«Qarjy ortalyǧy» oqu aqysyn tölei almaǧan studentterge «Bılım beru nesielerıne kepıldık beru» jobasy arqyly ekınşı deŋgeilı bankter ūsynǧan 2 mlrd teŋge kölemındegı qarjyǧa 3700 adamǧa kepıldık bergen. Keiın bılım alu üşın alǧan nesienı oqudy aiaqtap, diplomdy qolǧa alǧannan soŋ 10 jylda qaitarasyz. Bilim alu üşın arnaiy nesienı qalai räsımdeu kerek? Şarttary qandai? Äleumettık-studenttık kredit kımge jäne qalai berıledı? Atalǧan sūraqtarǧa QR Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ «Qarjy ortalyǧy» AQ departament direktorynyŋ orynbasary Aqjol QŪRMANSEIIT jauap berdı.
– Memlekettık bılım beru grantynan qaǧylyp, aqyly oqudy qaltasy kötermeitın qarapaiym talapkerler üşın joǧary bılım aludyŋ bır mümkındıgı retınde bılım beru nesiesın aluǧa mümkındık bar. «Bilim beru kreditterine kepildik beru» qalai ıske asady? Nesie aluǧa ümıtker studentterge qoiylatyn talaptar qandai?
– «Bılım beru nesielerıne kepıldık beru» jobasyna «Qarjy ortalyǧy» 2 mlrd teŋgege kepıldık bergen. Osy mümkındıktı paidalanǧandar sany 3700 studentten asady. Jobanyŋ basty artyqşylyǧy – kepılsız nesie berıledı. Ekınşı deŋgeilı bank «Nūrbank» arqyly jüzege asatyn jüiemen elımızdıŋ tükpır-tükpırındegı joǧary oqu ornynda oqityn studentter nesie ala alady. Jobaǧa qatysqan studentter oqu aqysyn bır semestrge nemese tolyq oqu jylyna tölei alady. Sonymen qatar student alǧan qarjysyn oqu ornyn bıtırgennen keiın qaitaru mümkındıgı de qarastyrylǧan. Jäne jas mamannyŋ jūmysqa ornalasuy üşın 6 ai uaqyt berıledı. Al jyldyq paiyzdyq mölşerlemesı – 20 paiyz. Nesie äleumettık jaǧdaiy tömen otbasynan şyqqan balalarǧa, jetım, ata-anasynyŋ qamqorlyǧynsyz qalǧan, ata-analary mügedek nemese ata-anasy zeinetkerlık jasyna jetken jäne köpbalaly otbasylardan şyqqan studentterge, sondai-aq jalpy sanattaǧy barlyq niet tanytqan studentterge berıledı.
– Al bılım beru nesiesın alu üşın talapker kepıl qoiuǧa mındettı me? Jobaǧa qatysu üşın qandai qūjattar qajet?
– Bılım beru nesiesın alu üşın talapker kepıl qoiuǧa mındettı emes. Öitkenı bılım nesielerı «Qarjy ortalyǧy» kepıldıgı boiynşa berıledı. Sonymen qatar «Qarjy ortalyǧy» bılım nesielerın qaitarudy qamtamasyz etu, «Memlekettık bılımdı jinaqtau jüiesı» baǧdarlamasyn üilestıru, orta bılımdı jan basyna normativtık qarjylandyru mındetterın de qosa atqarady.
