BALALYQTYŊ «BALDYRǦANY»
Bala künımızde eŋ ülken merekenıŋ bırı qolymyzǧa «Baldyrǧan» tigen kün bolatyn. Poştaşy köşenıŋ basynan körıngende, şarbaqtyŋ basyna mınıp alyp otyrǧan jerımızden qarǧyp tüsıp, darbazany aşyp, aldynan jügıruşı edık. Tap bır bızge kämpit ülestıretındei. Bızdıŋ köz-quanyş – süiıktı jurnalymyz edı. Işınde ūnatatynym «Oilan, tap» deitın aidary. Logogrif — şaradanyŋ bır türı. Köbınese öleŋmen jazylady. Äuelı jūmbaqtaǧan sözdı tabu qajet, sodan soŋ älgı tabylǧan sözdı bır ne ekı ärıp qosyp nemese ärıp auystyru arqyly jaŋa sözder qūrauǧa bolady. Logogrif erte zamannan belgılı. Ony qūrastyruşylar qatarynda Siseron men Apulei de bolǧan. Mysaly:
Menı jūtsaŋ, quanyp,
Tynys alyp tūrasyŋ.
Qossaŋ aldan bır ärıp,
Maǧan sudy qūiasyŋ,
Maldaryŋdy suaryp. (Aua-Naua) degen sekıldı.
Būl jurnaldy bızge dos etken adam – Mūzafar Älımbaev edı. Şaradalardy qazaqşalaǧan da özı boldy. Aituly aqyn Mūzafar Älımbaev esımın bılmeitın qazaq kem de kem. Eŋbektegen baladan eŋkeigen qariiaǧa deiın bıledı desek, artyq emes. Öitkenı, Mūzaǧaŋnyŋ öleŋ-taqpaqtaryn tılı jaŋa şyǧyp kele jatqan säbiden bastap jattap, öleŋıne jazylǧan änderdı qalyŋ qazaq balasy şyrqap östı. Aqynnyŋ balalarǧa arnap jazǧan öleŋ-jyrlary da tom-tom. Dastandar, äŋgımeler, esse, estelıkter, maqal-mätelder, audarmalary jäne de köp. «Ainalaiyn Aianyŋ, Alaqany aialy: Aia – bızdıŋ meiırban, Dosynan joq aiary» dep nemeresıne şyǧarǧan öleŋderı kıtapşa bolyp ta şyqty. Sonymen qatar, «Aqserek te kökserek», «Aspandaǧy äpke», «Qoiannyŋ qūlaǧy nege ūzyn?» jäne taǧy basqa kıtaptary bar. Bala künnen jadymyzǧa sıŋgen jauharlar.
Ol jastaiynan ūstazdyqqa beiım ärı balajandy bolsa kerek. Qazaq örenderınıŋ tılın syndyryp, ūstartatyn, ana tılge degen ıltipat- qūrmettı arttyratyn tärbielık bır basylym şyǧaru ol kısınıŋ köp jyldarǧa ūlasqan armany bolypty. Armanyna 1958 jyly qoly jetedı. «Baldyrǧan» balalar jurnaly respublika büldırşınderınıŋ, tıptı bırneşe buyn aralyǧyndaǧy balalyqtyŋ bazary men ajaryna, kielı söz önerıne baulityn baiypty, ūqypty baǧbanyna, adamdyq älıppesıne ainaldy. «Baldyrǧan» basylymynyŋ özgelerge oiynşyqtai oŋai körınetın auyr jügın jazuşy Mūzafar Älımbai şirek ǧasyrdan astam uaqyt arqalady. 1958-1986 jyldar aralyǧynda jurnalǧa tapjylmastan redaktorlyq ettı.
MŪRAǦAT SÖILEGEN ÜŞBU HATTAR
Mūzaǧaŋ düniege 1923 jyldyŋ 29 qazanynda kelgen. Pavlodar oblysy, Maraldy auylynda tuǧan. «Bır şetı Sıbırdıŋ Qūlyndy dalasymen şektesıp, ekınşı şetı Arqanyŋ aqseleuı aimaǧyna sūǧyna enıp jatqan būl öŋır bala künımde qyz külkılı būlaqtary syldyrai aǧyp, qūlyn jony körınbeitın kök maisa şalǧyny samal jelmen tolqyndana terbelıp tūrar edı. Bärınen de Maraldynyŋ duadaq ūşqan darhan dalasy men topyraǧy toŋmaidai tomyrylǧan qūnarly qyrqalaryn aitsaişy!.. Mıne, osyndai öŋırde ömırge kelgen adam qalai aqyn bolmasyn?! Eger bıreu: «Jyr älemıne keler jolda kımge qaryzdarsyz?» dese, onda men eş oilanbastan: «Qasiettı tuǧan jerıme, onyŋ qiialyma qanat bıtırgen sūlu da äsem tabiǧatyna boryştarmyn» dep jauap berer edım» degen eken aqyn atamyz kezınde tuǧan jerı turaly.
