Qazaqstanda, sonyŋ ışınde Nūr-Sūltanda urbandalu saiasatynyŋ qandai täjıribesın engızu kerek? Bolaşaqtyŋ qalalary keşendı infraqūrylymnan qalai tabys tabady? Osyndai saualdarǧa jauap ızdep, bız Astana ekonomikalyq forumyna kelgen The Boston Consulting Group direktorlar keŋesınıŋ töraǧasy Hans-Pol Biurknermen sūhbattasqan edık. Ol älemdegı eŋ üzdık joǧary oqu orny: Rur, Iel jäne Oksford universitetterın tämamdaǧan. 2003 jyly Consulting magazine nūsqasy boiynşa älemdegı eŋ myqty 25 ekonomist-keŋesşılerdıŋ qataryna kırgen.
– Hans-Pol myrza, ekonomikany qarqyndy damytyp, qorşaǧan ortany saqtau üşın urbandalu saiasatynyŋ qandai ozyq täjıribesın Nūr-Sūltan qalasyna qoldanuǧa bolady?
– 2030 jylǧa qarai älemdegı qalalarda 5,1 mlrd adam tūrady. Būl degenımız – Jer şary halqynyŋ 60 paiyzy. Ärine, qazırgı kezde Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ ūsynystaryna säikes, Jer şaryndaǧy qala tūrǧyndarynyŋ 10 paiyzy ǧana qolaily jaǧdaida ömır süredı. Äsırese, damuşy elderde ötkır mäseleler köp. Mysaly, Deli, Kair, Lagos, Karachi siiaqty qalalardy aituǧa bolady. Teŋdestırılgen ösımdı qamtamasyz etu üşın, negızınen, üş mäselenı şeşu kerek.
Bırınşıden, qalalar öndırıstık jäne ekologiialyq kürdelı salalardy öŋırlerge şyǧaryp, özınıŋ ekonomikalyq qūrylymyn qalpyna keltıruı tiıs. Mysaly, şyǧarmaşylyq jäne qyzmet körsetu sektoryn alaiyq. Būl jerde Nūr-Sūltanǧa Londonnyŋ täjıribesı öte qolaily. Irı-ırı käsıporyndar öŋırlerge köşırılıp, elordada tek tabiǧatty lastamaityn sektorlar şoǧyrlanǧany abzal. Ekınşıden, jergılıktı bilık organdary qorşaǧan ortany lastaityndardy aiap, müsırkemeuı kerek. Kerısınşe, olarǧa salyqty ösırıp, zaŋnamany būzǧany üşın salynatyn aiyppūldardy köbeitsın. Alaida qaldyqsyz ömır süru saiasatyn jürgızetın kompaniialarǧa naqty qarjylyq yntalandyru şaralaryn ūsynsyn. Būl jerde Kopengagennıŋ täjıribesı ülgı bolyp tabylady. Üşınşıden, ūlttyq ükımetter aumaqtyq josparlau jäne jūmys küşın josparlau saiasatyn qaita qaraǧany jön. Būl jerde «infraqūrylymdaǧy adamdar» degen qaǧidat bırınşı orynda tūruy tiıs. Adamdar jūmysqa baruy üşın qyruar energiia jūmsaidy. Äsırese, mümkındıgı şekteulı adamdardy aityp otyrmyn. Būl jerde nemıs qalalarynyŋ ozyq täjıribesınen üirengen jön.
– Qazır keşendı qala infraqūrylymynan paida tabu degen ūǧym bar. Osyny mysaldarmen tarqatyp aityp berseŋız…
– İä, onyŋyz ras. Köptegen qalalar özınıŋ damyǧan infraqūrylymynan jaqsy tabys tabady. Ol üşın tiımdı qoǧamdyq kölık, naqty adamdardyŋ mälımetterın basqaruǧa köŋıl bölınedı. Mysaly, kedei qaladan Aziianyŋ eŋ ırı ekonomikasynyŋ bırıne ainalǧan Seuldı alaiyq. «Aqyldy» qalada şeneunıkter men tūrǧyndar öte tereŋ tüsınısedı. Aradaǧy qarym-qatynasqa, yntymaqtastyqqa eŋ aldymen nazar audarylady. Būryn jergılıktı bilık tūrǧyndardyŋ oi-pıkırın bılu üşın saualnama jürgızetın. Qazır zaman basqa. Ǧalamtor zattary, jasandy intellekt jäne özge de sandyq tehnologiialar bar. Osy tehnologiialardy qoldana otyryp az şyǧyn jūmsap, qysqa merzımde qala turaly naqty körınıstı bıle alady. Mysaly, «jasyl oryndar» degen tüsınık bar. Singapurde halyq sany ösken saiyn jasyl jelek jamylǧan oryndar köbeiıp otyrdy. Nūr-Sūltanǧa da osy täjıribenı qoldanuǧa bolady. Qazır qala jap-jasyl bolyp keledı. Äsırese, jaŋadan salynyp jatqan Botanikalyq baqqa köŋılım toldy. Osyndai 10 şaqty oryn salynsa, nūr üstıne nūr bolar edı. Endıgı kezekte osy jasyl jelektı, taza auany lastaityn käsıporyndardy, kölıkterdı anyqtau men jazalau şaralaryna erekşe köŋıl bölu kerek. Ärbır qala üşın qorşaǧan ortanyŋ tazalyǧy, ony saqtau men qorǧau eŋ bırınşı orynda tūrǧanda ǧana naqty, qarqyndy damu turaly äŋgıme aituǧa bolady.