Sonymen bırge student oqu barysynda da ülgerımın tömendetpeuge mındettı. Sebebı nesie tolyq oqu jylyna bölıngenmen, är oqu semestrı saiyn berılıp otyrady. Al student özınıŋ oqu ülgerımı turaly anyqtamany är semestr saiyn bankke ötkızuı kerek. Bılım beru nesiesı jastardyŋ bılım aluyna mümkındık berıp qana qoimai, olardy üzdık student atanuǧa yntalandyrady. Nesie şarty boiynşa eŋ aldymen talapker men bank arasynda aqyly negızde oqu üşın nesie alu turaly kelısımşart jasalady. Sodan keiın bank talapker taŋdaǧan joǧary oqu ornyna nesie berıletındıgı jönınde anyqtama joldaidy. Memlekettıŋ kepıldıgımen berılgen nesienı student oqu bıtırıp, diplomdy qolǧa alǧannan keiıngı 6 aidan bastap qana töleuge mındetteledı. Qaryz aluşynyŋ jeke kuälıgı, mekenjai anyqtamasy, ŪBT sertifikaty nemese soŋǧy sessiia üşın transkript, sondai-aq JOO-men jasalǧan şarty, iaǧni oqu aqysynyŋ qūny körsetılgen qūjaty bolsa bolǧany. Qosymşa bank talap etken özge de qūjattar tızımı bar.
– Qazırgı künge deiın balasyn oquǧa tüsıru üşın qorasyndaǧy malyn bazarǧa süireitın ata-analar qatary älı de az emes. Al memleket ūsynyp otyrǧan bılım nesiesı ata-ananyŋ qaltasyna eşqandai salmaq salmas edı. Bıleiın degenım, bılım nesiesımen oqyǧan studentterdıŋ qaryzy qaitarylyp jatyr ma? Qaryzyn ötemegen «qara tızımde» qanşa student bar?
– Bızde jeke «qara tızım» joq. Qaryzy qaitarylmaǧan jaǧdaida qarajat sot aryly öndırıledı. Bank aldynda studentter alǧan qaryzǧa bız kepıl bolǧannan keiın, bank qyzmetkerlerı studentterdıŋ soŋyna tüsıp, qudalamaidy. Ortalyq mamandary qaryzyn qaitara almai jürgen studenttıŋ ata-anasymen kelıssöz jürgızedı. Mülde tölenbegen jaǧdaida qūjattary sotqa tapsyrylady. Onyŋ özınde qaryzdy bırden qaitarsyn degen talap joq, aqyryndap, az-azdan qaitarady.
– Balanyŋ bolaşaǧyna qajet qarajatty tiyndap-aq millionǧa jetkızudıŋ joly bar. Ol – bılım beru depozitı. Alaida qaltadaǧy qarjyny suyryp şyǧararda ümıt pen küdık qatar keletını kämıl. Sodan sanada bırden «Mūnyŋ bolaşaǧy bar ma?» degen sūraq tuady. «Aqyl» memlekettik bilim beru depozitine degen halyqtyŋ senımı qalai?
Elımızde 2013 jyldan beri memlekettik bilim beru jinaqtau jüiesi jūmys isteidi. Bügınde salymşylar sany 15700-den asady, depozitı 22 mlrd 750 mln teŋgeden joǧary. Būl – respublikamyzdyŋ kez kelgen azamaty üşin özine nemese balasynyŋ atyna bilim beru jinaqtau salymyn aşu mümkindigi. Basty artyqşylyǧy – salymdarǧa 9 paiyzǧa deiingi, bank syiaqysynan bölek, memleketten 5 jäne 7 paiyz syilyqaqy esepteledi. Depozittiŋ qataŋ nysanaly maqsaty bar: jinaqtalǧan qarajat QR-da, sondai-aq şetelde oqu aqysyn töleuge jūmsaluy tiis
– Elımızde 2013 jyldan beri memlekettik bilim beru jinaqtau jüiesi jūmys isteidi. Bügınde salymşylar sany 15700-den asady, depozitı 22 mlrd 750 mln teŋgeden joǧary. Būl – respublikamyzdyŋ kez kelgen azamaty üşin özine nemese balasynyŋ atyna bilim beru jinaqtau salymyn aşu mümkindigi. Basty artyqşylyǧy – salymdarǧa 9 paiyzǧa deiingi, bank syiaqysynan bölek, memleketten 5 jäne 7 paiyz syilyqaqy esepteledi. Depozittiŋ qataŋ nysanaly maqsaty bar: jinaqtalǧan qarajat QR-da, sondai-aq şetelde oqu aqysyn töleuge jūmsaluy tiis.
