(Jalǧasy. Basy gazetimizdiŋ №29, nauryzdyŋ 13-i küngi sanynda)
16.IV.2007
Biz – özge eldiŋ bolmaşy tarihyn qyzyqtap, taŋdai qaqqan, özi baitaq tarihymyzdyŋ qadirine jetpei jürgen jūrtpyz. Bügingi qazaqtyŋ, onyŋ arǧy ata teginiŋ älem taŋ qalatyndai, kez kelgen ūlt maqtanatyndai aişyqty, jüieli tarihy bar. Biz mekendep otyrǧan Ūly dalada nebir memleketter däuren sürgen, ǧajaiyp epostar, küiler, änder tuǧan. Ūly dala halqynyŋ şeşendigi, kösemdigi, danalyǧy, kemeŋgerligi öz aldyna bölek qūbylys, qūdanyŋ qūdireti sol dalalyqtarymyzdy da syrtqa nasihattap, tanyta almai kelemiz.
Sovet däuirinde öz tarihymyzǧa özimiz ie bola almadyq. Özimizden şyqqan ūlylardy Attilla, Tomiris dep özgeşe atap jatqa baladyq. Endi qūdai teŋdik bergen kezde ärkim öz atasyn küittep, öz atasyna arnap meşit sa-lyp, öz atasyna arnap kitap şyǧara bastady. Sonyŋ kesirinen asyl tari-hymyz özgeniŋ tarihyndai äli künge jat bolyp keledi.
Mūny dūrystap jazatyndar da büginde düniede joq, jazuşy degenderdiŋ qolynan kelmeidi.
Qazaq topyraǧynan, qazaqtyŋ tüpki atalarynan jaralǧan nebir ūlylar tek älemge ǧana ortaq bolyp keledi.
Men – käsibi tarihşy emespin, biraq tarihty bir kisidei biletin kisilerdiŋ birimin. Basqa öŋirdi aitpai-aq qoiaiyn, bir ǧana Şu öŋirinde qanşama qala salynyp, qanşama memleket saltanat qūrmady, düniege ataǧy jetken qanşama ūlylar tuylmady deseŋizşi! Solardyŋ qatarynda aqynnan Libaidy (Qytaida ömir sürgen), patşalardan Edil batyrdy aitsaq ta jetkilikti.
Edil batyr turaly (Attila) älem şulap, jarysa jazysty. «Slavianskii mir» (1885) deitin kitaptyŋ Edil batyrǧa, ǧūndarǧa arnalǧanyn atasaq ta jetkilikti.
Edil patşa da saq-ǧūnnan taraidy. Ataluy ärqalai bolǧanymen, būl ekeui – bir ūǧym.
Edil batyr – saq-ǧūn, onyŋ dulu taipasynan. Bügingi dulat dep jürgenimiz – sol duludyŋ jalǧasy.
Edil zamanymyzdyŋ 400 jyly Şuda tuǧan, 456 jyly dünie salǧan. Ölimi jaiynda da äŋgime köp. Balasaǧūnda oqyǧan. Jasynan erekşe bop közge tüsken. Äkesi Myŋjyq han bolǧan. Ökil äkeleri de az bolmaǧan desedi. Jasy 18-ge tolǧanda paiǧambar bolady. Allanyŋ oǧan bergen ekinşi aty – Eskendir Zūlqarnaiyn, Edilge Allanyŋ būl düniedegi eŋ ülken qahar qylyşy tabys etilipti.
Edil patşa ölgen soŋ denesin balzamdap Europadan eline äkelip, Şudyŋ arnasyn būryp, özenniŋ tabanyna jerlep, Şudy öz arnasyna qaita salǧan eken. Altyn tabytqa salyp, asyl dünie-mülkin qosa jerlegen degen söz bar. Jerleuine bes-aq kisi qatysypty.
Edil batyr ölgen soŋ onyŋ äieli Aişa patşalyq qūrypty. Qūdym-Aişaǧa da bas uäzir bolady.
