Robotaksi tiımdı me?

Jahantordyŋ paida boluy adamdardyŋ jeke-dara qozǧalysyn aitarlyqtai qysqartty. Alaida būl adamnyŋ jol jüruın, tauar tasymaldauyn azaitty degen söz emes.

Jürgızuşısı joq kölıkter

Jol jüruge qatysty töŋkerıstıŋ bır jaŋalyǧy – jürgızuşısı joq kölıkterdıŋ paida boluy. Qazırgı taŋda jürgızuşısı joq kölık şyǧaru salasynda baǧyn synap körmegen avtokölık biznesındegı bırde-bır kompaniiany tappaisyŋ. AQŞ Kölık ministrlıgınıŋ boljamy boiynşa 2025 jylǧa qarai bükıl älem qūltemır-avtokölıkterdı paidalanady. Būl jerde IT-salamen tehnologiia­lardyŋ tüiısuı qyzyǧuşylyq tuǧyzyp otyr, mūndai tehnologiia­lardy Google, Uber jäne Yandex kompaniialary jüzege asyruda.
Avtokölıkterdı avtomattandyrudyŋ bırneşe kezeŋderı bar, sonyŋ ışınde alǧaşqy üşeuın (oǧan kruiz-baqylau, jaŋbyr datchikterı, jedel tejegış jüiesı jäne t.b.) paidalanyp jürmız. Törtınşı deŋgei – qozǧalysty jartylai avtomattandyru, iaǧni jolda qozǧalatyn kölıkte kompiuterlık «köz» qoldanylady. Būl kezeŋde jasalymdardyŋ köşbasşysy – Tesla men Alphabet. Al soŋǧy deŋgei – avtonomdy avtomobil jüiesı, iaǧni qalalarda jürgızuşısı joq kölıkter ärılı-berılı aǧylady. Äsırese, Alphabet-tıŋ enşıles kompaniiasy Waymo 2017 jyldan bastap jürgızuşısı joq kölıkter şyǧarudan köş bastap keledı. Ekı jyl būryn jeke kompaniiaǧa ainalǧan Waymo jürgızuşısı joq kölıkterdı baǧdarlamamen qamtamasyz etedı jäne tehnologiialar engızedı. Taŋǧalarlyǧy sol, ötken jyly Waymo avtokölıkterı Kaliforniianyŋ joldarynda 2500 şaqyrymdy jürıp öttı.
Kölıkterı 300 myŋǧa juyq şaqyrym joldy jürıp ötken General Motors ekınşı orynda tūr. Alaida ötken jylǧy körsetkış bar-joǧy 12 myŋ şaqyrymdy qūrady. General Motors Strobe Inc kompaniia­symen bırlesıp, Cruise AV degen avtokölık şyǧarmaqşy. Būl kölıktıŋ basqalardan özgeşelıgı – rölı men pedaldary joq. Eger AQŞ-tyŋ Ūlttyq jol qauıpsızdıgı äkımşılıgı rūqsat berse, kompaniia 2019 jyly robotaksi qyzmetın ıske qosudy josparlauda.
Kölıktıŋ rölın qūltemırlerge bergennen ne özgeredı? Jaŋa tehnologiiany engızuşı mamandar özdıgınen basqarylatyn avtokölıkter şyǧaru kölık jäne logistika (jük tasymalynan jolauşy tasymaldauǧa deiın) salalaryn tübegeilı özgertetının aitady. Bırınşıden, qalai bolǧanda da adam faktorymen bailanysty bolatyn jol-kölık oqiǧalarynyŋ sany kürt azaiady. Ekınşıden, qazır künı-tünı uaqytynyŋ köpşılıgın kölık jürgızuge jūmsaityn adamdar odan bosatylady. Üşınşıden, özıne jekemenşık avtokölık alǧysy keletınderdıŋ sany kemidı. Bıraq karşering pen taksi qyzmetıne degen sūranys artady. Būǧan qosa, kölık kompaniialary üşın jūmsalatyn şyǧyndar aitarlyqtai qysqarady. Mysaly, qazır taksi qyzmetın ūsynatyn kompaniialar tabysynyŋ 40 pa­iyzyn jürgızuşılerge jalaqyǧa töleidı. Būǧan janarmaidy ünemdeudı qosaiyq. Boljam boiynşa elektrmen jüretın jäne özdıgınen basqarylatyn kölıkterdı qoldanysqa engızu jolauşylar tasymaldaityn taksi qyzmetınıŋ qūnyn 80 paiyzǧa tömendetedı.
Astanada äzırşe mūndai kölıkter joq. Alaida Astana Hub aqparattyq tehnologiialar startaptarynyŋ halyqaralyq tehnoparkınde (byltyr EKSPO-2017 körmesınde qūrylǧan bolatyn) jürgızuşısı joq kölıkterdı şyǧaru basymdyq berılgen baǧyttardyŋ bırı retınde anyqtalǧan.