Depozit aşyp, ai saiyn 10 myŋ teŋgeden salyp otyryŋyz. Balaŋyz 1-synypta oqidy deiık, ol 11-synypqa barǧanda, iaǧni 10 jyldan keiın sızde 1 mln 200000 teŋge jinalady, oǧan 10,4 paiyzdyq banktıŋ jäne 5 paiyzdyq memlekettıŋ 1 mln 706 980 teŋge syiaqysyn qosyŋyz, sonda mektep bıtırgen balaŋyzdyŋ qorynda 2 mln 906980 teŋge daiyn tūrady. Eger baby men baǧy qatar şauyp, balaŋyz grantqa tüsıp ketse, öz aqşaŋyzdy qos syiaqymen qosa onyŋ bolaşaq otbasyn qūruǧa daiyn investisiia nemese basqa igılıkke jūmsauǧa tamaşa mümkındık.
«Qazaqstan halyq banki» AQ syiaqy mölşerlemesi – 9 paiyz, «Jysan Bank» AQ syiaqy mölşerlemesi – 8,3 paiyz, «Bank VTB» AQ EŪ syiaqy mölşerlemesi – 8,8 paiyz, «Nūrbank» AQ syiaqy mölşerlemesi – 9 paiyz. JOO-ǧa nemese kolledjge aqyly negizde tüskennen keiin salymşy depozit aşylǧan bankke JOO-men jasalǧan şartty ūsynady, bank oqu aqysyn salymşynyŋ şotynan tikelei bilim beru ūiymyna audarady. Eger oqudyŋ barlyq merzimine oqu aqysy tölegennen keiin depozitte qarajat qalsa, salymşy olarǧa öz qalauynşa ielik etuge qūqyly.
– «Äleumettık-studenttık kredit» jobasy studentterdı äleumettık jäne qoǧamdyq qyzmetke tartuǧa baǧyttalǧan. Joba aiasynda kolledj jäne joǧary oqu orny studentterı aqşalai syiaqy alyp, qoǧamdyq paidaly jūmys nätijelerı üşın akademiialyq kreditterdı qaita eseptete alady. Qazırgı künı būl baǧytta statistika ne deidı? Joba jaiyna toqtalyp, tanystyryp ötseŋız. Kımge jäne qalai berıledı? Qaitarymy bar ma?
– Kündızgı oqu nysanyndaǧy kolledj jäne JOO studentterıne äleumettık-studenttık kredittıŋ 2 türlı vaucher ūsynylady. Mysaly, 20 saǧattyq qyzmetı üşın 20000 teŋgege kredit ūsynsa, 50 saǧattyq qyzmetı üşın 50000 teŋgege qaitarymsyz vaucher berıledı. Al studentter erıktıler qataryna ötıp, balalar, qarttar üiıne, bılım beru men özge de äleumettık mekemelerge kömek körsetuı kerek.
– Jobaǧa ötken jyldan bastap tek joǧary oqu ornynyŋ studentterı ǧana emes, kolledj studentterı de qatysa alady. 2019 jyly volonterlıkte 6 negızgı baǧyt bolsa, biyl 11-ge jettı. Sol baǧyttardy aityp ötıŋızşı. Kötermeleu äleumettik-studenttik kreditter qalai berıledı?
– Biylǧa osy maqsatqa 640 mln teŋge bölıngen, joǧary oqu oryndary men kolledjderge qarastyrylady. Bügınde aimaqtardaǧy kolledj studentterı qūjattaryn tapsyryp jatyr. Osy künı myŋnan asa kolledj studentke tölem audaryldy. 20, 50 saǧattyq qyzmetter üşın jyl soŋyna deiın jalpy alǧanda 20 myŋdai studentke 640 mln teŋge berıledı. 20 saǧat qyzmet etkeni üşin studentterge bilim beru ūiymy aiqyndaǧan eki akademiialyq kreditti (saǧattardy) esepke aluǧa jäne 20000 teŋge mölşerinde birjolǧy aqşalai tölem aluǧa mümkindik beretin vaucher türinde kredit ūsynylady.
