اكادەميانى ءبىتىرىپ, ەلگە ورالعان سابىر احمەتجانۇلىنىڭ بۇرىنعى جاۋاپتى قىزمەتكە قايتادان قابىلدانۋى كۇماندى ەدى. جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ جاڭعىرىعى جەلدەي ەسىپ تۇرعان-دى. دەگەنمەن, بيلىك باسىنداعىلار اراسىنان دا ونىڭ بەلسەندى ومىرلىك پوزيتسياسىن قولدايتىن ازاماتتار تابىلدى. رەسپۋبليكانىڭ ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ سول كەزدەگى يدەولوگيا جونىندەگى حاتشىسى ءو.جانىبەكوۆ ونى جىلى قارسى الدى. سابىردىڭ ديسسەرتاتسياسىن قابىلداپ, ونى مۇقيات وقىپ تا شىقتى. «بۇدان ۇلتشىلدىقتىڭ ساياسي قاۋىپتى استارىن ىزدەيتىندەي ەشتەڭەنى كورىپ تۇرعانىم جوق, قايتا تاريحي اقيقاتتاردى اشۋعا قىزمەت ەتە الاتىن قۇندى دەرەكتەر مول. ءسىز تۋرالى ءبىرىنشى حاتشىعا ءوز پىكىرىمدى بىلدىرەمىن» دەدى وزەكەڭ.
ءبىر-ەكى كۇننەن كەيىن گ.كولبين س.قاسىموۆتى قابىلدادى. ءو.جانىبەكوۆتىڭ ۇسىنىسى بولسا كەرەك, ءبىرىنشى حاتشى: «جاقىندا, ءسىز كوتەرگەن ماسەلە بويىنشا, ياعني ۇلتارالىق قاتىناستار ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن ارناۋلى ءبولىم اشپاقشىمىز. بولىمگە ءسىز سياقتى ماماندار كەرەك, ازىرگە ورتالىق كوميتەتتە, باسقا قىزمەتتە ىستەي تۇرىڭىز, قىزمەتكە الامىز» دەدى. ايتقاندايىن, ءبولىم دە اشىلدى, قىزمەتكە دە ورنالاستى. ال ديسسەرتاتسيانىڭ كەيىنگى تاعدىرى س.قاسىموۆتىڭ تۋرا جولدا ەكەنىن ايقىن كورسەتتى. «1990 جىلى وداقتىق رەسپۋبليكالاردىڭ ەگەمەندى قۇقىلارى بۇزىلاتىندىعى جانە جاڭا وداقتىق كەلىسىم-شارتقا قول قويۋ قاجەتتىگى تۋرالى اڭگىمەلەر كوتەرىلىپ جاتقاندا كوكپ وك ءوزىنىڭ اكادەمياسىنان وسى باعىتتاعى زەرتتەۋلەردى سۇرايدى. جوپەلدەمەدە ونداي زەرتتەۋلەر جوق بولىپ شىعادى, سوندا اكادەميا باسشىلىعى وسىدان ەكى جىل بۇرىن شۋ تۋعىزعان قازاق زەرتتەۋشىسىن ەسكە الادى. سودان, س.قاسىموۆتى ماسكەۋگە دەرەۋ شاقىرتىپ الىپ, كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاۋىنا وزدەرى جول اشىپ بەرەدى» دەپ جازدى كەيىن ەستەلىگىندە قازاقستان مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى, بەلگىلى عالىم, پروفەسسور ب.اياعان.