Drondar poşta tasidy

Qazırgı kezde drondardy örke­niettı elder barlyq salalarǧa qoldanady. Ūşqyş robottar tek tauar tasymaldaumen şektelmei, aqparatty jinaumen jäne taldaumen ainalysuy mümkın. Mamandardyŋ boljauynşa, 2020 jyly kommersiialyq drondardyŋ satylymy 500 mln AQŞ dollaryna jetedı, al jeke paidalanuşylar naryǧy 2,5 mlrd AQŞ dollaryn qūraidy. Negızınen alǧanda, jerden basqarylatyn ūşqyş apparattardy jasaǧan – äskeri adamdar. Bıraq äskeri jäne äue kompaniialary üşın drondardy damytu – tek bır ǧana baǧyt.
Taŋǧalarlyǧy, qazır drondar 7 kelıge deiıngı jükterdı 5 şaqyrymǧa kötere alady. Bıraq olar kır juǧyş maşina men toŋazytqyşty üiıŋızge jetkızıp bere almaidy. Ärine, dizel otynymen jüretın jük kölıkterıne qaraǧanda şaǧyn drondardyŋ qolaily ekenı ras. Bıraq auyr jük köteretın dronǧa elektr quaty da köbırek jūmsalady. Älemdegı sauda jäne kölık kompaniialary osyǧan basyn qatyruda. Öitkenı adamnyŋ közınen tasa bolǧan drondar keŋıstıkte özdıgınen baǧytyn taŋdaidy. Aitpaqşy, Boeing kompaniiasy 230 kelı jük köteretın ūşqyş robotty jasap şyǧardy. Bıraq aldaǧy ua­qytta būl jasalym qol­­danysqa enetınıne se­nım joq.

Drondardy kommersiialyq maqsatta paidalanu käsıporyndar men memlekettık mekemelerdıŋ jūmysyn aitarlyqtai özgertedı. Būl jerdegı eŋ basty närse – mälımet jinau. Keleşegı zor baǧyttardyŋ qataryna auyl şaruaşylyǧy, kommunaldyq qyzmetter jäne qūrylys jatady. Amerikalyq fermerler drondardy topyraqty, ösımdıkterdı, tyŋaitqyştardy baqylauǧa jäne taldauǧa paidalanady. Mūndai täsıl egınnıŋ önımdılıgın arttyryp, jūmysty barynşa tiımdı etedı. Kommunaldyq salada drondardyŋ kömegımen su jäne jylu jüretın qūbyrlardaǧy, elektr stansalaryndaǧy aqaular men apattardy baqylaudy bırneşe ese jeŋıldetuge mümkındık bar. Qūrylysta drondar jūmys üderısın taldap, onyŋ säulettık normalarǧa säikestıgın tekseruge jol aşady. Energetika salasynda drondardy elektr stansalary, elektr quatyn bölu jelılerı, qū­byr­lar, mūnaralar, teŋız alaŋdary, mūnai öŋdeitın zauyttar siiaq­ty aktivterdı zertteuge jäne baǧalauǧa paidalanylady.
Japon ǧalymdary drondardy auyl şaruaşylyǧyna tiımdı paidalanudy 1980 jyldardyŋ basynda-aq oilastyrypty. Yamaha kompaniiasy jasap şyǧarǧan ūşqyş robottar kürış alqaptaryn suaryp, özınıŋ ömırşeŋdıgın däleldegen. Mamandar önerkäsıptegı drondar naryǧynyŋ ösu qarqynyn 2023 jylǧa qarai 20 paiyzdyq deŋgeige ösedı dep boljauda.
Aerovironment kompaniiasy AQŞ-tyŋ Qorǧanys ministrlıgın barlau, äskeri ıs-qimyldardy taldauǧa arnalǧan drondarmen jabdyqtaidy. Kıp-kışkentai ǧana apparat jerdegı kez kelgen körınıstı lezde suretke tüsıruge mümkındık beredı. Al Ambarella kompaniiasy beinekamera men chipter şyǧarady, kompiuterdıŋ kömegımen alynǧan mälımetterdı öŋdeidı. Drondardy qoǧamǧa qyzmet etuge de paidalanuǧa bolady. Mysaly, AQŞ-tyŋ Luisvill qalasynda ūşqyş robottar polisiianyŋ kömekşısı bolyp qyzmet atqarady. Eger de qalanyŋ bır jerınde atys bastalyp ketse, drondar ol jerge bärınen būryn ūşyp baryp, kameraǧa tüsıredı.

Orystar kurer-drondardy synai bastady

Mäskeu meriiasy şaǧyn jükter men korrespondensiialardy jedel jetkızetın kurerlerdıŋ ornyna paidalanylatyn kvadrokopterlerdı synauǧa kırıstı. Mäskeudıŋ aspanyna äuelı ekı dron-kurer köterıldı. Aldaǧy uaqytta olardyŋ sanyn 20-ǧa köbeitu josparlanyp otyr.
Reseidıŋ Kommunikasiialar jä­ne bailanys ministrlıgı 2018 jyldyŋ basynda Iаkutiiada auyr jük tasymaldaityn drondarǧa qatysty qanatqaqty jobasyn ıske qosty. Būl joba ortalyqtan şalǧaidaǧy Habarov, Krasnoiar ölkelerınde, Sıbırdıŋ keibır audandarynda jüzege asyrylady. Drondardyŋ bır tiımdılıgı, olar 100 şaqyrym radiusta 50 kelılık jükterdı tez jetkıze alady.