50 saǧat qyzmet etkeni üşin studentterge bilim beru ūiymy aiqyndaǧan bes akademiialyq kreditti (saǧattardy) esepke aluǧa jäne 50000 teŋge mölşerinde birjolǧy aqşalai tölem aluǧa mümkindik beretin vaucher türinde bolady.
Kreditter inkliuzivti bilim beru, repetitorlyq (tilder, kompiuterlik sauattylyq), aula jäne sport klubtaryn ūiymdastyru, balalarmen, qarttarmen jäne mügedektermen äleumettik jūmys boiynşa beriledi.
– «Qarjy ortalyǧynyŋ» būl jobalardan basqa bırqatar äleumettık jäne infraqūrylymdyq jobalarynyŋ jüzege asyp jatqanyn bılemız. Algoritm boiynşa investorlar öz qarajatyna jataqhana salady, al ministrlık olarǧa memlekettık tapsyrysty ornalastyryp, studenttıŋ ärbır jatyn ornyna qarjy töleidı. Studenttık jataqhanalar men jekemenşık mektepterdı salu mäselelerı boiynşa atqarylyp jatqan jūmystar jaiyna toqtalyŋyzşy.
– İä. Jyl soŋyna deiın 47 jaŋa studentter jataqhanasy paidalanuǧa berıledı. 2022 jyldyŋ soŋyna deiın 75 myŋ oryndyq jataqhanalar paidalanuǧa berıluı tiıs. Soŋǧy üş jylda üşınşı äleumettık bastama şeŋberınde elımızde 85 jaŋa jataqhana ıske qosylyp, 22 myŋnan astam student qonystandy. Ministrlık Elbasynyŋ üşınşı äleumettık bastamasyn ıske asyru aiasynda studentter jataqhanalaryn salu men qaita qūru qarqynyn jedeldetudıŋ jaŋa tetıkterın äzırledı. Atap aitqanda, jataqhanalar nysanaly qūrylys jäne joǧary oqu oryndarynyŋ öz qarajaty esebınen, sondai-aq memlekettık-jekemenşık ärıptestık qaǧidaty boiynşa salynady. Iаǧni investorlar öz qarajatyna jataqhana salady, al ministrlık olarǧa memlekettık tapsyrysty ornalastyryp, studenttıŋ ärbır jatyn ornyn töleidı.
Nūr-Sūltan jäne Almaty qalalarynda jeke investorlardy qosymşa yntalandyru üşın memlekettık tapsyrys kölemın 47 AEK-ten 92 AEK-ke deiın ūlǧaitu mümkındıgı qarastyrylyp jatyr. Kelesı, bügınde respublikada 132943 orynǧa arnalǧan 359 orta bılım beru ūiymy bar, onyŋ ışınde 36407 oquşyǧa arnalǧan 112 jeke mektep qaita aşyldy. 13048 balaǧa arnalǧan 24 mektep salyndy. 5738 oryndyq 19 mektep qaita jaŋartyldy. 2021 jyly 23860 oryndyq 50 mekteptı paidalanuǧa beru josparlanuda. 2022 jyly 41021 oryndyq 51 mekteptı paidalanuǧa beru közdelgen.
Artyqşylyǧy
– jeŋildikti kezeŋ (keiinge qaldyru): negizgi qaryz somasyn öteu oqu merzimi aiaqtalǧannan keiin jäne oqudy bitirgennen keiin 6 aidan soŋ jürgiziledi;
– nesie merziminiŋ ūzaqtyǧy: 10 jylǧa deiin beriledi, aiyppūl sanksiialarynsyz merziminen būryn öteu mümkindigi bar;
– kredit bükil Qazaqstan boiynşa berıledi;
– kredit somasy boiynşa şekteulerdiŋ bolmauy (biraq oqu qūnynan aspaidy);
– oqu ornyn taŋdau boiynşa şekteuler joq;
«Qazirgi uaqytta BKK-ge qatysuşy bank – «Nūrbank» AQ. Bilim beru krediti boiynşa paiyzdyq mölşerleme 20 paiyzdy qūraidy.