1941 jyl… Soǧys. On segızden jaŋa ǧana asqan jıgıt öz erkımen sūranyp qandy maidanǧa attanady. M.Älımbaidyŋ balǧyn jastyǧy joiqyn joryqtyŋ alasapyran alaŋynda, kök ala tütınnıŋ ışınde, oq topanynyŋ astynda öttı. Jas sarbaz soǧystyŋ zobalaŋ künderınde alǧaşqy qarlyǧaş-jyrlaryn jazdy. Sol jalyndy jyrlaryna dostarynyŋ än jazuyn sūrady. Jeŋıstıŋ 65 jyldyǧy toilanatyn 2010 jyly Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq mūraǧat qabyrǧasynda soǧys jyldaryndaǧy qūjattarǧa arnalǧan körme ūiymdastyryldy. Körmenıŋ jetekşısı Maira Esmūhanova sol kezde Tatarstan Halyqtar Assambleia- synan arnaiy äkelıp tapsyrylǧan bıraz qūjattardy qabyldap alǧan. Olar Mūzafar Älımbaevtyŋ soǧys jyldarynda jazǧan hattary bolyp şyǧypty. Hat ışınde dosy Maqsūtqa jazǧan ötınışterı de bar. Jazǧan öleŋderı de joǧalmapty. Aqyn öleŋderınde jaudy jeŋuge degen senım anyq aŋǧarylady. Belorus qyzyna arnap jazǧan «Etemız azat qūdaşa» degen öleŋı bar. Odan basqa «Jeŋısker jarmen jasarsyn», «Otan üşın janymyz», «Soŋǧy saǧatta», Leonid Utesov mänerındegı «Bolmady mūrşam, bölmeşı» degen öleŋı de sol qalpynda saqtalynypty. Osy öleŋderınıŋ tüpnūsqasyn ädeiılep Ūlttyq mūraǧattan sūratyp, gazetımızdıŋ oqyrmandarymen bölısuge niettı boldyq.
Maidannan jetı jarym jyl ötken soŋ ofiser-tankist atanyp, tuǧan üiıne oralǧan eken. Soǧysqa bozbala küiınde ketken Mūzaǧaŋ oralǧanda baisaldy, uaqytty baǧalaudy, ömırdı qadırleudı, Otandy qasterleudı üirenıp qaitady.
ER ESIMI – EL ESINDE
Aqiyq aqyn Mūqaǧali: «Mūzafar – oidyŋ aqyny. Şyǧyrşyqtyŋ ışın şyr ainalǧan tūtqyndaǧy aq tiın ıspettes oinaqy sözdıŋ emes, sezgenı, tüigenı mol oidyŋ aqyny… Izdengış te tapqyş, köp oqityn, köp tüiıp, köp oilanatyn beinetqor da eŋbekqor aqyn Mūzafar Älımbai…» dep süisınedı. Al, Mūhtar Äuezov bolsa: «Bırneşe buyn aqyndardyŋ attaryn atasaq, olar: Toqmaǧambetov, Ormanov, Täjıbaev… Moldaǧaliev, Şaŋǧytbaev, Älımbaev, Jarmaǧambetov, Seiıtov, Mämbetov siiaqty kelıstı, talantty aqyndarymyz bar. Būlar – qazaq sovet poeziiasynyŋ köp ızdenıp, önerlenıp ösıp kele jatqan toby. Qazaq poeziiasynyŋ tabysker talaptylary – osylar» degen eken.
«Naqtylyq, oilylyq, jinaqylyq – Mūzafar öleŋderınıŋ eŋ basty qasietterınıŋ bırı. Mūzafar – bızdıŋ ız- ökşemızdı basyp kele jatqandardyŋ ışındegı eŋ bır ırı aqyn. Onyŋ özındık betı bar, qoltaŋbasy bar. Ärbır öleŋın jaryqqa şyǧararda ärbır sözı üşın küresetın, özıne-özı synşylyq jasaityn sarabdal aqyn. Lirik aqyn Mūzafar Älımbaev öleŋderınen zamannyŋ epikalyq zor tynysy, mol qūlaşy sezıledı» dep baǧalaǧan ony Syrbai Mäulenov.
«Mūzafar Älımbaev – şyntuaitqa kelsek, naǧyz ǧylymnyŋ adamy. Onyŋ ǧylymǧa tän talanty, miynyŋ zerektıgı, asqan tözımdılıgı men mülde erınbeitın eŋbekqorlyǧy, uaqytynyŋ köbın qaǧaz arasynda, kıtap ışınde ötkızuı – bärı de onyŋ ǧalymdyq qasietın aityp tūrǧan joq pa?» deidı Ǧafu Qaiyrbekov. Mıneki, aǧa buyn men tynysty aqyn ınılerınıŋ oiy osyndai bolǧan.
Sözımızdı M.Maqataevtyŋ myna bır pıkırımen aiaqtaǧymyz keledı.
«Poeziiany, jalpy ädebiettı Mūzafardai baǧalap, ony qūdırettıŋ qūdıretı dep ūǧynatyn adamdy, aqyndy qalamdas aǧalardyŋ arasynan men älı kezdestıre qoiǧanym joq. Öz ärıptesterınıŋ şyǧarmaşylyǧyn Mūzafardai qadaǧalap, qoimai, qomaǧailana zerttep otyratyn aǧaiyndy da älı kezdestırgen emen».
Şynar ÄBILDA
