كسرو-نىڭ ەڭ جوعارى بيلىگى قابىلداعان تۇڭعىش رەسمي جانە سان مىڭداعان قازاقستاندىق پاتريوتتاردىڭ ءومىرى مەن تاعدىرىن ىزعارداي قارىعان بارلىق ساياسي, قۇقىقتىق شەشىمدەر مەن باعالاردىڭ, جاپپاي قۋعىن-سۇرگىندەر مەن قۋدالاۋلاردىڭ نەگىزىن قالاعان ەڭ باستى قۇجاتتان ءۇزىندى الدىمدا جاتىر. كوكپ ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ 1986 جىلعى 18 جەلتوقساندا, ماسكەۋ ۋاقىتىمەن 10.00 ساعاتتا جەدەل وتكىزىلگەن وتىرىسىندا ەڭ جوعارى بيلىكتىڭ قۇدىرەتىنە ۇمىتىلماستاي قىلاۋ ءتۇستى. قىلاۋ تۇسكەنى سول, «كەڭەستىك قاتەر» دەگەن تىركەسپەن الەمنىڭ الپاۋىت ەلدەرىنىڭ ءوزىن سەسكەندىرگەن كەڭەستىك ساياسي جۇيە وسى اشۋ الدىندا السىزدىگىن كورسەتتى. قازاق دالاسىنىڭ جاڭا بيلەۋشىسى گ.كولبين تاققا وتىرار وتىرماستان, ساياسي بيۋرو الدىندا مۇنداي ەكونوميكالىق تا, الەۋمەتتىك تە, رۋحاني دا مۇمكىندىكتەرى وراسان زور ەلدى دەربەس باسقارۋعا دايىن ەمەستىگىن, بۇعان قابىلەتتى زيالى ورتانىڭ وزدەرىندە دە قالىپتاسقانىن مويىنداۋعا شاق قالدى.
كسرو مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى, ياعني وداقتاعى ەكىنشى تۇلعا ن.رىجكوۆتىڭ ءوزى قازاقستان مينيسترلەر كەڭەسى باسشىلارىنان ءتۇسىپ جاتقان حابارلارعا قاراعاندا, ونداعى احۋال وتە كۇردەلى, سوندىقتان گ.كولبين رەسپۋبليكاداعى جاعدايدى تۇزەي الماۋى مۇمكىن دەپ, وندا اسكەر كىرگىزۋ قاجەتتىگىن مالىمدەدى. يمپەريالىق رەسەيدەن مۇرا بولىپ قالعان شوۆينيستىك پسيحولوگيا جانسىرىلىگىن بايقاتتى, كەڭەس باسشىلارى ءىس جۇزىندە كىشىلىك قۇرساۋداعى وداقتاس ەلدەردىڭ ءبىرىن ەركىنە جىبەرسە, «اعا» بيلىكتىڭ توپساسى بوسايتىنداي كورىپ, ايبارىنا ءمىندى. بوي كورسەتۋدىڭ مازمۇنى, باعىتى, بىلايشا ايتقاندا, الدىن الا ايقىندالىپ, وعان ۇلتشىلدىق, بۇزاقىلىق, توناۋشىلىق, بەيبىت ازاماتتاردى ۇرىپ-سوعۋ سياقتى «قارا تاڭبالار» تاعىلىپ, تاپ سولاي باعالانىپ تا قويىلعان-دى. ساياسي بيۋرو مۇنداي «تەرتە بۇزۋدى» كۇشپەن باسۋ تۋرالى شەشىمدى ماقۇلدادى. دەرەۋ اسكەري ۇشاقتار قاجەت بولدى. ن.رىجكوۆتا ونداي ۇشاقتار جوق, كەيىن وسى «قايراتكەرلىگى» ءۇشىن قازاقستاندىقتاردان كەشىرىم سۇراعان م.گورباچەۆ قورعانىس ءمينيسترى د.ۋستينوۆقا وداقتىڭ قانداي قالالارىنان اسكەر الدىرۋعا بولاتىنى تۋرالى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن قاجەتتى مولشەردە اسكەري ۇشاقتار ءبولۋ جايلى شۇعىل تاپسىرما بەردى. وتكەن عاسىردىڭ باسىنداعى «قىزىل يمپەريا» تاجىريبەسىن قايتالاعان قاندى قاساپ وسىلاي باستالدى.