Edilden – Ellaq, Teŋizek, Ernaq, Ernazar, Ötep, Bes-Qalmaq, Ūzyntūra degen ūldary qalǧan. Ernaǧy Bolgariiany bilegen eken.
Edil de – Aspantaudyŋ ūrpaǧy. Būlar jarty älemdi bilegen tekten şyǧady.
Endigi jerde tarihşylar da, jazuşylar da, aqyndar da älemge äigili Edildei babamyzdyŋ qūdyretin, erligin, kelbetin sipattap, jas ūrpaqtyŋ sanasyna ūialatsa, käni.
28-30.IV.2007
Aldaǧy toidyŋ qamymen Jambyl oblysynyŋ basşylaryna jolyǧyp, ondaǧy aǧaiyndarmen bas qosyp qaittym. «Balasaǧūn» saraiy, «Möldir būlaq» meiramhanasynda, tuǧan auylda ötetin şyǧarmaşylyq keş, toi dastarhany, toi jalǧasy jaiynda keŋ aqyldastyq.
Astana men Tarazdyŋ arasy 1350 şaqyrym eken, şarşadyq.
14.VI.2007
Jetpis jyldyǧyma bailanysty äzirlik jūmystarymen, toidy ötkizu qa-mymen bir jarym ai boiy qolyma qalam alyp, kündelik betin aşuǧa mūrşa bolmady. El tanyǧan, eliŋdi tanyǧan kisi bolǧan soŋ būǧan nemqūraidy qarai almadym.
Toidyŋ oidaǧydai ötuine aǧaiyn-tuǧan, jora-joldas, ini-qaryndastarym bir kisidei jūmylyp atsalysty. Prezidenttik mädeniet ortalyǧynyŋ qyzmetkerleri de tegis jūmyldy.
Mereitoidan 3-4 ai būryn ǧylymi konferensiia, aqyndar aitysyn ötkizeiik deitin ūsynystar boldy. Saltanatty keşti Kongress-holda ötkizsek dep te oiladyq. Jeme-jemge kelgende men mūnyŋ bärin artyq dep eseptedim. Söitip: «Atanǧanym Myrzatai el arqasy» dep atalatyn şyǧar-maşylyq keş ötkizudi maqūl kördik. Keştiŋ ssenariii äzirlenip, oǧan meniŋ «Toty qūs», «Dünie, şirkin!», «Tarazym», «Qyz däuren – Aqbota», «El tiregi», «Atanǧanym Myrzatai el arqasy» dep atalatyn änderim endi. Keş soŋyna taman Amanjol Ältaev, Elmira Jaŋabergenova arnau aitatyn boldy. Resmi qūttyqtaularǧa söz osy keşten soŋ beriletin boldy.
Keş osy retpen Astanada Prezidenttik Mädeniet ortalyǧynda 27 mamyr küni ötti. Zal lyq toldy. Senat töraǧasy Q.Toqaev, Memlekettik hatşy Q.Saudabaev, Bilim ministri J.Tüimebaev, özge de lauazymdy kisiler, ziialylar qatysty. Prezidenttiŋ, Ükimettiŋ qūttyqtau haty oqyldy. Qasym-Jomart pen Janseiittiŋ tebirenis sözderi jinalǧandarǧa qatty ūnady.
Keşten soŋ «Saltanat saraiynda» toi dastarhany jaiyldy. Aǧaiyndar aqtarylyp söiledi. Äbiş Kekilbaevtyŋ, Ömirbek Bäigeldiniŋ, Tölen Äbdiktiŋ sözderi jürekke jyly estildi.
Osyndai keş Tarazda (30.05) ötti. 31.05 küni toi meniŋ tuǧan auylym Aqtöbede jalǧasty. Aqtöbe endigi jerde «Myrzatai auyly» dep atalatyn bolypty.
Mausymnyŋ 2-i küni toi Almatyda, 8-9 künderi Taldyqorǧanda jalǧasty. Farabi atyndaǧy Ūlttyq universitet meniŋ atymda stipendiia beriletin boldy, Jetisu universiteti arnaiy kabinet aşty.