ءومىر قالىپتى ءجۇرىپ جاتقانمەن, سابىر احمەتجانۇلىن ەلدەگى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىستى ساياسي احۋال مازالاۋمەن بولدى. ارينە, ءتيىستى ۇيىمدار ءتيىستى شەشىمدەر قابىلداپ تا جاتتى, الايدا ونىڭ ناتيجەسى كوپشىلىكتى قاناعاتتاندىرا المادى. ءتىپتى, كەيبىر بيلىك باسىنداعى ارىپتەستەرى جاۋاپكەرشىلىكتەن كورىنەۋ جالتارىپ, ءارتۇرلى قۇيتىرقى ارەكەتتەر جاساعان كەزدە, بۇعان قالاي شىداۋعا بولادى. ارينە, ول اركىمنىڭ ءوزىنىڭ رۋحاني ۇستانىمىنا بايلانىستى. ال س.قاسىموۆ جەلتوقسان تراگەدياسىنىڭ تاريحي تاعىلىمىنىڭ بۇلاي ەلەۋسىز قالۋىنا توزبەدى. بالتىق بويىنداعى, كاۆكازداعى باۋىرلار ءوز مۇددەلەرىن مۇددەلەي بىلگەندە, مۇنىڭ باستاۋىندا بولعان قازاق جاستارىنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ونەگەلى قيمىلى نەگە ءوز باعاسىن المايدى. ۆەنگريانىڭ بەلگىلى جازۋشىلارى يا.كيلي, ا.رىجەك, گ.دەمسكي, گ.كونراد سياقتى قىرىق ءبىر ازاماتى, چەحوسلوۆاكيانىڭ بۇرىنعى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ح.حاچەك, «رەيتەر» اگەنتتىگى, پولشانىڭ «ەركىندىك پەن بەيبىتشىلىك وداعى» سياقتى الەمنىڭ يگى جۇرەكتى قايراتكەرلەرى مەن ۇيىمدارى ادىلەتتىڭ ورنىعۋىن تالاپ ەتىپ, تىكەلەي م.گورباچەۆتىڭ وزىنە حات جونەلتىپ جاتقاندا مۇنداي ادامزاتتىق قوزعالىستىڭ ءوز ىشىمىزدە قاۋقارسىز كۇي كەشۋى, ارينە, ءتيىستى ازاماتتاردى توتەن شەشىمگە باس تىگۋگە امالسىز يتەرمەلەدى. س.قاسىموۆ «جەلتوقسان وقيعاسىنا حالىقارالىق مارتەبە بەرۋدى تالاپ ەتكەن» قۇجات دايىندادى. كسرو جوعارعى كەڭەسى دەپۋتاتتارىنىڭ ءبىرىنشى سەزى ءجۇرىپ جاتقان-دى. جاڭاعىداي قۇجات دايىنداۋ – سيرەك كەزدەسەتىن تاۋەكەل جانە قاي جەردە, كىمنىڭ اۋزىمەن ايتىلۋى كەرەك, ول ءوز الدىنا ۇلكەن ساياسي ءمانى بار ارەكەت. سابىر احمەتجانۇلى «موسكۆا» دەگەن قوناق ۇيدەگى دەپۋتاتتاردى ارالاپ, تاۋەكەلشىل دەپۋتاتتاردى ىزدەدى. بەلگىلى مادەنيەت قايراتكەرى ءازىربايجان مامبەتوۆ پەن ايتۋلى اقىن مۇحتار شاحانوۆ قانا ۇسىنىستى تۇسىنىستىكپەن قابىلدادى. ءسويتىپ, م.شاحانوۆتىڭ سەزد مىنبەسىنەن ايتىلعان ءسوزى اشىق اسپاننىڭ استىندا جاي وتىنداي جارق ەتتى.