ۋاقىت تا, ۋاقىت پەرزەنتتەرى دە شيرىقتى. قازاق جاستارىنىڭ بويىنداعى شىنايى ازاتتىق وتى باسقا وداقتاس ەل جاستارىنىڭ بويىندا دا لاپ ەتكەلى تۇرعان-دى. لاپ ەتتى. اسىرەسە, بالتىق بويى جاعالاۋىنداعى ەلدەردىڭ, كاۆكازدىڭ جاس تولقىنى, باستاۋىن باستاعانمەن, قاتتى قارسىلىققا تاپ بولعان قازاق جاستارىنىڭ تاعدىرىن قايتالامادى, الەم نازارىن اۋدارا الاتىنداي بۇقارالىق شەرۋمەن ءوز ەلدەرىندە شىنايى دەموكراتياعا جول اشتى. اقىرى, «قىزىل يمپەريانىڭ», سولاي اتالماسا دا, مازمۇنى سودان كوپ الشاقتامايتىن «كەڭەستىك يمپەريا» قۇلادى. قۇپ!!! ال…
كەزەكتى دەموكراتيا بۇلاعىنىڭ كوزىن اشقان قازاق جاستارىنىڭ تاعدىرى نەلىكتەن ۇزاققا سوزىلعان «ءارى تارت تا بەرى تارت» سوزبۇيداعا ۇشىرادى. پرومەتەيدىڭ الاۋىن ۇستاپ, الاڭعا شىققان كەزەكتى جالىندى جاستاردىڭ كۇن نۇرىنداي ارمانى نەگە ۇزاق ۋاقىت بويى ءوز دەڭگەيىندە باعالانبادى؟!
سابىر تۇمەندە دۇنيەگە كەلدى. ورىس بالالارى اراسىندا ءوستى, ورىس بالالارى اراسىندا ورتا ءبىلىم الدى. ال ۇيدە قازاقى تاربيەمەن اۋىزداندى. كارى اجەسى ماعريپا, الدە اۋلەتتىڭ اۋىر تاعدىرى اسەر ەتتى مە, ورىس اتاۋلىعا ايبارمەن قارادى. نەمەرەلەرىن قازاقى مىنەزگە تاربيەلەۋدەن تايمادى. «ءبىز كورەرىمىزدى كوردىك, سەندەر ەندى بولاشاقتارىڭدى ورىستاردىڭ اراسىنان ەمەس, تۋعان جەردەن ىزدەڭدەر» دەگەندى ىزا-كەكپەن قايتالايتىن
وسى سۇراق تاۋەلسىزدىككە دەيىن دە, تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن دە ەلىمىزدىڭ زيالى توبىنىڭ نازارىنان ءبىر ءسات تە تىس قالعان ەمەس. اسىرەسە, جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ باسى-قاسىندا بولىپ, ەڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ اقيقاتتىڭ ساياسي دا, زاڭدىلىق پەن قۇقىقتىق تا قىرلارىن باتىلدىقپەن تەرەڭ زەردەلەگەن, ادىلەتتىلىكتىڭ ورنىعۋىنا جەكە كۇش-جىگەرىن ارناعان ازاماتتاردىڭ تۇلعالارى ەرەكشە ايقىندالدى. سونداي ازاماتتاردىڭ ءبىرى – رەسپۋبليكالىق ساياسي اعارتۋ ءۇيىنىڭ ۇلكەن زالىندا جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ ون جىلدىعىنا ارنالعان عىلىمي كونفەرەنتسيادا اقىن مۇحتار شاحانوۆ ەسىمىن ەرەكشە ازاماتتىق پافوسپەن اتاعان سابىر قاسىموۆ. بۇعان دەيىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا كوپ اتالماعان تىڭ ەسىم. زاڭ عىلىمىنىڭ كانديداتى, بۇرىنعى سەنات دەپۋتاتى, ءوزىن ناسيحاتتاۋعا كوپ ۇمتىلمايتىن سابىر قاسىموۆپەن سۇحباتتاسۋ العاشقىدا ماعان دا وڭاي بولعان جوق. جەلتوقسان كوتەرىلىسى – جۋرناليست ءۇشىن تاپتىرمايتىن تاقىرىپ. ول ءۇشىنشى وتىنىشىمنەن كەيىن عانا سۇحباتتاسۋعا كەلىستى.