Atalǧan jerlerde toidyŋ oidaǧydai ötuine oblys, qala, audan äkimderi, inilerim: Böribai Jeksembiev, İmanǧali Tasmaǧambetov, Serik Ümbetov, Batyrbek Külekeev ülken üles qosty.
Men jaiynda telefilmder tüsirildi, telehabarlar berildi, gazet-jurnaldarda köptegen maqalalar jazyldy. Maqala taqyryptarynyŋ: «Qairatker», «Sardar», «Tūlǧa», «Qazaq mädenietiniŋ Qaranary», «Jam-poz» t.s. ataluy, köptegen aqyndardyŋ öleŋ arnauy – meniŋ elge, halqyma siŋirgen eŋbegimniŋ kuäsindei boldy. Äsirese, Farizanyŋ, Küläştiŋ, Jür-sinniŋ, Bauyrjannyŋ öleŋderi erekşe bolyp, meni: tūlǧa, iri, pir, dana, hakim dep te jatty. Osylardy esitip, keide tipti qysylǧandai bolady ekensiŋ.
Maqtaǧandy kim jek körsin, jyly sözder nege ūnamasyn, ūnaidy ǧoi, dese de, būǧan mereitoidyŋ da yqpaly bolmady dep aita almaimyn.
Qai jerde de jūrt sürinip-jyǧylyp jatty, yqylas, peiil mol boldy. Bala-şaǧa, jaqyn-juyq janymda jürdi. El-jūrttyŋ yqylasyna bölendim. Elbasy da arnaiy telefon soǧyp qūttyqtady.
Bärine de rizamyn. Men – şyn peiilimmen halqymdy süietin adammyn. Qazaqtyŋ peiilindei eşbir halyqta peiil joq. Sengiş, nanǧyş, aŋqau elimniŋ qūdai tilegin bere berse eken dep tileimin.
Halyq joq bolsa, biz de joqpyz. Otansyzdardan qūdai saqtasyn.
Tuǧan jerinde alşaŋ basyp, tuǧan eliŋniŋ tūnyq auasyn jūtyp, el-jūrty-ŋnyŋ yqylasyna bölenip, şapaǧatyna şomylyp jürgennen asqan baqyt joq. Men de sondai baqyttylar qataryndaǧy jannyŋ birimin.
Qūdai el-jūrtty aman qylsyn, auyzbirşiligimizdi almasyn, bergeninen tanbasyn!
Mereitoiǧa orai, meniŋ «Künderimniŋ kuäsi», «Sözdi ūǧatyn kez keldi» deitin kitaptarym şyqty. Maǧan arnalǧan «Qalamyn jüregine süiegen» deitin de kitap şyqty.
17.VI.2007
Bügin jeksenbi. Talai jol jürdik, talai kezdesuler ötti. Eldiŋ ystyq yqylasy, marapat, qoşemet sözder – osynyŋ bärin köterip ketu üşin de küş kerek eken. Şarşap qalyppyn. Birte-birte es jiia bastadym. Ūiqy da qanǧandai.
Allaǧa şükir, eldiŋ yqylasyna bölendim. Äl-Farabi atyndaǧy Ūlttyq universitet meniŋ atyma arnaiy stipendiia taǧaiyndady. Jetisu univer-siteti kabinet aşty. Qanşama maqala jazylyp, qanşama öleŋ arnaldy. Aǧaiynnyŋ syi-siiapatyn kördik. Bärinen de eldiŋ sürinip-jyǧylǧan peii-line, aŋqyldaǧan köŋiline riza boldyq. Astanada da, Tarazda da, Almaty men Taldyqorǧanda da jaqsy men jaisaŋ jinaldy. Qoşemet, qūrmet körsetti. Bärine de rizamyz, Täŋir jarylqasyn.
Endigi bar maqsat – alaqanyna salyp älpeştegen halyqtyŋ senimin aqtai beru, üdesinen şyǧa beru, qoldan kelgenşe qyzmet etu.
(Jalǧasy bar).