«جاقسىدان شاراپات, جاماننان كەساپات». ساكەڭمەن كەزدەسكەن سايىن, وتە قاراپايىم, اشىق سىرلاسۋعا مەيلىنشە پەيىلدى, سوندىقتان دا وزىنە تارتىپ تۇراتىن وسى ازاماتتان ىلعي دا رۋحتانىپ قايتامىن. ويتكەنى ونىڭ بويىنان ادام جانىنىڭ ىشكى تىندەرىن رۋحاني ءلاززات قاينارىنا مالدىرىپ, سەرگىلتىپ-سەرپىلتەتىن تابيعي تارتىلىس لەبى ەسىپ تۇرادى. ول – ادىلەتكە عاشىق, بىلىمگە – قۇشتار, ەڭبەككە – قۇل. مۇمكىن, بۇل تىركەستەن اسىرەلەۋ رۋحى بەلەڭ العانداي كورىنەتىن شىعار, بىراق جاقسىنى جاقسى دەۋگە ساراڭدانىپ تۇراتىن سارىتاپ مىنەزدەن زارداپ شەككەنىمىز از ەمەس, سوندىقتان ءار زاتتى ءوز اتىمەن اتاۋدان قاشقاقتاۋدىڭ ەش ءجونى جوق. بۇل – تەك مەنىڭ عانا ەمەس, س.قاسىموۆتى بىلەتىن, ونىڭ ءىس-ارەكەتىن ءپرينتسيپتى تۇردە تارازىلاي الاتىن كەز كەلگەن زيالى جاننىڭ باعاسى
الايدا بۇقارا اراسىندا ايتارلىقتاي سىلكىنىس بولعانمەن, جەلتوقسان تراگەدياسىنىڭ اقيقاتى ءبارىبىر اشىلمادى. وسىدان تۋرا ون جىل بۇرىن «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە (2011 جىلعى 15 شىلدە – س.ب.) گ.تەرەنساي «پوۆەست و ناستوياششەم پاتريوتە» دەگەن ماقالاسىندا بىلاي دەپ جازدى: «نۋرسۋلتان ابيشەۆيچ ستويال ۆ سەرەدينە سۆوەگو كابينەتا ي, ۆيديمو, و چەم-تو رازمىشليال, ۆسپوميناەت سابىر-اعا. – … دەپۋتات شاحانوۆ پريسلال پيسمو, چتوبى مى ناپراۆيلي تەبيا ۆ كوميسسيۋ پو دەكابرسكيم سوبىتيام. ون گوۆوريت, چتو تى سوگلاسەن. تى جە پونيماەش, ەتو نە پروستو سدەلات, پوتومۋ چتو رابوتا كوميسسي پروتيۆورەچيت رەشەنيام نە تولكو ناشەگو تسك, نو ي پوليتبيۋرو تسك كپسس … تى جە نە پروتيۆ رەشەني پارتي؟
ي سدەلال پاۋزۋ. يا بىل گوتوۆ ك تاكوي پوستانوۆكە ۆوپروسا, پوسكولكو منە دو ەتوگو وب ەتوم گوۆوريلي موي كوللەگي. پوەتومۋ ۋۆەرەننو زاياۆيل:
– يا سەيچاس گوتوۆ ناپيسات زاياۆلەنيە وب ۋۆولنەني يز تسك. نو يا دولجەن ي وبيازان پوموچ كوميسسي پو راسسلەدوۆانيۋ ەتيح سوبىتي, پوسكولكۋ وبەكتيۆنو گوتوۆ ك ەتوي رابوتە …».
« … يا دولجەن ي وبيازان پوموچ كوميسسي پو راسسلەدوۆانيۋ ەتيح سوبىتي, پوسكولكۋ وبەكتيۆنو گوتوۆ ك ەتوي رابوتە…». ءيا, ءدال سولاي. بۇل ۇلت تاعدىرىنا قاتىستى اسا جاۋاپتى ىسكە پاتريوتتىق سەزىممەن تاۋەكەل ەتۋ عانا ەمەس, ونىڭ ءار جاعىندا ءبىلىمى مەن قايراتىنىڭ مولدىعىنا وزىندىك بەرىك سەنىمى جاتقان-دى. مۇنىڭ استارىنان م.قويگەلديەۆتىڭ: «ساكە, وسى ءسىز ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەر ماسەلەسىنە نەگە سونشا كوپ كوڭىل بولەسىز؟» دەگەن سۇراعىنا تۋرا جاۋاپتى ەستىگەندەي بولامىن.
