Zeinetaqy tölemderı özgeredı

2018 jyldan bastap BJZQ-dan zeinetaqy tölemderın jüzege asyru tärtıbı özgeredı

Mıneki, 2017 jyl da aiaqtalyp keledı. Aldaǧy jyly jinaqtauşy zeinetaqy jüiesınde bırqatar özgerıs­ter oryn alǧaly tūr. Solardyŋ bırı – 2018 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qorynan zeinetaqy tölemderın jüzege asyrudyŋ jaŋa tärtıbı. Būl jaŋalyq qarapaiym azamattar men būqaralyq aqparat qūraldary tarapynan ülken qyzyǧuşylyq tuǧyzyp otyr. Şyn mänınde būl turaly 2015 jyly «Qazaqstan Respublikasynda zeinet­aqymen qamsyzdandyru turaly» QR Zaŋyna tiıstı özgerıster engızılgen kezde belgılı bolǧan. Al biyl 29 qyrküiekte QR Ükımetı qaulysymen zeinetaqyny esepteu ädıstemesıne tiıstı özgerıster engızıldı. 2014 jyly Elbasynyŋ Jarlyǧymen bekıtılgen, Qazaqstan Respublikasynyŋ zeinet­aqy jüiesın odan ärı jaŋǧyrtudyŋ 2030 jylǧa deiıngı tūjyrymdamasyna säikes, BJZQ-dan zeinetaqy tölemderın jüzege asyru barysynda zeinet­aqy jinaqtarynyŋ bükıl somasyn bırjola aludy joiu közdelgen. Söiıp, zeinetaqy jüiesınıŋ tūraqtylyǧy men tiımdılıgın arttyru, biudjet qarajaty esebınen jäne jinaqtauşy zeinetaqy jüiesınen jüzege asyrylatyn jiyntyq zeinetaqy tölemderınıŋ mölşerın arttyru maqsatynda ai saiynǧy tölem engızıldı. Zeinetaqy tölemderın ai saiyn töleu halyqaralyq standartqa säikes keledı.
Sonymen, 2018 jyldyŋ 1 qaŋtary­nan bastap BJZQ-dan mındettı zeinet­aqy jarnalary, mındettı käsıptık zeinetaqy jarnalary esebınen zeinetaqy tölemderı tek ai saiyn ǧana jüzege asyrylatyn bolady.
Eger Qorǧa jügıngen künı zeinetaqy jinaqtarynyŋ somasy eŋ tömen zei­net­aqynyŋ 12 eselengen mölşerınen aspaǧan bolsa, olardy tolyǧymen aluǧa bolady. 2018 jyly būl soma: 33 745 x12 = 404 940 teŋgenı qūraidy. Būl somadan artyq qarajattyŋ barlyǧy tek ai saiyn tölenedı. Zeinetaqy tölemderın aluşynyŋ jasyna qarai onyŋ zeinetaqy jinaqtarynyŋ somasy tiıstı koeffisientke köbeitılıp 12-ge bölınedı. Odan şyǧatyn soma zeinetaqy Qorynan jüzege asyrylatyn ai saiynǧy tölem bolyp tabylady.
Zeinetaqy jüiesın jaŋǧyrtudaǧy basty mındet – ony nyǧaitu jäne zeinetaqy tölemderınıŋ tiımdılıgın arttyru.
Qazaqstan Respublikasynyŋ zeinet­aqymen qamsyzdandyru zaŋnamasy zeinetaqyny ärtürlı tölem közderınen berıletın tölemder jiyntyǧy retınde qaraidy. Būl tölem közderı: memlekettık biudjetten tölenetın zeinetaqylar (ortaq zeinetaqy) jäne salymşynyŋ özınıŋ zeinetaqy jinaqtary (jinaqtau­şy qūramdauyş, BJZQ-dan tölemder). Būl jerdegı basty maqsat – zeinet jasyndaǧy azamattardy tūraqty negızde ai saiyn laiyqty zeinetaqymen qamtamasyz etu.
Qazaqstanda köp deŋgeilı zeinetaqy jüiesı jūmys ısteidı. Onyŋ ışınde memlekettık bazalyq zeinetaqy da bar. Ol memlekettık biudjet esebınen tölenedı jäne barlyq zeinetkerge eŋbek ötılderınıŋ şamasyna qaramastan bırdei mölşerde tölenedı.
2018 jyldyŋ 1 şıldesınen bastap memlekettık biudjetten tölenetın bazalyq zeinetaqy eŋbek ötılı men jinaqtauşy zeinetaqy jüiesıne qatysu ötılın eskere otyryp taǧaiyndalady. Iаǧni, bazalyq zeinetaqyny esepteu tärtıbı özgeredı.
Bügınde bazalyq zeinetaqy barlyq zeinetkerge 14 466 teŋge kölemınde tölenedı (eŋ tömen künkörıs deŋgeiınıŋ jartysynan säl joǧary). Sonymen, zeinetkerdıŋ 1998 jyldyŋ 1 qaŋtaryna deiıngı eŋbek ötılı jäne jinaqtauşy zeinetaqy jüiesıne qatysu ötılı 10 jyl jäne odan tömen bolǧan jaǧdaida, bazalyq zeinet­aqy eŋ tömengı künkörıs deŋgeiınıŋ
54 paiy­zyn qūraidy. 10 jyldan asqan ärbır jyl üşın onyŋ kölemı 2 paiyzǧa ūlǧaitylyp otyrady. Al 33 jyl jäne odan joǧary bolǧanda bazalyq zeinet­aqynyŋ mölşerı eŋ tömen künkörıs deŋgeiınıŋ 100 paiyzyna teŋ bolady jäne odan asyrylmaidy.
