وسىندايدا ۇرىمتال تۇستى ۇتىمدى قولدانا بىلەتىن اككى تۋريستىك فيرمالار كوبىنە كوپشىلىكتىڭ كوزى ۇيرەنىپ, ساناسىنا ءسىڭىستى بولىپ كەتكەن تۇركيا, دۋباي, تايلاند, مالايزيا, بالي, گوا سەكىلدى ەلدەردەگى جاعاجايلىق دەمالىستى ۇسىنىپ جاتادى.
ءبىز, كىندىگى ساحارادا كەسىلگەن قازاق حالقى اتام زاماننان بەرى اتتىڭ جالى, تۇيەنىڭ قومىندا ءجۇرىپ بايتاق دالامىزدى كەزىپ بوي سەرگىتۋشى ەدىك. بۇگىندە زامان باسقا بولعاندىقتان, ۋاقىت كوشىنە ىلەسىپ, شەتەل جاعالاۋدى داعدىعا اينالدىرىپ العانىمىز وسىدان-اق كوزگە ۇرادى. ارينە, بۇل – زاڭدى قۇبىلىس.
دەسەك تە, قازاقستاندا دا تابيعاتى جانعا جايلى, اسەمدىگىمەن بويىڭدى باۋراپ الار, كوركىنە كوز تويماس كورىكتى جەرلەر جەتىپ ارتىلادى. شۇكىر, ءتاڭىرىم بۇل جاعىنان قازاق دالاسىن كەندە قالدىرعان ەمەس. ستاتيستيكالىق مالىمەتكە جۇگىنەر بولساق, ەلىمىزدىڭ كوركەم تابيعاتىن تاماشالاۋعا كەلەتىن شەتەلدىك تۋريستەر قاتارى كۇن سايىن ارتىپ كەلەدى. ەگەر وسى قارقىننان تايماساق, بولاشاقتا ءىرى تۋريستىك دەرجاۆاعا اينالعان ەلدەردى قۋىپ جەتەمىز دەگەن ءۇمىتىمىز دە باسىم ەكەندىگىن جاسىرمايمىز.
ايتالىق, اسقار شىڭدى التاي, ەمدىك قاسيەتى مول الاكول, كورگەن كوزدى تاڭ قالدىرار كاسپي جاعالاۋى, بالقاش كولى, ۇلكەن الماتى كولى, قاپشاعاي سۋ قويماسى, كاسپي جاعالاۋى,سۋى بالداي, ءشوبى شۇيگىن, اۋاسى ءشاربات الما-اراسان, سارىاعاش, مەركى, مانكەنت, جاڭاقورعان, قاپالاراسان, بارلىقاراسان, اقجايىق, الاتاۋ شيپاجايلارى, شارىن ۇلتتىق پاركى, باياناۋىل, قارقارالى, سەگىز كول, ت.ب. جىپكە تىزگەندەي ايتا بەرسەك جەتەرلىك. ءبىر ەرەكشەلىگى – الاكولدە سۋعا شومىلۋ ماۋسىمى 95 كۇنگە سوزىلادى ەكەن. مۇنداي مۇمكىندىك تۇركيانىڭ وزىندە جوق كورىنەدى.
جالپى, تۋريزم سالاسى شاش ەتەكتەن پايدا اكەلەر, قازىنانىڭ قورجىنىن قامپايتار زاماناۋي بىردەن-ءبىر تابىس كوزى بولىپ سانالادى. سول سەبەپتى دە, كوپتەگەن وركەنيەتكە قول سوزعان مەملەكەتتەر تۋريزم سالاسىن دامىتۋعا كوپ كوڭىل ءبولىپ, باسەكەلەستىكتى ارتتىرۋمەن كەلەدى. «ساباقتى ينە ساتىمەن» دەگەندەي ءسوز ورايى كەلگەندە ايتا كەتەيىن, تۇركيا, فرانتسيا, يتاليا, تايلاند ەلدەرىندەگى ىشكى جالپى ءونىمنىڭ بەستەن ءبىرى, ال كەيبىرەۋىندە 30 پايىزى ءتۋريزمدى قۇرايدى ەكەن. تۋريزم سول ەلدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ ەڭسەسىن تۇزەپ, ەكونوميكاسىنىڭ ءون بويىنا قان جۇگىرتەتىن كۇرە تامىردىڭ ءبىرى ەكەنىن سان مارتە دالەلدەدى.