كىم ول؟! جەلتوقسان داۋىلى تونگەن ساعاتتاردا ول ماسكەۋدەن الماتىعا ۇشىپ كەلدى. كوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ جانىنداعى قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىندا وقيتىن, استاناعا سول اكادەميانىڭ تاپسىرماسىمەن ىسساپارعا كەلگەن بولاتىن. الايدا ومىردە دەرەۋ ەرەكشە شەشىم قابىلداۋعا ءماجبۇر ەتەتىن ساتتەر دە كەزدەسەدى. توتاليتارلىق جۇيەنىڭ كەزەكتى وكتەمدىگىنە شىداماعان جاستار باس كوتەرىپتى. ءوز بيلىگى وزىنە بۇيىرماي, وزگەنىڭ شىلاۋىندا تومەنشىكتەگەن ومىرگە ىشتەي شەرلەنە قاتقان قارسىلىق, اقىرى اتىلعانعا ۇقسايدى. مۇندايدا سىرتتاي باقىلاۋ مۇمكىن بە؟! جوق, ول اسىرەسە جاس ۇرپاقتىڭ قىلاۋسىز ارمانى سىنعا ءتۇسىپ, اعا ۇرپاقتان ومىرشەڭ اقىل-كەڭەس, رۋحاني قولداۋ كۇتكەن ساعاتتاردا جوق, تاعى دا جوق. س.قاسىموۆ جاتا المادى.
ون ءتورتىنشى جەلتوقساندا ماسكەۋدەن ۇشىپ كەلىسىمەن, ەرتەسىنە ءوزى بۇرىن قىزمەت ىستەگەن ورتالىق پارتيا كوميتەتىندە, اكىمشىلىك ورگاندار ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ۆ.ەفيموۆتىڭ قابىلداۋىندا بولدى. اكادەميا پروفەسسورى ت.شامبا س.قاسىموۆتى ءىسساپار الدىندا وزىنە شاقىرعان-دى. ول ۆ.ەفيموۆتىڭ وسى اكادەميانى جانە ونىڭ اسپيرانتۋراسىن بىرگە بىتىرگەن ەسكى تانىسى ەدى. «مەن سىزگە ءبىر جاۋاپتى مىندەت جۇكتەگەلى وتىرمىن, – دەدى ابحازدىق عالىم. – اكادەميانىڭ جىلدىق جوسپارى بويىنشا بەلگىلەنگەن عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيالاردىڭ ءبىرىن الماتىداعى جوعارى پارتيا مەكتەبىندە وتكىزسەك دەپ ەدىك. ەفيموۆقا حات دايىنداپ قويدىم. وزىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەستىم, كەلىستىك. ەندى, وسى جاۋاپتى مىندەتتى ءارى قاراي ۇيىمداستىرۋعا ءسىزدى تارتساق دەيمىز. جوسپارىن جاساۋعا, تاقىرىبىن ناقتىلاۋعا, باسقا دا تولىپ جاتقان ۇيىمدىق شارالاردى جۇرگىزۋگە كومەكتەسسەڭىز. ءسىزدىڭ ەلىڭىز عوي, قالاي قارايسىز؟». ارينە, ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ جانىنداعى قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى اتىنان جاۋاپتى ءىس تاپسىرىلسا, اكادەميا تىڭداۋشىسىنا ودان باس تارتۋعا بولا ما؟ كەلىستى. مىنە, وسى تاپسىرما سابىر احمەتجانۇلىن ساياسي قىلمىسكەر رەتىندە قۋعىندالۋدان ساقتاپ قالدى.
الماتىنىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا, ادىلەت پەن ادىلەتسىزدىكتىڭ مىلتىقسىز مايدانىندا مول تاجىريبە جيناعان زاڭگەرگە قالا جاقسى تانىس. ون التىنشى جەلتوقساندا ول, قاراڭعىلىق تۇسە, ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى رەتىندە اكەسى احمەتجانعا بەرىلگەن قىزىل «موسكيۆچپەن» ورتالىقتاعى جۇمىسشىلار مەن ستۋدەنتتەردىڭ جەتى-سەگىز جاتاقحاناسىن ارالاپ, سونداي-اق كەزدەسكەن جاستاردىڭ ءبارىن ەرەۋىلگە شاقىرىپ, ءبىر-اق ءوتىنىش ايتتى: «ەرتەڭ, ساعات وندا ماسكەۋدىڭ قازاقستاندى باسقارۋعا – ءبىرىنشى حاتشىلىققا قايسىبىر كولبين دەگەن مۇلدەم بەيتانىس بىرەۋدى سايلاۋىنا قارسىلىق ءبىلدىرۋ ءۇشىن حالىق ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ الدىنداعى الاڭعا جينالادى. نامىسىمىزدى, قازاق حالقىنىڭ بولاشاعى مەن قۇقىن قورعايىق! كەلىڭىزدەر, وزدەرىڭىزبەن بىرگە بارلىق دوستارىڭىز بەن تۋىستارىڭىزدى شاقىرىڭىزدار!».