وسىندايدا اتالارىمىزدىڭ «ارقالاعانى التىن بولسا دا, تۇيەنىڭ تاماعى تىكەن» دەگەنى ەسكە تۇسەدى. ۇلت باقىتى ءۇشىن سانالى تۇردە باتپانداي جۇك كوتەرگەن زيالى شوعىردىڭ كورىنەۋ بارماقتاي باقتان قاعىلىپ جۇرەتىنى, وكىنىشكە قاراي, ءجيى كەزدەسەدى. كونستيتۋتسيالىق سوتتا دا سولاي بولدى. كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ سۋدياسى س.قاسىموۆقا جانە ونىڭ تىكەلەي باستاماسىمەن قۇرىلعان, جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ ءىسىن قاراۋعا دايىندايتىن سۋديالار توبىن باسقارۋ جۇكتەلدى. اتقارىلعان جۇمىستىڭ اۋقىمدىلىعى سونشا, سان-سالالى ىزدەنىستەر ناتيجەسىندە جينالىپ, ساراپتالعان قۇجاتتار كولەمى 12 تومعا جەتتى. الايدا مەملەكەتتىك ماشينانىڭ كولەڭكەلى رولىندەگى تامىرلانعان توپ پروبلەمانى اشىق كوتەرىپ, ءادىل شەشۋگە مۇمكىندىك بەرمەدى. ولاردىڭ: «قاسىموۆ كىشى نيۋرنبەرگ پروتسەسىن دايىنداپ جاتىر» دەگەنى تومەندەگى شاعىن توپتان جوعارىداعى الەۋەتتى ورتاعا دەيىن جەتتى. كونستيتۋتسيالىق سوت تاراتىلىپ, كونستيتۋتسيالىق كەڭەس قۇرىلدى. جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە باعا بەرۋ, اقتاڭداقتاردى اشۋ جۇمىسى توقتاتىلدى.
تەك جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە عانا قاتىستى ما… تاعدىر تالكەگىمەن تارىداي شاشىلعان قانداستارىمىز تاريحي وتانىنا ورالۋدى اڭساعان, وتانىمىز دا ولاردى باۋىرىنا تارتۋعا قۇشتار سول ءبىر كۇندەردە, ساياسي دا, ەكونوميكالىق تا كەدەرگىلەر شاش ەتەكتەن كەزەڭدە ساكەڭ تابيعي پەرزەنتتىك بولمىسىمەن سىرتتاعى قانداستارىمىزعا «ساياسي قۋعىندالعان, ماجبۇرلەپ بوسقىنعا ۇشىراعان» دەگەن مارتەبە بەرۋدىڭ زاڭي نورمالارىن ازىرلەۋگە قاتىستى. دەپۋتاتتاردى ۇيىمداستىرىپ, قىتايدان تاريحي وتانىنا كەلىپ, وقۋعا تۇسە الماي قالعان ءبىر مىڭداي ءجاسوسپىرىم ءۇشىن الماتى قىزدار ينستيتۋتى جانىنان ءبىر جىلدىق دايىندىق كۋرسىنىڭ اشىلۋىنا ۇيتقى بولدى.