ەگەر سارالاپ, زەردەلەر بولساق, وسى سالادا باسەكەلەستىككە قابىلەتتى 140 مەملەكەت قاتارىندا الەمدىك رەيتينگ بويىنشا قازاقستان 88-ءشى ورىندا كورىنەدى. قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ ۇكىمەت ينفراقۇرىلىم تارتۋعا 1,5 ملرد دوللار قاراجات ءبولىپ, جەكەمەنشىك سەكتور 2 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا قۇيۋعا ءازىر ەكەندىگىن بايقاتتى. سونىڭ ارقاسىندا 2020 جىلعا قاراي جەر-جەرلەردە 270-300 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنى اشىلىپ, تۋريزم جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 3 پايىزىن قۇرايتىن بولادى دەگەن جورامال ايتىلۋدا.
قازىرگى كورسەتكىش بويىنشا نەبارى 0,3 پايىزدى عانا قامتيدى ەكەن. ماسەلەن, تۋريزم سالاسىندا قىزمەت ەتەتىن تۇرعىندار سانى فرانتسيادا – 10 پايىز, يتاليا مەن شۆەيتساريادا – 15 پايىز, اقش-تا 4 ميلليون ادام بولسا, بىزدە نەبارى 168 مىڭ جۇمىسشى ناپاقاسىن تابۋدا. بۇل دەگەنىمىز – جالپى ەڭبەككە جارامدى حالىقتىڭ 2 پايىزىنا عانا ءتان.
«قايناعان قارا سۋدا دا قاسيەت بار» دەمەكشى, انتاليانى اڭساپ, كوڭىلى الابۇرتىپ تۇراتىن جۇرتتىڭ اڭسارى الاكولگە دە بۇرىلا باستادى. اسىرەسە, الاكولدىڭ سۋىنا قىزىعۋشى شەتەلدىكتەردىڭ قاتارى ارتىپ, كورشى رەسەيدەن كەلۋشى قالىڭ حالىقتىڭ شوعىرىن بىلاي قويعاندا, سوناۋ فينليانديا, يسپانيا, گەرمانيا, اقش ەلىنەن اعىلىپ ىنتىزار بولىپ جاتقاندار بارشىلىق.
سەبەبى ولار الاكولدىڭ ەمدىك قاسيەتى وتە مول اعىنسىز سۋ قويماسى ەكەنىن جان-جاقتى زەرتتەپ, زەردەلەگەن. سۋى مينەرالدى رەسۋرستارعا – يودقا, تۇزعا, حيميالىق ەلەمەنتتەرگە وتە باي, دەنساۋلىققا پايداسى مەديتسينادا سان مارتە دالەلدەنگەن. ودان قالدى قۋاڭ دالاسىنداعى قۇرعاق اۋا كول بەتىندەگى دىمقىل اۋامەن ارالاسىپ دەم الۋشىلارعا جايلى اسەر بەرەدى. كەرەك دەسەڭىز, جورىقتان قايتىپ كەلە جاتقان شىڭعىس حان جارالانىپ, قانسىراعان اسكەرىن وسى الاكولدىڭ سۋىنا ايلاپ جاتىپ شومىلدىرىپ ەم-دوم جاساعان دەگەن دە اڭىز بار.