بۇدان كەيىنگى كۇندەردىڭ قالاي جاپپاي قۋدالاۋعا ۇلاسقانى بەلگىلى. س.قاسىموۆقا دا قاۋىپ ءتوندى. ونى ۆ.ەفيموۆ شاقىردى. ول قۋعىن-سۇرگىن ماسەلەسىمەن اينالىساتىن رەسپۋبليكالىق شتابتى باسقاراتىن. «ءسىز ريحارد زورگە كوشەسىندە نەعىپ ءجۇرسىز؟» دەدى قاتال ۇنمەن. الدىنا ءبىر توپ فوتوسۋرەتتى لاقتىرىپ تاستادى. «ۋليتسا ريحارد زورگە, 12» دەگەن جازۋ جانە سوعان جاپسارلاس تۇسىرىلگەن قىزىل «موسكۆيچتىڭ» سۋرەتى كوزىنە وتتاي باسىلدى. تەكسەرۋشىلەردىڭ قۇرىعىنان قۇتىلۋ ەندى مۇمكىن ەمەستەي ەدى. سول ساتتە ۇكىمەتتىك تەلەفون – «كرەمليوۆكا» شىلدىر ەتتى دە, اقتالۋ جولدارى سابىردىڭ ميىندا شىرق اينالدى. ويىن تەز جيناقتاپ: «جۇمىسشىلار مەن ستۋدەنتتەر جاتاقحانالارىندا باۋىرلارىم تۇرادى. مەن ولاردى ارالاپ, كوشەگە شىقپاۋلارىن قاداعالادىم» دەدى بايسالدى ۇنمەن.
ەفيموۆ ساباسىنا ءتۇسىپ: «ولار ءسىزدى جاپپاي بۇزاقىلىقتى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى ەتكىسى كەلىپ ءجۇر عوي. ەندى, تۇسىنىكتى, كونفەرەنتسيانى جۋىق ماڭدا وتكىزە المايتىن شىعارمىز, مۇمكىن كەيىنىرەك وتكىزەرمىز. دوستارعا سالەم ايتارسىز» دەپ قولىن ۇسىندى.
وسىدان جيىرما ءۇش جىل بۇرىن ەلىمىزدىڭ كورنەكتى تاريحشىسى, اكادەميك م.قويگەلديەۆ «ازامات ابىرويى ادالدىقپەن اسقاقتايدى» اتتى ماقالاسىندا («ەگەمەن قازاقستان», 13.10.1999) قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسى 1991 جىلى قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى ماسەلەسىنە قاتىستى قۇرعان العاشى كوميسسيانىڭ مۇشەسى جانە حاتشىسى رەتىندە جوعارعى كەڭەس توراعاسىنىڭ كەڭەسشىسى بولىپ ىستەيتىن س.قاسىموۆتىڭ (م.قويگەلديەۆ تە وسى كوميسسيانىڭ مۇشەسى بولاتىن – س.ب.) تۋراشىل, ءور مىنەزىنە جوعارى باعا بەرە كەلىپ: «كوميسسيا قولعا العان ءىستىڭ ۇلكەن مەملەكەتتىك, مادەني جانە يدەولوگيالىق ماڭىزىن جاقسى تۇسىنگەن ول ماسەلە ءمانىسىن ارحيۆ جانە باسقا تيەسىلى مەملەكەتتىك مەكەمە باسشىلارىنا جەتىك جەتكىزە الدى. سونىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتتىك ارحيۆتەردەگى ءبىراز جابىق قۇجاتتاردىڭ قۇپيالارى اشىلىپ, زەرتتەۋ ءىسى ايتارلىقتاي جانداندى» دەپ جازدى.
