Soŋǧy jyldary halyqaralyq Nobel syilyǧynan män kettı. Mūny onyŋ tek ädebiet salasy ǧana emes, sonymen qatar saiasat älemıne qatysty taǧaiyndaǧan syilyǧyn da ataqqa müldem laiyq emes tūlǧalardyŋ alyp kete beruı anyq baiqatyp jür. Būl joly tıptı «tumaǧan tu siyrdyŋ uyzy» üşın syilyq berılıp kete jazdady. Abyroi bolǧanda, aqyrǧy ainalymda norveg komitetı sabyrdyŋ sabasyna, aqyldyŋ aiasyna tüsıp, dürlıkken dürmekke ılese ketuden aman qaldy.
Būl äŋgıme biylǧy tamyz aiynan dür etıp tuyp, dürkırei köterıle bastady. Onyŋ nobaiynda AQŞ prezidentı Donald Tramp pen Kim Chen Ynǧa älemde beibıtşılıktı saqtau jolynda sıŋırgen eŋbekterı Nobel syilyǧyn beru közdelgen bolatyn. Al būl ekeudıŋ halyqaralyq jaǧdaidy jaqsartu üşın atqarǧan aituly qyzmetterı Korei tübegın iadro qaruynan azat etkenderı eken. Bastapqyda būlar atalmyş syilyqty alyp ketetındei-aq bolyp körıngen. Alaida soŋynan komitet müşelerı mūnyŋ ülken äbestık bolatynyn oilap, tızgındı tık tarta qoidy. Söitıp, ony «zorlyq-zombylyqty soǧys pen qaruly qaqtyǧystardyŋ qaruy retındegı paidalanudy toqtatuǧa küş salǧandary üşın» Kongo hirurgı men İrakta tūratyn qūqyq qorǧauşy äielge berıp jıberdı.
Degenmen şeşım şyǧardyŋ aldynda ǧana bukmekerlık keŋseler men bırqatar sarapşylar syilyqtyŋ Koreia tübegın iadrolyq qarudan qūtqaru üderısınıŋ bastalyp ketuıne basty mūryndyq bolǧan Tramp pen Kimge berıletınıne eşqandai kümän keltıre qoimaǧan edı. Al şyn mänıne kelgende, aitylyp otyrǧan aumaqtyŋ iadrolyq qarudan azat bola qoiǧany şamaly-tyn. Būl tūrǧydaǧy barlyq şarapatty şara biylǧy 12 mausym künı Singapurde ekı el liderınıŋ özara kezdesuımen tynǧan bolatyn. Būl sammittegı basty taqyryp KHDR-dyŋ iadrolyq qarudan bas tartuy jönındegı kelısımnıŋ bırınşı raundyn ötkızumen şekteldı. Sonyŋ aldynda, mamyr aiynyŋ aiaǧynda Soltüstık Koreia kösemınıŋ Phungeridegı iadrolyq poligondy jūrt aldynda japqany jaily habar taraǧan. Bıraq onyŋ qanşalyqty şyndyqqa janasatyny sol küiı belgısız bolyp qaldy.
Qazır sarapşylar da Phenian tarapynan jasalyp jürgen qoqan-loqy saldarynan Koreiada boluy yqtimal soǧys örtınıŋ Vaşingtonnyŋ 2017 jyldyŋ basynan belsene aralasuy arqasynda şūǧyl söndırılgenı turaly aqpardyŋ tym şamadan tys örşıtılıp körsetılıp, äsıre maqtalyp ketkenın aityp otyr. Būl tarapta aldymen KHDR liderı men Koreia prezidentı Mun Chje İn kezdesıp, ekı aralyqta ūzaq jyldardan berı sıresıp qatqan toŋdy azdap jıbıtkendei boldy. Sodan keiın Kim Chen Yn men Donald Tramp arasynda bıraz yrǧasqan syrttai kelıssözder jürıp jatty. Al özara jaqyndasu üderısı tym ūzaqqa sozylyp, qiyn jaǧdaida jalǧasty.