ايتا كەتۋ كەرەك, سوڭعى ءتورت جىلدا الاكولگە تۋريستىك قىزمەت كورسەتۋ كولەمى ەكى ەسە ارتتى. بۇل كورسەتكىش العاشقى جىلدارى 3,9 ميلليارد تەڭگەنى قۇراسا, 2017 جىلى 8,3 ميلليارد تەڭگەگە ءوسىپ, 2018 جىلى 10 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن جەتكىزىلدى. الاكولدىڭ جاعاسىندا دەم الىپ بوي سەرگىتىپ قايتۋعا ىنتالىلار قاتارى كوپ بولعانىمەن, ادامداردىڭ كەلۋى سيرەپ بارا جاتقاندىعى اششى دا بولسا شىندىق. ويتكەنى جول قيىندىعى ابدەن تيتىقتاتىپ تاستايدى. «جول ازابىن جۇرگەن بىلەدى» دەمەكشى, ويدىم-ويدىم شۇڭقىر جولمەن ءجۇرۋ ماشينا تۇگىلى قارا جاياۋ ادامعا دا قيىن سوعادى. سول سەبەپتى, اۆتوبۋس, يا بولماسا كولىكپەن الاكولگە بارۋ قيامەتتىڭ قيامەتى دەسە بولادى. راس, اۆتوكولىك ماگيسترالىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى. بىراق, جول قۇرىلىسى 2-3 جىل كولەمىندە ءبىتىپ, حالىق قىزىعىن كورەدى دەۋگە ءالى ەرتەرەك سەكىلدى. ءۇشارال, ءۇرجار باعىتىنا اۋەجاي, تەمىرجول ىسكە قوسىلىپ, جۇمىس جاندانعانىمەن, بيلەت تابۋ ماسەلەسى وتە قيىن. بيلەت دەگەنىڭ پىشاق ۇستىنەن ۇلەستىرىلىپ, الا جازداي قول جەتكىزە الماي قينالاسىڭ. بيلەتتىڭ جوقتىعىمەن قويماي, الىپساتارلار ۇستەمە باعاسىمەن قۇنىن ەكى-ءۇش ەسە شارىقتاتىپ جىبەرەدى. بىردەن جاعالاۋعا توپ ەتە ءتۇسىپ تابانىڭدى تيگىزەر اۋە قاتىناسى, تەمىرجول بايلانىسى مۇلدە جوق. پويىزعا وتىرساڭىز دا, ۇشاققا مىنسەڭ دە دىتتەگەن جەرىڭە توتەسىنەن جەتكىزبەيدى. ەگەر الماتى وبلىسى جاعىنداعى الاكولگە بارعىڭىز كەلسە كوكتۇما ستانساسىنان ءتۇسىپ, ءارى قاراي كولىككە مىنەسىز. ءۇرجار جاعىنان دا ءدال وسى كورىنىس. سەمەي قالاسىنان ءتۇسىپ بالەنباي شاقىرىم جول ءجۇرىپ سىلىكپەڭ شىعىپ جەتەسىڭ. جولدىڭ ناشارلىعى, اينالما ۇزاقتىعى تۋريستەردى تارتۋعا ۇلكەن كەدەرگىسى دەسە بولادى.
مۇنىڭ بارلىعى الاكولدىڭ داڭقىن اسىرۋ ەمەس, وشىرۋگە باعىتتالعان قادامدار دەمەسكە امال جوق. ەندىگى مىندەت – الاكولدىڭ جاعاجايىندا دەم الامىن دەۋشىلەرگە قولايلى سەرۆيس جاساپ, ينفراقۇرىلىمداردى جاڭالاپ, تۋريستىك قىزمەت كورسەتۋدىڭ ساپاسىن جاقسارتىپ, تۋريزم سالاسىن قارقىندى دامىتۋدى نازارعا الۋ.