تاريح تولقىنى تاعى تولقىعان كەزدە, وتكەن عاسىر باسىندا اعا ۇرپاق باستان كەشىرگەن زاۋالدى كۇندەر سانادا قايتا وياندى. ەجەلگى قىزىلجاردىڭ تابيعاتى تالايدىڭ كوزقۇرتىنداي بولعان شۇرايلى دالاسىندا ەكى بىردەي اۋىل قۇرتاي ەسىمىمەن اتالاتىن. قۇرتاي بايلىعىمەن دە, ءادىل تورەلىگىمەن دە ەل ىشىندە ەرەكشە قۇرمەتكە بولەنگەن جان-دى. قۇرتايدان – مۇقىش, مۇقىشتان – قاسىم, قاسىمنان – احمەتجان بولىپ جالعاساتىن اۋلەتتىڭ كەڭەستىك «قىزىل يمپەريادان» كورگەن زاردابىن ادام بالاسىنىڭ باسىنا بەرمەسىن. وسى اۋلەتتىڭ ءبىر تۇياعى ت.قاسىموۆانىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ 2020 جىلعى 25 مامىرداعى نومىرىندە جاريالانعان «ءبىر اۋلەتتىڭ تاعدىرى» اتتى ەستەلىگى, تاريحتان تاعىلىم الام دەۋشى بۇگىنگى ۇرپاق وكىلىن ءتىپتى دە بەيجاي قالدىرمايتىنى انىق.
اكە تاربيەسىمەن ەل ىسىنە ەرتە ارالاسقان قۇرتايدىڭ مۇقىشى دا ورتاسىنىڭ سىيلى ازاماتى بولدى. ازاتتىق تۋىن كوتەرگەن الاشتىق ءۇن قىزىلجار دالاسىندا دا بۋلىعا ەستىلە باستاعان كۇندەردە, دالىرەگى, 1918 جىلدىڭ شىلدە ايىندا م.دۋلاتوۆ باستاعان زيالى توپ بۇرىنعى ءالتي كوكەنۇلى اتىنداعى اۋىلدا جينالىس وتكىزدى. نۇرلى ومىردەن ءۇمىتتى حالىق جان-جاقتان اعىلدى. الاش يدەياسىن قولداعان اۋىل ادامدارى وزدەرى قىزۋ اقىلداسىپ, جۇرەكتەگى سوزدەرىن ايتۋدى كوكىرەك كوزى اشىق مۇقىشقا تاپسىردى. مىنە, وسى جيىن س.مۇقانوۆتىڭ «ءومىر مەكتەبىندە» سول كەزدەگى ءومىر شىندىعىمەن ءبىرشاما انىق سۋرەتتەلگەن. سونداعى الاش بالاسىنىڭ اسىل ارمانىن ۇلاعاتتاي ايتقان ءسوزى ءۇشىن مۇقىش قۋدالاندى. تەك مۇقىش ەمەس, مۇقىشتىڭ قاسىمى دا, قاسىمنىڭ ورىمدەي جاس احمەتجانى دا تۇرمەگە قامالدى. ادىلەت پەن ادىلەتسىزدىكتىڭ ايقاسىنداي بولىپ, مۇلدەم كومەكسىز, جاپادان-جالعىز قالىپ, ءۇبىرلى-ءشۇبىرلى توعىز بالاسىن كۇركە تاۋىقتاي بولىپ قاناتىنىڭ استىنا جاسىرعان, قىزىلشامەن اۋىرىپ جاتقان بايانى مەن نويانىنىڭ جاعدايىن ايتىپ تۇسىندىرگەن انانىڭ زارى قۇلاققا كىرمەي, كامپەسكەگە ىلىنگەن بايلاردىڭ ايەلى, بالا-شاعالارى اراسىندا, جەر اۋدارىلعانعا دەيىن ۋاقىتشا ۇستالاتىن, بايقالا دەپ اتالاتىن تەمىر توردىڭ ىشىنە توعىتىلدى. بايانى مەن نويانى سول تەمىر تور ىشىندە جان تاپسىردى. جوقتاۋ دا ايتا الماي, قوس بالاپانىن لاگەردىڭ سىرتىنا جەرلەپ, تۇرمەدەگى ازاپتان نامىسى قورلانعان انا شىدامادى, رەتىن تاۋىپ قاشىپ شىقتى.
