Ūlt jospary: bes institusionaldyq reformany jüzege asyru jönındegı 100 naqty qadam baǧdarlamasynda Elbasy QR Bas prokuraturasy men qūqyq qorǧau organdary qyzmetkerlerı aldyna strategiialyq mındetter qoidy.
Memleket basşysynyŋ halyqtyŋ müddesı men igılıgı jolynda elımızde qūqyqtyq qatynastardy reformalau tapsyrmasynan tuyndaityn tūjyrymdarǧa säikes aqpan aiynda prokuratura organdary osy baǧyttaǧy ılkı jobany ıske qosty.
Bız osyǧan orai qolǧa alynǧan auqymdy jūmystardyŋ qala prokuraturasynda atqarylu barysy jönınde Astana qalasy prokurorynyŋ bırınşı orynbasary Mūrat MŪHAMBETQAZYNY äŋgımege tartqan edık.
– Mūrat Baqytūly, keiıngı kezde prokuratura tarapynan azamattardyŋ qūqyn qorǧauda qoǧamdy ılgerıletu jönınde bırşama ūsynystar men bastamalar jasaluda. Osyǧan toqtalsaŋyz?
– Qylmystyq jäne Qylmystyq-ıs jürgızu zaŋnamasy Qazaqstan Respublikasynyŋ Qūqyqtyq tūjyrymdamasyna säikes 2010 jyldan 2020 jylǧa deiıngı kezeŋde sot öndırısınde oŋtaily ülgı jasau maqsatynda reformalanatyn bolady. Atalǧan özgerıster qylmystyq ıs jürgızude adamnyŋ qūqyqtary men bostandyqtaryn qorǧaudyŋ negızgı ūstanymdaryn odan ärı bırtındep jetıldıru baǧytynda jaŋa instituttar engızudı közdeidı.
Onyŋ bır mysaly retınde Qazaqstan Respublikasynyŋ Bas prokuraturasy men Işkı ıster ministrlıgı bırıgıp, 2017 jyldyŋ 15 aqpanynan bastap Astana qalasy Almaty audanynyŋ ışkı ıster basqarmasynda jüzege asyra bastaǧan azamattardyŋ müddesıne qylmystyq ıstı oŋtailandyrudyŋ qanatqaqty jobasyn aituǧa bolady. Alǧaşqy täjıribede sättılıkterı baiqalǧan joba qazırdıŋ özınde elımızdıŋ barlyq aimaqtaryna tarala bastady.
Jobanyŋ maqsaty qandai?
Mūndaǧy negızgı maqsat – qylmystyq üderıstı jeŋıldetu men jedeldetu. Is-täjıribe körsetıp otyrǧandai, atalǧan jobany jüzege asyru kem degende ekı maŋyzdy nätijege äkeledı.
Bırınşıden, adamdardyŋ müddelerıne säikes qylmystyq üderıstıŋ oŋtaily modelı qalyptastyrylady.
Ekınşıden, qylmystyq üderıstı sandyq formatqa auystyru qūqyq qorǧau organdary qyzmetkerlerınıŋ mümkındıkterın arttyrady. Jalpy jūmys jürgızu jaǧdaiyn özgertedı. Endı būrynǧydai emes, tergeudıŋ sapasy men merzımıne köbırek köŋıl bölınetın bolady.
Joǧaryda aityp öttım, būl jūmystardy dendep jürgızudegı negızgı maqsatymyz – qūqyq qorǧau organdaryna degen adamdardyŋ senımın arttyru.
– Atqarylǧan jūmystardyŋ nätijesı qandai?
– Nätije bar. Jaŋa jobamyz oidaǧydai jüru üşın äuelı Almaty audany ışkı ıster basqarmasynda kez kelgen qūqyq būzuşylyq qylmystardyŋ tergeluı men aşyluyna jauap beretın 18 anyqtau jäne 10 jedel qyzmet qyzmetkerınen tūratyn jūmys toby qūryldy.
Jaŋa joba boiynşa sotqa deiıngı aiqyn jäne kümänsız qylmystyq ısterdı qarau merzımın meilınşe qysqartu közdeledı. Būǧan deiın qylmystyq terıs qylyqtardy tergeuge jäne sot şeşımın şyǧaruǧa 19 kün, jalpy qylmystar boiynşa ekı jarym ai uaqyt ketıp jürdı. Tıptı, eş şübäsız aiǧaqtary bar, kuälar körsetıp tūrsa da, osyndai uaqyt alatyny jasyryn emes. Mūndai jaǧdaida qylmystyq üderıske tartylǧandardan saǧattap jauap alynatynyn, basqalar sabylyp dälızde tūruǧa mäjbür bolatynyn qosyŋyz. Onyŋ üstıne tergeuşılerdıŋ özderın erkın sezınıp, zaŋ boiynşa uaqyttyŋ asyp artylatynyn tüsınıp, ıstı saǧyzşa sozatyny taǧy bar. Azamattar äure-sarsaŋǧa tüsedı.