تاعى ءبىر ماڭدايىمىزعا بىتكەن سايالى جەر – قارت كاسپي تەڭىزى. تابيعاتى اسەم, قۇمى تازا, سۋى ءمولدىر شىعاناقتا دەمالۋ ءۇشىن جىلىنا 205 مىڭ ادام كەلەدى. ونىڭ 177 مىڭى ءوزىمىزدىڭ قازاقستاندىقتار كورىنەدى. بۇل – «كەندىرلى» دەمالىس ايماعى. مۇندا تۋريستەردىڭ تەڭىزگە ءتۇسىپ, دەنساۋلىعىن نىعايتىپ, تىنىعۋى ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان. بيىلعى ەڭبەك دەمالىسىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ كەندىرلىدە وتكىزۋى قيت ەتسە مۇحيت اسىپ, شەت ەل قۇمارتىپ جۇرەتىن شەنەۋنىكتەرگە ۇلگى بولدى. ءوز ەلىندەگى اسىلدى باعالاماي مۇرنىن شۇيىرەتىندەر ءۇشىن باردى قالاي باعالاۋ كەرەكتىگىن قاسىم-جومارت كەمەلۇلى سانالارىنا قۇيدى دەسەك, ارتىق ايتقاندىق ەمەس.
شولەيتتى جەردە ورنالاسىپ, جان-جاعىن جاسىل-جەلەك كومكەرگەن كەلەشەگى كەمەل كەندىرلى دە بارلىق جاعداي جاسالعانىمەن, قاراپايىم حالىق ىشەر اسىن وزىمەن بىرگە الا كەلەدى. ويتكەنى جاعاجايداعى ءدامحانالار مەن مەيرامحانا باعالارى وتە قىمبات بولعاندىقتان ءتيىمسىز, قالتاعا ۇرادى.
ءيا, الەمنىڭ قاي جەرىمەن سالىستىرساڭ دا كەمشىن تۇسپەيتىن الاكول, كاسپي, بۋرابايىمىز بار ەكەنىن ماقتان تۇتامىز. الايدا سولاي بولا تۇرسا دا, دەم الۋشىلار انتالياعا بارۋعا قۇمار. وعان بىردەن-ءبىر سەبەپ – جول قاتىناسى, ەكىنشى – قىمباتشىلىق. ايتالىق, بىزدە ءۇي-جاي الۋ ءبىر تاۋلىككە 30 مىڭ تەڭگە تۇرادى. بۇل تەك, تۇراعىڭنىڭ قاراقان باسى عانا. ال تۇركيادا بەلگىلەنگەن باعانىڭ ىشىنە كۇندەلىكتى بەس مەزگىل ءىشىپ-جەيتىن اۋقاتىڭ, جاتىن ورنىڭ, ءارتۇرلى ويىن-ساۋىق باعدارلامالارىنا قاتىسۋ, اشىق جانە جابىق باسسەيندەرى بار دەمالىس ورىندارىنا بارۋ, اكۆاپاركتە قىدىرۋ كىرەدى. اقتاۋ مەن بۋرابايدا ەكى كۇنگە 180 مىڭ تەڭگە جۇمساساڭ, وسى باعاعا تۇركيادا ءبىر اپتا دەمالىپ قايتاسىڭ. ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي ەكەنىن انىقتاۋ تۇك قيىنعا سوقپايدى. بۇدان شىعار قورىتىندى – ءبىز ءالى دە بولسا ءتۋريزمدى كەڭىنەن دامىتا الماي وتىرعانىمىز. ەل ءتۋريزمىنىڭ ءالى شاتقاياقتاپ سۇرىنشەك اتتاي ءسۇرىنىپ كەلە جاتقانىنىڭ ءبىر كورىنىسى. سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى, باعانىڭ تىم قىمباتتىعى تۋريستەردىڭ كوڭىلىنەن شىقپايدى. سوندىقتان الاكولگە ەمەس, انتالياعا ىنتىزار. بىراق ءبىر اتتەگەن-ايى, ءارى وزەكتى ورتەيتىن وكىنىشتىسى ماڭداي تەرمەن تاپقان اقشامىزدى ءوز تۋعان جەرىمىزدىڭ گۇلدەنۋىنە ەمەس, شەتەلدىكتەردىڭ ەكونوميكاسىنا, الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ جاقسارۋىنا, كوش ىلگەرى قارىشتاپ كەتۋىنە قۇيىپ جاتقانىمىز عوي…