وتباسىلىق تىرەگىنەن تۇگەل ايرىلعان انا ءوز توركىنىن ىزدەپ, ومبى وبلىسىنا جەتۋگە تىرىستى. تۇنەيتىن دە جەر تابا الماي, شوق توعايدىڭ كولەڭكەسىن ساعالاپ كۇن كەشتى. اشتىق پەن اۋرۋدان ابدەن السىرەگەن بەس جاسار قىزى انانىڭ ارقاسىندا قۇنداقتاۋلى كۇيىندە كوز جۇمدى. جۇرەگى شەرلەنىپ, تاعدىرىمەن ارپالىسا قاتايعان انا ون ەكى-ون ءۇش جاسار كۇلبانىن جولدا ءبىراز كۇن قامقورشى بولعان يمان ءجۇزدى وتباسىعا: «كەيىننەن اكەسى كەلىپ الىپ كەتەدى, ال ەگەر اكەتە الماسا, ءوزىمنىڭ قىزىم دەپ ساناپ, قولدارىڭنان كۇيەۋگە ۇزاتا بەرىڭدەر» دەپ قالدىرىپ كەتپەگەندە ودان دا ايرىلار ما ەدى؟! جول ازابىندا توعىز بالانىڭ سەگىزى بىردەي شەتىنەپ, ايدالادا سەگىز تومپەشىككە اينالىپ, ومىردەن باز كەشەر شاققا جەتكەندە, احمەتجانى ىزدەپ تاۋىپ, اۋپىرىممەن ءتىرى قالدى. توقسانعا جەتە ومىردەن وتكەن, نەمەرەسى سابىردى تاربيەلەگەن سول انا – باس ۇستاز ماعريپا ەدى. كوپ سىرلاسۋدان كەيىن تۇسىنگەنىم, ازاماتتىق پوزيتسيا سابىردا بالا كەزىندە قالىپتاسقان. ادىلەتتانۋ ءسوز بولعاندا, ول قايتا-قايتا سول كارى اجەسىنە ورالا بەرەدى.
سابىر تۇمەندە دۇنيەگە كەلدى. ورىس بالالارى اراسىندا ءوستى, ورىس بالالارى اراسىندا ورتا ءبىلىم الدى. ال ۇيدە قازاقى تاربيەمەن اۋىزداندى. كارى اجەسى ماعريپا, الدە اۋلەتتىڭ اۋىر تاعدىرى اسەر ەتتى مە, ورىس اتاۋلىعا ايبارمەن قارادى. نەمەرەلەرىن قازاقى مىنەزگە تاربيەلەۋدەن تايمادى. «ءبىز كورەرىمىزدى كوردىك, سەندەر ەندى بولاشاقتارىڭدى ورىستاردىڭ اراسىنان ەمەس, تۋعان جەردەن ىزدەڭدەر» دەگەندى ىزا-كەكپەن قايتالايتىن. سابىر مەكتەپتە ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ۇزدىگى رەتىندە كوزگە ءتۇستى. فيزيكا مەن ماتەماتيكادان وقۋشىلار اراسىندا وتكەن وڭىرلىك وليمپيادادا ءبىرىنشى, ال تۇمەن وبلىسى بويىنشا ەكىنشى ورىندى يەلەندى. ءجاڭاسىبىردىڭ اكادەميالىق قالاشىعىندا دارىندىلاردىڭ فيزيكا-ماتەماتيكا مەكتەبى بولاتىن, وقىتۋشىلارى سابىردى سوندا تارتۋعا تىرىستى. بىراق «ادۋىن, تەنتەك كەمپىردىڭ» رۇقساتىن الا المادى. ءتىپتى, اۋداندىق وقۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى پەتر سەمەنوۆيچ نوۆىحتىڭ ءوزى قاسىموۆتار ۇيىنە الدەنەشە رەت كەلىپ, دارىندى بالانىڭ بولاشاعىنا كەدەرگى جاساماۋدى سۇرادى. سوڭعى رەت بارعاندا ماعريپا اجەنىڭ قولىنداعى كەسپەلتەك تاياق ءدىر-ءدىر ەتكەن سوڭ عانا بارۋدى توقتاتتى.