Al endı ne özgermek?
Al jaŋa joba boiynşa bärı mülde basqaşa. Tergeu kezınde tükke qajetı joq
biurokratiialyq äreketter keiınge ysyryldy. Tergeudıŋ sapasyna zalal keltıretın, üderıstı baiaulatatyn tetıkter joiyldy. Kezekşı prokurorlardyŋ jūmysy
jandandyryldy. Qazır olar audandyq ışkı ıster basqarmalarynda otyratyn boldy. Istı sol jerden qarap, sotqa tezırek joldauǧa mümkındık tudy. Būryn mūndai ıster prokuratura
qabyrǧasynda on künge deiın jatatyn. Sondai-aq, atalǧan mäseleler boiynşa tüsetın aryz-şaǧymdar ekı ese qysqardy. Sotqa qaralu üşın joldanǧan 235 qylmystyq ıstıŋ 70%-y 1-3 täulıkte, qalǧany bır aptanyŋ ışınde tergelıp bıtetın boldy. Būryn mūndai ıster ekı-üş ailap jatatyn.
Azamattardyŋ jeke qauıpsızdıgı üşın sūraq-jauap alu orny şynydan jasalǧan kabinetterge köşırıldı. Onda jürıp jatqan üderıster alaqandaǧydai körınıp tūrady. Barlyq kabinetterge beinekameralar qoiyldy.
– Endı Almaty audanynda jürgızıletın «Elektrondy qylmystyq ıs» turaly da aityp ketseŋız?
– Dūrys aitasyz, «Elektrondy qylmystyq ıs» qalanyŋ Almaty audany ışkı ıster basqarmasynda biyl 25
tamyzdan bastap jūmys ıstep jatyr. Būl da ılkı joba.
Osy joba ıske qosylǧan künnen berı elektrondy qylmystyq ıs boiynşa 2266 qylmystyq qūqyq būzuşylyq tırkelse, onyŋ 144-ı terıs qylyq jasaǧan tärtıpsızdık bolyp otyr.
Sonyŋ 64-ı elektrondy türde sotqa joldanyp, 89-yna sanksiia berıldı.
Būdan bölek, «qamauǧa alu» türındegı būltartpau amaldary sanksiialanyp, küdıktını sot zalyna äkelmesten «onlain» tärtıbındegı beinekonfenrens bailanys arqyly ıs jürgızıledı.
Qazır osyndai ekı ıs joǧaryda aitylǧan formatta jürgızıldı. Sondai-aq, alǧaş ret prokuror Qylmystyq kodekstıŋ 430-baby boiynşa qylmystyq ıstı toqtau jönındegı qaulynyŋ küşın elektrondy türde joidy.
Būl jaŋalyqtar jüiege ne beredı?
Atalǧan jaŋaşyldyq prokurorlarǧa jergılıktı jerde qadaǧalau qyzmetın küşeituge, onlain rejimınde tergeu ısterıne qatysuǧa mümkındıkter tuǧyzyp, adamdardy qamauǧa aludyŋ negızdılıgın jäne olardyŋ konstitusiialyq qūqynyŋ saqtaluyn tekserudı anaǧūrlym qysqartady. Ekınşı sözben aitqanda, qylmystyq üderıske qatysuşylardyŋ aryz-şaǧymdaryn qarau kezınde ıs materialdaryn sūratudyŋ qajetı bolmaidy.
Jūmys kabinetınde otyryp-aq, nūsqaular berıp, negızsız ıs jürgızu şeşımderın kerı qaitaruǧa nemese oǧan kelısım beruge bolady.
Is boiynşa barlyq kelıp tüsken qūjattar şaǧym, ötınışter avtomatty türde ıspen bailanystyrylady. Kez kelgen jazbany ekrannan körıp otyruǧa bolady.
Tergeuşı men anyqtauşyǧa kez kelgen aqparatty sūratuǧa ärı ony şūǧyl aldyruǧa, sondai-aq, dünie-mülıkke toqtau salyp, tergeu amaldaryn tez jürgızuge mümkındık beredı.
Sonymen qatar, keibır üderıster biudjet qarjysyn ünemdeu maqsatynda küdıktını tasymaldamai, qamaudaǧy adamnyŋ qaşyp ketuın boldyrmaityndai qylmystyq ıske qatysuşynyŋ uaqytyn ünemdep, sot beinekonferens bailanys jolymen küdıktı otyrǧan uaqytşa tergeu abaqtysynda onlain rejimınde jürgızıledı.
Qazır Almaty audany ışkı ıster basqarmasynda tergeuşıler men anyqtauşylardyŋ jūmys orny 40 kompiutermen, 1 grafikalyq planşetpen jabdyqtalǧan.
Astana qalasy Işkı ıster departamentıne «CERTRX» jiyntyqty şifrly apparat ornatylǧan.
Sūhbatty jürgızgen
Taŋatar TÖLEUǦALİEV