س.قاسىموۆ ۇلتىمىزدىڭ ۇلى مۇراتىنا تەك ءوز قايراتىن عانا ارناپ قويعان جوق, تاۋەلسىز جاس مەملەكەتتىڭ دەموكراتيالىق تىنىسىن كەڭ اشۋىنا ۇلەس قوسا الاتىن زيالى جەرلەستەرىن سىرتتان دا تارتۋعا مۇرىندىق بولىپ ەدى-اۋ! ۇلتتىق قوعامدىق ويىمىز كەمەلدەنسە, جات سارىننان سارسىندى بولعان دالامىزدى ءارتۇرلى قيالي ەلەستەر كەزبەس ەدى. شەتەلدىكتەردىڭ قيلى-قيلى «يدەيالارى», «ەكسپەريمەنتتەرى», گايدارلىق, ياۆلينسكيلىك, بەنگتىك, چۋبايستىك مەكتەپتەردىڭ جەتىستىكتەرى تىقپالانباس ەدى. س.قاسىموۆ سۆەردلوۆسكىدە جاۋاپتى قىزمەتتە جۇرگەن ن.شايكەنوۆتى ءپرينتسيپتى, ءبىلىمدى زاڭگەر رەتىندە جاقسى بىلەتىن. نەگە رەسپۋبليكاعا شاقىرماسقا؟ ول جوعارعى كەڭەستىڭ توراعاسى ە.اسانباەۆتىڭ كەڭەسشىسى كەزى, توراعا ورىنباسارى ز.فەدوتوۆاعا وسى ويىن ايتتى. ز.فەدوتوۆا شۇعىل پرەزيدەنت كومەكشىسىنە حابارلاسىپ, كەلەسى كۇنى مەملەكەت باسشىسىنىڭ قابىلداۋىندا بولدى, ماسەلە ويداعىداي شەشىلدى. پرەزيدەنت ناعاشىبايدى رەسەيدەن شاقىرتىپ, وزىنە زاڭ كەڭەسشىسى ەتىپ ورنالاستىردى. ن.شايكەنوۆتىڭ كەيىن ەلىمىزدە سوت رەفورماسىن جۇرگىزۋگە ەلەۋلى ۇلەس قوسقانى بەلگىلى.
«جاقسىدان شاراپات, جاماننان كەساپات». ساكەڭمەن كەزدەسكەن سايىن, وتە قاراپايىم, اشىق سىرلاسۋعا مەيلىنشە پەيىلدى, سوندىقتان دا وزىنە تارتىپ تۇراتىن وسى ازاماتتان ىلعي دا رۋحتانىپ قايتامىن. ويتكەنى ونىڭ بويىنان ادام جانىنىڭ ىشكى تىندەرىن رۋحاني ءلاززات قاينارىنا مالدىرىپ, سەرگىلتىپ-سەرپىلتەتىن تابيعي تارتىلىس لەبى ەسىپ تۇرادى. ول – ادىلەتكە عاشىق, بىلىمگە – قۇشتار, ەڭبەككە – قۇل. مۇمكىن, بۇل تىركەستەن اسىرەلەۋ رۋحى بەلەڭ العانداي كورىنەتىن شىعار, بىراق جاقسىنى جاقسى دەۋگە ساراڭدانىپ تۇراتىن سارىتاپ مىنەزدەن زارداپ شەككەنىمىز از ەمەس, سوندىقتان ءار زاتتى ءوز اتىمەن اتاۋدان قاشقاقتاۋدىڭ ەش ءجونى جوق. بۇل – تەك مەنىڭ عانا ەمەس, س.قاسىموۆتى بىلەتىن, ونىڭ ءىس-ارەكەتىن ءپرينتسيپتى تۇردە تارازىلاي الاتىن كەز كەلگەن زيالى جاننىڭ باعاسى.
