Ūly Otan soǧysynyŋ qandy maidan jyldarynda ot keşken qazaqtyŋ qaisar qyzy Şaǧila Äkımbaiqyzy Qūsanova jaqynda toqsan jasqa toldy. Ot pen oqtyŋ ortasynan oralǧan ardager, belgılı ǧalym, tarih ǧylymdarynyŋ doktory, professor Şaǧila Äkımbaiqyzy – öz şäkırtterıne ǧalymdyǧymen de, azamattyǧymen de ūstaz bola bılgen tamaşa jan. Onyŋ ärbır kündı, är sättı tamaşa jeŋıspen jazatyndai qairatyn sezınemız. Sodan küş-jıger alamyz. Uaqytty baǧalaudy, beibıt ǧūmyrdy qadırleudı üirendık.
Ata-anasynan erte aiyrylǧan Şaǧila apai jetımdık pen jalǧyzdyqtyŋ aşy dämın erte tatty. Balalar üiı men internatta tärbielendı. Tabiǧatynan qaisar, jaratylysynan tabandy jan taǧdyrdyŋ salǧan tauqymetıne moiynsūnbai orta mekteptı bıtırgen soŋ, Almaty qalasyndaǧy Kirov atyndaǧy Qazaq memlekettık universitetınıŋ tarih jäne filologiia fakultetıne oquǧa tüsedı. Būl Şaǧila apai üşın ǧylymnyŋ daŋǧyl jolyndaǧy alǧaşqy baspaldaq edı. Alaida, ol universitettıŋ bırınşı kursyn bıtırgen 1941 jyly mausym aiynda faşistık Germaniia tūtqiyldan Keŋes Odaǧyna qarsy soǧys aşady.
Ūly Otan soǧysy bastalǧan kezde elımızden er-azamattarmen qatar, qazaq qyzdary da öz erıkterımen maidanǧa attandy. Solardyŋ qatarynda Şaǧila apai da boldy. Ärine, qaisarlyq pen qairattylyqqa ömırdıŋ özı tärbielegen Şaǧila Äkımbaiqyzynyŋ sol bır el basyna kün tuǧan qiyn-qystau zamanda basyn ölımge tıgıp, Otandy jaudan qorǧauǧa attanuy, ülken erlıktıŋ belgısı boldy.
1941 jyldyŋ qyrküiek aiynda Taşkentte qysqa merzımdı bailanysşylar kursynan ötkennen keiın, jeltoqsan aiynda Qyrym maidanyndaǧy Kerch qalasyn azat etuge qatysqan desanttyq äsker qūramynda boldy. 1942 jyldyŋ mamyr aiynda 14-atqyştar diviziiasy qūramynda Don maidanyndaǧy, Stepnoi jäne Stalingrad maidandaryndaǧy qandy şaiqastarǧa qatysty.
Stalingrad tübındegı jeŋısten soŋ, 14-atqyştar diviziiasy Oŋtüstık-Batys, I jäne II Ukrain maidandary qūramyna engızıldı. Şaǧila Äkımbaiqyzy Rumyniia, Polşa, Chehoslavakiiany azat etuge baǧyttalǧan batyl şaiqastarda da maidandastarymen bırge Ūly Jeŋıstı jaqyndata tüsu üşın erlıktıŋ tamaşa ülgılerın tanytty. Osylaişa qaisar mınez iesı «Jauyngerlık eŋbekterı üşın», «Stalingradty qorǧaǧany üşın», «Qaharmandyǧy üşın» jäne t.b. medal-ordenderımen marapattaldy.
Ūly jeŋıstı Berlinde qarsy alǧan Şaǧila Äkımbaiqyzy – sūrapyl soǧysty, ölım men ömır arasyndaǧy qyl köpırdı ärbır sekund saiyn bar bolmysymen sezınıp, sanasymen tüisıngen qazaq jauyngerı. Sondyqtan da bolar, ömırge, ömır süruge degen qūlşynysy erekşe, parqyn bıledı.
Şaǧila apai soǧystan keiın oquyn qaitadan jalǧastyrady. Keiınnen ülken ǧylym jolyna tüsıp, kandidattyq, doktorlyq dissertasiia qorǧap, ūzaq jyldar boiy äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetınde eŋbek ettı. Bırqatar monografiia men jüz eluden astam ǧylymi eŋbekterdıŋ avtory. Ol – bırneşe ǧylym doktory men kandidattaryn daiarlaǧan tanymal ǧalym, ūlaǧatty ūstaz. 1981 jyly pedagogikalyq saladaǧy üzdık eŋbegı üşın «Eŋbek Qyzyl Tu» ordenımen marapattaldy. Al 1995 jyly «Qūrmet» ordenı iegerı atandy.
Qaisarlyq, şynşyldyq, qairattylyq, adaldyq, tabandylyq siiaqty qasietterdıŋ Şaǧila apaidyŋ boiyna tua bıtuı, onyŋ jan-düniesınıŋ tazalyǧynan, ruhynyŋ biıktıgınen der edık. Öz şäkırtterın ǧylym jolyna baǧyttaǧanda olardyŋ jan-düniesıne tereŋ boilai otyryp, olarda adami bolmystyŋ dūrys qalyptasuyna da erekşe köŋıl böledı. Olarǧa öz tälım-tärbiesın beruden eş aianǧan emes.
Şaǧila Äkımbaiqyzy men otaǧasy Asylǧazy Bekbaiūly üş bala tärbielep, ösırdı. Abai elınıŋ tumasy Asylǧazy Bekbaiūly kezınde mädeniet salasynda bırqatar lauazymdy qyzmetter atqarǧan memlekettık qairatker, Ūly Otan soǧysy ardagerı. Ökınışke qarai, Asylǧazy Bekbaiūly ötken jyldyŋ küzınde ömırden ozdy. Adamgerşılık qasietterı mol, jany jaisaŋ äz aǧanyŋ ǧibratty ǧūmyry men elge sıŋırgen eŋbegı el jadynda.
«…Meiırım, ynsap, aq peiıl, adal eŋbek, – Būl törteuın kım qylsa, şyn adam sol» dep aitqany bar danyşpan Şäkärım Qūdaiberdıūlynyŋ. Bız tanyp, halqy bılgen Şaǧila Äkımbaiqyzy, mıne, osyndai adam.
Teŋgeş QALENOVA,
Dämetken TOLǦAMBAEVA,
L.Gumilev atyndaǧy EŪU dosentterı
