Zeinetaqy qory kımdı jarylqaidy?

Soŋǧy ekı jyl köle­mınde elımızdegı zei­netaqy jüiesı bır­neşe özgerıstı basynan ötkerıp ülgerdı. Künı keşege deiın, iaǧni 2014 jyl bastalǧanşa zeinet­aqy qoryndaǧy aqşany on şaqty jeke qarjy qūry­lymy basqaryp, halyq­tyŋ jinaǧyn köbei­­tumen ainalysyp kelıp edı. Al odan keiın Bıryŋǧai jinaq­tauşy zei­netaqy qory qūrylyp, memleket būl qordaǧy qarjyny tıkelei özı qadaǧa­laudy qolǧa aldy.

Ekonomikaǧa salynsa, qaitarymy bar

Mamandardyŋ aituynşa, osy soŋǧy jüie oŋ nätije berıp, ekı jyldan asar-aspas uaqyt ışınde elımızdıŋ zeinetaqy qoryndaǧy qarjy 6 trln 145 mlrd teŋgege jetken. Būryn zeinetaqy qo­­ryndaǧy aqşany jeke-dara
iemdenıp, qalǧan qarjy qū­rylymdarynyŋ qalauyna salsaq, zeinetaqy qoryndaǧy qarjynyŋ teŋ jartysy qaitadan jeke qorlarǧa bölınıp berıluı tiıs. Ol qorlar sanau­ly jyldan soŋ zeinetaqyǧa jinaqtalǧan aqşany joq degende ekı ese qylyp köbeitıp bermek. Bıraq mamandar būǧan bırauyzdan qarsy. Öitkenı zeinetaqy qoryndaǧy qarjy jeke qorlarda bolǧan kezde, onşalyqty ösım qūrala qoimaǧan. Sondyqtan būl jüiege qaita oraludyŋ qajetı joq deidı mamandar. Būdan soŋ qordaǧy qarjynyŋ az ǧana bölıgın ekonomikany sauyqtyruǧa paidalansaq degen pıkır de aitylǧan edı. Mūny qūzyrly organdar da joqqa şyǧarmady.
– Elbasymyz biylǧy jyly zeinetaqy qorynyŋ belgılı bır bölıgın el ekonomikasyn köteruge paidalanudy ūsynǧan bolatyn. Sondyqtan biyl 1 trln 450 mlrd teŋge bır­qatar baǧytqa investisiialanady. Bırden aitaiyq, mūnyŋ ışınde «EKSPO-2017» kör­mesı qūrylysyna qarjy bölu qarastyrylmaǧan. Onyŋ qūrylysyna zeinetaqy qory­nan bır teŋge de jūmsalmaidy. Joǧaryda aitylǧan 1 trln teŋgeden astam qarjynyŋ 500 milliardy tabys äkelu üşın şetel valiutasyna auys­tyru josparlansa, 600 mlrd teŋge ekınşı deŋgeilı bank­ter men ūlttyq holdingterge naryqtaǧy paiyzdyq üsteme negızınde berıledı. Keiınnen onyŋ bärı ekonomikanyŋ maŋyzdy sektorlaryn damy­tuǧa baǧyttalady. Sondai-aq, şaǧyn jäne orta biznes salasyn jandandyru da köz­delıp otyr. Mūnyŋ bärı – qai­tarymy bar jobalar. Jūm­sal­ǧan qarjy ekı eselenıp qor­ǧa qaitarylady, – deidı būl turaly Ūlttyq ekonomika mi­nistrınıŋ bırınşı orynbasary Marat Qūsaiynov.