شاماسى, ۇلتتانۋ عىلىمىنا ءبىلىم-بىلىگىن سارقا پايدالانۋدان, ۇلتارالىق, قوعامدىق قاتىناستاردى تەرەڭ زەردەلەۋدەن تۋىنداعان قاسيەت تە ونى ناۋقانشىلدىق اۋرۋىمەن اۋىرمايتىن تۇلعا رەتىندە ابدەن قالىپتاستىرسا كەرەك, س.قاسىموۆ قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى اقيقاتىن تۇپكىلىكتى اشۋدىڭ كەزەكتى تولقىنىنا تاعى دا باستاماشى بولدى. ول وسى ماسەلەگە قاتىستى «قاھارمان» اتتى قور قۇرىپ, بۇقارالىق قوزعالىستىڭ نازىك تە شەتىن سالاسىنا دەم بەرۋشىلەر توبىن باسقاردى. قور ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ ماسەلەسىمەن اينالىساتىن مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرۋ تۋرالى مەملەكەت باسشىسىنىڭ اتىنا ۇندەۋ جولدادى. پرەزيدەنت تاپسىرماسى بويىنشا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ عىلىم كوميتەتى توراعاسىنىڭ بۇيرىعىمەن ماسەلەنى كاسىبي تۇردە زەرتتەيتىن, قۇرامىندا جيىرما بەس تاريحشى, ساياساتشى جانە زاڭگەر بار ارناۋلى توپ قۇرىلدى. توپ جۇمىسى بارىسىندا, وكىنىشكە قاراي, قوعامدا مۇنداي پروگرەسسيۆتى باستامانى قولدامايتىن, ەسكى سارىننان ءالى دە بوساي الماي جۇرگەن مينيسترلىك پەن ۆەدومستۆو باسشىلارىنىڭ ءالى دە بار ەكەنى بايقالدى. دەگەنمەن, ۇلتجاندىلىقتى ءبىلىم, بىلىگىمەن ۇشتاستىرا بىلگەندەردىڭ كومەگىمەن ءۇردىس دىتتەگەن جەرىنە جەتتى. پرەزيدەنت جارلىعىمەن مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرىلدى. كوميسسيا جۇمىسى قاڭتار وقيعالارىنان كەيىنگى «جاڭا قازاقستاننىڭ» كۇردەلى دە جاۋاپتى رەفورمالارى اياسىندا جۇرگىزىلگەلى وتىر. دەمەك, بۇرىنعى جارتىكەش شەشىمدەردەن ساباق الۋدىڭ تىڭ كەزەڭى كەلدى.
جارتىكەش شەشىمدەر … تىڭ كەزەڭ؟! س.قاسىموۆ ماسەلەنىڭ بۇلاي قويىلۋىن بىلاي نەگىزدەيدى. جالپى, وداقتا جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىننىڭ باس يدەولوگى, ۇيىمداستىرۋشىسى ي.ستالين قايتىس بولعاننان كەيىنگى «حرۋششەۆتىك جىلىمىق» ل.برەجنەۆ بيلىگى كەزىندە «جىلى جابىلدى». قايتا قۇرۋ جىلدارىندا ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋدىڭ «گورباچەۆتىك-ياكوۆلەۆتىك» كەزەڭىندە اقتاڭداقتار اشىلا باستاعانداي بولدى. «قيلى كەزەڭدە كوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى الەكساندر نيكولاەۆيچ ياكوۆلەۆتىڭ ەلەۋلى كەدەرگىلەرگە قاراماستان, اقيقاتتى اشۋعا بارىنشا كۇش سالعانىن اشىق ايتقان ءجون, – دەيدى سابىر احمەتجانۇلى. – ل.برەجنەۆ كەزىندە توقتاپ قالعان اقتاۋ ءۇردىسى الەكساندر نيكولاەۆيچتىڭ باستاماسىمەن قايتا جانداندى. رەسەي پرەزيدەنتى ب.ەلتسيننىڭ جارلىعىمەن رەسەيدىڭ ساياسي قۇرباندارى – ءدىن قايراتكەرلەرى, اسكەري تۇتقىندار, سونداي-اق باسقا ساناتتاعى قۇرباندار اقتالدى. ا.ن.ياكوۆلەۆ مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ قىلمىسىن ءپرينتسيپتى تۇردە اشۋعا باتىل بەت بۇرعان, قازاقستاندا جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن كەيىنگى جاستار مەن زيالى توپ وكىلدەرىن قۋدالاۋدى توقتاتۋعا كۇش سالعان ساناۋلى قايراتكەرلەردىڭ ءبىرى بولدى. الايدا اقتاۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى دە, ەكىنشى كەزەڭى دە ەلدەگى بۇكىل بيلىك كوممۋنيستىك پارتيانىڭ قولىندا تۇرعان كەزدە ءوتتى, قىلمىسقا بەلشەسىنەن باتقان پارتيا «ءوز قولىن ءوزى كەسە المادى», اقتاۋ ءۇردىسى جارتىكەش ۇيىمداستىرىلدى, كوزبوياۋشىلىقپەن كىمدى اقتاعىسى كەلسە سونى عانا اقتادى».
«تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن كوپتەگەن ساياسي جانە ەكونوميكالىق رەفورمالار اياسىندا 1993 جىلعى 14 ساۋىردە «جاپپاي ساياسي قۇربانداردى اقتاۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى, – دەيدى سابىر احمەتجانۇلى. – اتالعان زاڭعا رەسەيدىڭ سالالىق زاڭدارى نەگىزگە الىنعاندىقتان, ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگى تولىق ەسكەرىلمەدى, ساياسي قۇربانداردىڭ ەڭ باسىم بولىگى نازاردان تىس قالدى. 1928-1932 جىلدارداعى اشارشىلىقتىڭ, ءستاليننىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن جانە گولوششەكيننىڭ «ەرەكشە بەلسەندىلىگىمەن» جۇزەگە اسىرىلعان «كىشى قازان» تراگەدياسىنىڭ ساياسي استارىن اشۋدا قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگى سانالى تۇردە جان-جاقتى باعالانبادى. بۇدان بۇرىن, ەلىمىزدىڭ جوعارعى كەڭەسى تورالقاسىنىڭ قاۋلىسىمەن 1991 جىلعى 14 قاراشادا قۇرىلعان, قازاق اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسى ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى مەن حالىق كوميسسارلار كەڭەسىنىڭ بۇرىنعى باي شارۋاشىلىقتاردى تاركىلەۋ, ءىرى جانە جارتىلاي فەودالدى شارۋاشىلىقتاردى تاركىلەۋدە ورىن العان ىسقيمىلداردىڭ قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىگى تۋرالى بۇرىنعى ءۇش قاۋلىسىن زەرتتەيتىن جانە باعالايتىن باستاپقى كوميسسيا ءوزىنىڭ العاشقى تۇجىرىمىن ۇسىندى. كوميسسيانى حالىق دەپۋتاتى, اكادەميك م.قوزىباەۆ باسقاردى, مەن كوميسسيا حاتشىسى جانە مۇشەسى بولىپ سايلاندىم. كوميسسيا اتالعان قاۋلىنىڭ ۇشەۋىن دە حالىق مۇددەسىنە قايشى, جاپپاي ساياسي قۋدالاۋعا ۇشىراتقان قۇجاتتار دەپ باعالادى. الايدا ماسەلە جوعارعى كەڭەستىڭ وتىرىسىنا ۇسىنىلعان دا, تالقىلانعان دا جوق, تەك ونىڭ تورالقاسىنىڭ قاۋلى قابىلداۋىمەن عانا شەكتەلدى. كوميسسيا مۇشەسى رەتىندە, اتالعان قاۋلىلاردىڭ ءاپ دەگەننەن حالىققا قارسى باعىتتالعانىن, سوندىقتان ولاردىڭ كۇشىن جويۋ قاجەتتىگى تۋرالى ۇسىنىسىم قولداۋ تاپپادى. اقتاۋ ماسەلەسىنە قاتىستى ارناۋلى زاڭ ازىرلەنىپ جاتىر, بۇل نورمالار سول زاڭعا ەنگىزىلەدى دەدى. بىراق, ول دا اياقسىز قالدى. ەگەر ساياسي-قۋعىن سۇرگىننىڭ ەڭ باستى قۇنىكەرى – جاڭاعى ءۇش قاۋلىنىڭ كۇشى جويىلعاندا, سول كۇندەردىڭ وزىندە جازىقىز جاپا شەككەندەردى اقتاپ الۋعا بولاتىن ەدى. ەكىنشى كوميسسيا سەنات دەپۋتاتى رەتىندە مەنىڭ باستاماممەن 1997 جىلعى 7 جەلتوقساندا, ياعني استانا اقمولا قالاسىنا كوشەردىڭ ءدال الدىندا سەنات قاۋلىسىمەن قۇرىلدى. كوميسسيانى باسقارۋ ماعان جۇكتەلدى. ناقتى, كەڭ اۋقىمدى جوسپار جاسالدى. بىراق پارلامەنتتىڭ كەزەكتى سايلانىمىندا, ونىڭ قۇرامىنا كىرمەدىم دە, كوميسسيا جۇمىسى قايتادان تۇيىققا تىرەلدى».
