operalarynda paidalanǧany jönınde kompozitor B.G. Erzakovich kezınde jaqsy jazyp edı.
Sapardyŋ «Sary qyzy» – özınıŋ babasy Tılep ǧaşyq bolǧan Sary qyz. Sary qyzǧa arnap ana bır jyldary Sapar Nesıpbekke poema jazdyryp edı. Onyŋ ol poemasy Nesıpbektıŋ jyr jinaǧyna endı. Keibıreuler tek baiudy ǧana oilaidy, al Sapardyŋ tapqan tabysynyŋ bırazyn atalarynyŋ ruhyn ardaqtauǧa arnap jürgenı – qūptarlyq-aq niet.
Ökınışı, älemdı taŋdandyrǧan – qazaq muzykasy qazaq jerınıŋ şekarasynan älı asa almai jür. Būl da kökeiden ketpeitın oqiǧa.
Mal, dünie jiǧan jıgıtter bır sät osyny da oilansa bolar edı.
(Jalǧasy bar)
P.S.
Myrzatai Joldasbekovtyŋ 75 jasqa toluyna orai, mamyrdyŋ 23-ı künı QR Ūlttyq mūraǧatynda «Tūlǧa taǧylymy» atty qūjattyq körme aşylady. Mamyrdyŋ 25-sınde L.Gumilev atyndaǧy Ūlttyq universitette «Qazırgı türkologiianyŋ özektı mäselelerı» atty döŋgelek üstel ötedı. Al, ǧalymnyŋ tuǧan künı, mamyrdyŋ 27-sınde K.Baiseiıtova atyndaǧy Ūlttyq Opera jäne balet teatrynda «Atanǧanym Myrzatai – el arqasy» atty şyǧarmaşylyq keş bolady.