Bıraq KHDR-dyŋ iadrolyq qarudan ada-küde bas tartyp, odan bırjola aryluy üşın älı bıraz uaqyt kerek siiaqty. Būl mäsele ekı jaqtyŋ da älı talai jüikesın jūqartatyn türı bar. Osy oraida Vaşingtonnyŋ eŋ aldymen Soltüstık Koreia basşysy mūndai batyl qadamǧa baru üşın bıraz närsege tolyq senımdı boluy kerektıgın ūmytpaǧany jön. Sonyŋ bırınşısı Amerika äskerlerınıŋ Oŋtüstık Koreia aumaǧynan tügel äketıluı bolsa kerek. Mıne, Nobel komitetı de sol jaǧdaida ǧana «beibıtşılık jolyndaǧy qozǧalys» bastalyp ketkenıne ilana alady. Sol kezde būl sapta joǧaryda atalǧan ekeuden bölek, Mun da tūruǧa tiıs. Tıptı syilyq tek ekı korei memleketınıŋ liderlerıne ǧana taǧaiyndalsa da jeter edı. Sebebı olar şyn mänınde özderınıŋ üş ret ötken ūşyrasulary kezınde köptegen şielenıstı mäselenı oŋtaily şeşıp, seŋnıŋ ornynan qozǧaluyna aitarlyqtai mol eŋbek sıŋırdı. Mūnyŋ üstıne ekı korei memleketı arasynda 46 jyldan berı jalǧasyp kele jatqan (arasynda 20 jyldyq üzılıs te oryn aldy) kelıssözdı jürgızuşılerdıŋ bırde-bırı būǧan deiın osy üşın Nobel syilyǧyn alyp körmegen-tın. Al Nobel komitetı osy joly būl taqyrypqa alaböten nazar audaryp, atap ötkenınde būl kezge deiın esıl eŋbektıŋ bır öteuın ötegendei bolyp körıner edı.
Basynda Koreia üşın syilyqty tek Tramptyŋ özıne ǧana beru jönınde ūsynys aitylǧan. Bıraq mūnyŋ ötpeitını bırden belgılı bolǧan. Öitkenı, Donald 2009 jyly tek jyltyraǧan sözderı üşın ǧana Nobel syilyǧyn ala salǧan Barak Obama emes edı. Kerısınşe Batys baspasözı Trampty «beibıtşılıkke töngen qaterge» sanaidy. Aqyrynda syilyq qosaqtalǧan üş tūlǧaǧa de, tıptı ekı liderge de berılmei qaldy. Söitıp, älemnıŋ basym bölıgınıŋ Trampty ūnatpauşylyǧy norvegterdıŋ taŋdau jasaulary kezınde bärın şeşıp kettı.
Komitet būlardyŋ ornyna kongolyq hirurg Denis Mukvege men iraktyq qūqyq qorǧauşy Nadia Muradty osy ataqqa laiyqty kördı. Olardyŋ eŋbekterı beibıtşılık jolynda küresuge talpynǧandardan artyq bolyp şyqty. Aitalyq, 63 jastaǧy ginekolog, gospital direktory Mukvege būrynǧy Zair jerınde ondaǧan jyldar boiy jürgen soǧys kezınde toptyq zorlyqqa ūşyraǧan äielderge kömek körsetkenı üşın qūrmet qoşemetıne bölenıptı. Ol özınıŋ 18 saǧatqa sozylǧan jūmys künınde 10-nan asa operasiia jasap, myŋdaǧan äielge kömek körsetken. Bıraq sarapşylar oǧan būl ataqty qazır emes, özınıŋ esımı bükıl älemge tanylǧan 2009 jyly berılu kerek edı degendı aitady. Ol älemdegı ginekologiialyq jaraqattardy emdeu salasyndaǧy asa ırı maman bolyp sanalady. Sol siiaqty 25 jastaǧy Muradtyŋ da eŋbegı «İslam memleketınde seksualdy qūldyqta bolǧan kezındegı» öşın qūqyq qorǧauşy retınde qaitaryp jürgenı negızınde elengen. Būdan ekı jyl būryn Time jurnaly ony älemnıŋ 2016 jylǧy eŋ yqpaldy 100 adamdy qataryna qosty.
Bıraq sarapşylar arasynda jaǧdaidy būlaişa saraptaluyna narazy bolǧandar da barşylyq. Olardyŋ bırqatary sūraqty būl tūrǧyda «Nobel komitetı üşın äskeri qaqtyǧystar kezınde äielderge körsetıletın zombylyqpen küres jahannyŋ jüzın alyp ketuı yqtimal alapattyŋ aldyn aludan da maŋyzdy bolǧany ma?» degen mazmūnda qoiyp otyr. Olardyŋ oilarynşa, Tramp, Kim jäne Mun eŋbekterınıŋ joǧary syilyqpen atalyp ötulerıne tolyq negız bar edı. Qalai degende de, Donald Tramp būǧan deiın atalmyş syilyqty alǧan AQŞ-tyŋ bes prezidentı qataryna qosyla almai qaldy. Al Koreia memleketterı özderınıŋ tarihtarynda tūŋǧyş ret qol jetkızgelı tūrǧan syilyqtan qaǧyldy.
…Al düniedegı buyrqanys qazır kerısınşe küşeimese, tömendei qoiǧan joq. Qaita onyŋ aldaǧy uaqyttarda būdan da şielenıse tüsetın türı bar…