Taǧy bır qūramdauyş – eŋbek ötılıne qarai tölenetın ortaq (eŋbek zeinet­aqysy) zeinetaqy. Būl zeinetaqy da biudjetten tölenedı. 1998 jyldyŋ 1 qaŋ­taryna deiıngı eŋbek ötılı joq nemese ol alty aidan tömen bolǧan azamattar ortaq zeinetaqy ala almaidy. Annuitettık esepterge säikes, eŋ soŋǧy ortaq zeinetaqy tölemderı 2040 jyldary jüzege asyrylady. Iаǧni, qazırgı 35-40 jas­taǧy azamattar 2040 jyldary zeinetke şyqqanda ortaq zeinetaqy ala almaityn bolady. Degenmen, būl azamattar memleket tarapynan zeinetaqymen qamsyzdandyrudyŋ eŋ tömengı kepıldıkterın aluǧa qūqyly (būl bügıngı bazalyq zeinetaqy). Bırtındep ortaq qūramdauyş kelmeske ketedı, säikesınşe 2030 jylǧa deiın jäne odan keiın jinaqtauşy qūram­dauyştyŋ ülesı bırtındep arta tüsedı.
Taǧy bır qūramdauyş bölık – būl jinaqtauşy zeinetaqy jüiesı. Ol 1998 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap engızılgen bolatyn. Sodan berı zeinetaqy jarnalary qazaqstandyqtardyŋ jeke zeinetaqy şottaryna audarylyp keledı. Säikesınşe, zeinetkerlık jasqa tolǧanda zeinetaqy Qorynan jüzege asyrylatyn zeinetaqy tölemderı zeinetaqy jinaqtarynyŋ kölemıne bailanysty bolady.
Eger adamdar bärıbır jalaqylaryn «konvertpen» alatyn bolsa, bolaşaqta zeinetaqy Qorynan alatyn tölemderınıŋ mölşerı de mardymsyz bolmaq.
Ökınışke qarai, köp adam būl turaly oilai bermeidı. Öitkenı memlekettık zeinetaqyǧa iek artady. Sondyqtan, äsırese, şaǧyn jäne orta biznes ökılderı zeinet­aqy Qoryna eŋ tömen jalaqy kölemınde jarna audarady. Būl olar üşın bügıngı taŋda tiımdı şyǧar. Bıraq, bolaşaqta alatyn zeinetaqysynyŋ mölşerıne kerı äser etetını sözsız. Zeinetaqy jarnalaryn meilınşe tūraqty jäne qomaqty kölemde audaryp tūratyn azamattyŋ bolaşaqta alar zeinetqysy da qomaqty bola tüsedı. Būl rette jyl saiyn infliasiia kölemı eskerıle otyryp, eŋ tömen künkörıs deŋgeiı, eŋ tömen zeinetaqy sekıldı körsetkışter özgerıp otyrady. Al būl bazalyq zeinetaqynyŋ mölşerıne, säikesınşe jiyntyq zeinetaqyǧa da äser etedı.
«Qazaqstanda zeinetaqymen qamsyz­dandyru turaly» Qazaqstan Respub­likasy Zaŋynyŋ 5-babyna säikes zeinetaqy tölemderın alu qūqyǧy tuyndaǧan kezde memleket aluşynyŋ jinaqtauşy zeinetaqy jüiesıne qatysqan bükıl kezeŋındegı infliasiia deŋgeiın eskere otyryp, onyŋ bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qoryndaǧy mindetti zeinetaqy jarnalarynyŋ, mindetti käsıptık zeinetaqy jarnalarynyŋ naqty engızılgen mölşerınde saqtaluyna kepildik beredi. Mysaly, Chehiia, Japoniia jäne Slovakiiada basqaruşy kompaniialar jarnalardyŋ atauly qūnynyŋ nemese infliasiiany eskermei nöldık investisiialyq tabys­tylyqtyŋ saqtaluyna ǧana kepıldık beredı. Germaniiada zeinetaqy qorlary engızılgen jarnalarǧa qatysty zeinetkerlıkke şyǧu künıne qarai 2,25 paiyzdyq mölşerlemege ǧana kepıldık beredı.
Būl rette erıktı zeinetaqy jarnalaryn da ūmytuǧa bolmaidy. Zeinet­aqy jinaqtaryŋyzdyŋ kölemın arttyru üşın, säikesınşe bolaşaq zeinetaqyŋyzdyŋ mölşerı zeinet aldyndaǧy jalaqyŋyzdyŋ kemınde 40 paiyzyn qūrauy üşın, zeinetaqy Qoryna zeinetaqy jarnalaryn audaryp tūruǧa bolady. Al keibır batys elderınde zeinetaqynyŋ kölemı jalaqynyŋ 80 paiyzyn qūraidy. Ärine, būl qyzyǧarlyq jaǧdai. Bıraq būl elderdıŋ azamattary özderınıŋ bükıl eŋbek jolynda özderınıŋ zeinetaqy şottaryna qomaqty jarnalar audaryp tūrady. Olar ärbır tiynyn ünemdep jūmsaidy. Qazırgı naryq zamanynda ärbır adamnyŋ bolaşaǧy öz qolynda ekendıgı belgılı. Demek, qarttyqtyŋ qamyn qazırden bastap oilau qajet. Zeinetaqy şotyŋyzǧa tūraqty türde jarna audaryp tūrsaŋyz, zeinet jasyndaǧy ömırıŋız de jarqyn bola tüsedı.