ايتقاندايىن, سابىر ورتا مەكتەپتى بىتىرە سالا, قازاقستانعا تارتتى. جوعارى ءبىلىم العىسى كەلدى. بىراق قۇجاتتى فيزيكا-ماتەماتيكا ءپانى بويىنشا ەمەس, زاڭ ءپانى بويىنشا تاپسىردى. الايدا سىناقتان وتە المادى. الماتىدا جاناشىر تانىسى جوق, تۇمەنگە قايتۋعا نامىس جىبەرمەدى. داۋلەتتىنىڭ نەمەرەسى, دالىرەگى شوبەرەسى تاعدىردىڭ ۇيعارۋىمەن قابىرعاسىن ءبىر جىل قارا جۇمىسپەن قايىستىردى. كەلەسى جىلى دا جولى بولمادى, قايسار بالا زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ كەشكى بولىمىنە ءتۇسىپ, كۇندىز شاپقىلاعان قارا تىرشىلىكپەن اينالىستى. ءبىر ءساتتى كۇنى اۋداندىق سوتقا حات تاسۋشىلىق, سوسىن سوت ورىنداۋشىسى قىزمەتىنە الىندى. وقۋىن ءبىتىرىپ, اۋداندىق پروكۋراتۋراعا تەرگەۋشى بولىپ ورنالاستى. سودان ساتىلاي ءوسىپ, رەسپۋبليكالىق ورتالىق پارتيا كوميتەتىنە جاۋاپتى قىزمەتكە قابىلداندى. ىزدەنىپ ءجۇرىپ, كوكپ ورتالىق كوميتەتى جانىنداعى قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىنا ءتۇستى.
ادىلەت كۇرەسكەرى مۇنداعى ۋاقىتىن الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتىڭ جولىن كەسىپ, ادامي رۋحاني تەپە-تەڭدىككە قول جەتكىزۋ سىرىن اشۋعا ارنادى, سول ءۇشىن اكادەمياداعى مول ساياسي ادەبيەتتەر مەن قۇپيا قۇجاتتاردى تەرەڭدەي زەرتتەپ, ساياسي دا, ازاماتتىق تا ءبىلىمىن بارىنشا كوتەرۋگە تىرىستى. تۋما دارىنىنا ساي فيزيكا نەمەسە ماتەماتيكا سالاسىن قۋىپ كەتكەندە, مۇمكىن ۇلكەن عالىم, عىلىم قايراتكەرى بولىپ شىعار ما ەدى؟! بىراق, ازاماتتىق رۋح بويىن ءۇنسىز بيلەگەن جاس جىگىت رۋحانيات الەمىنىڭ ادىلەت جولىن قالادى دا, سول جولدان تايمادى. ال 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى وسى ۇستانىمىن ومىرلىك مۇراتىنا اينالدىردى. ءتىپتى, كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىنا «كسرو-داعى ۇلتتىق قاتىناستاردىڭ ساياسي-قۇقىقتىق پروبلەمالارى» دەگەن تاقىرىپتى تاڭدادى. «اقيقاتىن اشۋ مۇمكىن بە؟» دەدى كوزى قاراقتى كەيبىر جاناشىر جولداستارى. توتاليتاريزم مەن اۆتوريتاريزم نەگىزىندە الىپ يمپەرياعا اينالا باستاعان قوعامدا ۇلتتىق قاتىناستاردىڭ قانداي كۇيدە ەكەنىن سابىردىڭ ءوزى دە جاقسى بىلەدى. قازاق دالاسىنداعى, ءوز اۋلەتىندەگى تراگەديالىق دەرەكتەر ونىڭ جانىن از كۇيزەلتكەن جوق قوي. الدە, سونىڭ ءوزى ونى شيراتتى ما ەكەن؟! ايتەۋىر, ول اعىسقا قارسى ءجۇزدى. بىراق, ءومىر زاڭى ءوز دەگەنىن ىستەتتى. قوعامدا ادىلەتتەن گورى ادىلەتسىزدىككە سۇيەنگەن كۇش, ايتقاندايىن مىقتى بولىپ شىقتى. سەگىز ءجۇز قىرىق بەتتىك ەڭبەك, ەڭ باستىسى, وركەندى ومىرگە باستايتىن, ۇلتتىق قاتىناستارداعى ادىلەت پەن ادىلەتسىزدىكتى ناقتى دەرەكتەرمەن, تەرەڭ زەردەمەن تالداعان رۋحاني مۇرا اينالىمعا قوسىلمادى. س.قاسىموۆ ديسسەرتاتسياسىن قورعاي المادى, دالىرەگى قورعاتپادى.
سىرىم باقتىگەرەيۇلى