Basty qojaiyn investisiialyq komitet

Bıryŋǧai jinaqtauşy zei­net­aqy qoryndaǧy qarjyny basqaru bır adamnyŋ ielıgındegı şarua emes. «Keŋesıp pışken ton kelte bolmaidy» degendei, qorǧa jinalǧan qarjyny basqaru, tiımdı baǧyt­tarǧa investisiialau­dy QR Ūlttyq Bankı janyndaǧy İnvesti­siialyq komitet jüzege asyrady. «BJZQ» AQ basqar­masy töraǧasynyŋ orynbasary Ruslan Erdenaevtyŋ aituynşa, būl komitettıŋ müşelerın tıkelei Elbasynyŋ özı sailaidy. Komitet qyzmettık sipaty jaǧynan alǧanda, konsul­tativtık keŋesşı organ retınde jūmys ısteidı. Keŋes müşelerı şeşım qabyldamas būryn kelıp tüsken ūsynysty jan-jaqty talqylaidy. Bylaişa aitqanda, asyǧys şeşım qabyldanbaidy, közsız täuekel­derge jol berıl­meidı.
Bıryŋǧai jinaqtauşy zei­­netaqy qorynan 30 mlrd teŋ­genı eksportty qoldau jobalaryna bölu – osy keŋeste köpten berı talqylanyp kele jatqan mäselelerdıŋ bırı. Qar­jylandyryluǧa tiıs joba­lardyŋ jalpy sany 700-ge jetıp jyǧylady eken. Osy jobalar aiasynda 14 myŋ jaŋa jūmys orny aşylyp, 540 mlrd teŋgenıŋ önımı öndırıletın bolady. Önımnıŋ kölemın osyndai mölşerge jetkıze alsaq, būdan elımızge 60 mlrd teŋge salyq tüsıp otyrady eken. Jalpy alǧanda, ekonomikaǧa qarjy jūmsaudyŋ qaitarymy bar, täuekelı de az. Tılge tiek bolyp otyrǧan 30 mlrd teŋgenıŋ bärı tek osy jobalarǧa ǧana jūmsalmaidy. Qalǧan qarjyny 2016-2017 jyldardaǧy ekonomikalyq ösımdı yntalandyruǧa baǧyttau közdelgen. Būl banktık depozitten äldeqaida tiımdı, äldeqaida senımdı ekenın kez kelgen ekonomist, qarjy salasynyŋ mamany aityp bere alady.

İnvestisiialau tiımdı jol

EKSPO qalaşyǧy auma­ǧyn­daǧy MEGA Silk Way sauda-oiyn-sauyq ortalyǧy qūry­lysyna «Bäiterek Development» AQ arqyly Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qorynan 15 mlrd teŋge bölıngende, jūrt­şylyq bır şu ete qalǧany belgılı. Osy mäselege qatysty arnaiy brifing ötkızgen Qazaqstan Damu bankı töraǧasy Bolat Jämışev būl qarjynyŋ 16,5 paiyzben nesiege berılıp otyrǧanyn tüsındırıp bergen edı.
– Negızınde qordaǧy qarjy tiımdı jobalarǧa investisiialanyp otyruy kerek. Äitpese, qarjy qūnsyzdanady. Sol sebepten BJZQ bızge osynşa mölşerdegı qarjyny investisiialady. Onyŋ bärı turistık jobaǧa baǧyttalyp jatyr. Turizm – tabysty sala ekenın özderıŋız bılesızder. Būǧan qosa, Qazaqstan Damu bankı – zaiyrly deŋgeidegı qarjylyq qūrylym. Iаǧni, investisiia üşın senımdı ärı tiımdı nysan sanalamyz. Bız memlekettık baǧdarlamalarǧa sai auqymdy jobalardy qar­jylandyramyz. Elımızdegı ekınşı deŋgeidegı bankterdıŋ oǧan şamasy jetpeidı. Eger bızdegı bankterdıŋ būǧan şamasy jetetın bolsa, bız onda mūndai jobalarmen ainalyspaǧan bolar edık, – dep tüsındırdı Bolat Bidahmetūly.
İnvestisiia degennen şyǧady, BJZQ-ǧy qarjysy qūndy qaǧaz­dar naryǧynda da ünemı inves­tisiialanyp otyrady. Qordaǧy aqşanyŋ qūnyn joǧaltpai, ösımın eselep, 6 trln teŋgeden asyru – tiımdı investisiianyŋ jemısı. Ūlttyq Bank taratqan mälımetke qaraǧanda, qordaǧy jalpy qarjynyŋ 42,5 paiyzy Qarjy ministrlıgınıŋ baǧaly qaǧazdaryna investi­siia­lansa, 39 paiyzy Qazaqstan Respub­likasynyŋ basqa da imitent­terı­nıŋ baǧaly qaǧazdaryna investisiia retınde baǧyttalǧan. Būǧan qosa, on paiyzy şeteldık imitentterdıŋ baǧaly qaǧazyna investisiialanǧan. Osylaişa ūlttyq valiuta baǧamyndaǧy özgerıs eŋserılıp otyrsa kerek. Būdan zeinetaqy qoryndaǧy qarjy tiımdı basqarylyp jat­qanyn baǧamdauǧa bolatyndai.

Meŋdolla ŞAMŪRATOV