2022 جىل ەلىمىزدىڭ تاريحىندا تاعى ءبىر ەلەۋلى وقيعالارمەن باستالعانى بەلگىلى. ساياسي, ەكونوميكالىق, الەۋمەتتىك رەفورمالار قوعامىمىزدى جاڭارتىپ, قوعام مەن حالىق اراسىنداعى تابيعي, وركەنيەتتى بايلانىستاردى ورنىقتىرىپ, نىعايتۋعا باعىتتالۋدا. دەمەك, وتكەن كەزەڭدەردەگى «دەرتتەردەن» ايىقتىرىپ, جارقىن دا سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا باستايتىن جاڭا رۋحاني سىلكىنىس كۇنى كەلدى. پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي باقىلاۋىمەن قولعا الىنعان وسىنداي كەڭ اۋقىمدى, جاۋاپتى ىستەرگە ءبىلىمى مەن تاجىريبەسى مول, ازاماتتىق پوزيتسياسى ايقىن س.قاسىموۆ سياقتى ازاماتتاردىڭ تارتىلۋى وتە ورىندى. قازىر ول پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ جارلىعىمەن قۇرىلعان «ساياسي-قۋعىن سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ» مۇشەسى, ونىڭ جوبالىق كەڭسەسى مەن ادىستەمەلىك كىشى كوميسسياسىن باسقارادى.
«ادىلدىك جوعالعان كەزدە ادامدار ءومىرىن ءماندى ەتەتىن ەشتەڭە قالمايدى». بۇل – فيلوسوف-يدەاليست ي.كانتتىڭ ايتقانى. وسى ۇلاعاتتى ءسوز, ماعان ساكەڭ سياقتى عاسىر وتكەلدەر پەرزەنتتەرىنە ارنالىپ ايتىلعان سياقتى كورىنەدى. عاسىرلار وتكەلدەرىندە ءومىردىڭ ءمان-ماعىناسىن سولار ارقىلى سەزىنەتىندىكتەن جانە مۇنداي رۋحاني قۇندىلىقتىڭ ادام بويىندا ماڭگىلىك ساقتالۋى سولاردىڭ ۇدايى دا تۇراقتى اسىل قىزمەتتەرىنە بايلانىستى بولعاندىقتان, ۇلتى ولاردى ارقاشان قۇرمەت تۇتادى, ىزدەيدى. ۇلت پەن ۇلتتىڭ بارشا مۇشەسىنىڭ ادىلەتسىز ايىپتاردىڭ قۇربانى بولىپ كەتپەي, اقيقاتتى ارشىپ الۋعا زور ۇلەس قوسىپ جۇرگەن سابىر احمەتجانۇلى قاسىموۆقا جۇرەك تولقۋى مەن ىستىق ىقىلاسىمىزدى ارناۋىمىزدىڭ سەبەبى سوندىقتان. كۇنادان ارىلماعان قوعامنىڭ كوكتەي قويۋى قيىن, ءبىز ادىلەتتى قوعامدى قۇرامىز دەيتىن ۇرپاققا قالاي سۇيسىنبەسسىڭ؟!
سىرىم باقتىگەرەيۇلى
