سارسەنبى كۇنi استانا قالاسى №7 ەمحانانىڭ باس دارىگەرى ايگۇل قۋانىشەۆا قالا تۇرعىندارىمەن تiكەلەي تiلدەستى. 2007 جىلدىڭ قاراشا ايىندا اشىلعان ەمدەۋ مەكەمەسى قازىرگى كۇنى 100 مىڭنان استام ادامعا قىزمەت كورسەتىپ كەلەدى. ونىڭ ىشىندە 30 287-ءى بالالار, ولاردىڭ 1 491-ءى ءبىر جاسقا دەيىنگىلەر. ەمحانانىڭ بالالار بولىمىندە 22 پەدياتريا ۋچاسكەسى ۇيىمداستىرىلعان. 8 ۋچاسكەدە جالپى تاجىريبە دارىگەرى جۇمىس ىستەيدى.
ەلوردالىقتارمەن بiر ساعات بويى بولعان سۇراق-جاۋاپ تۇرىندەگى اڭگىمە وسى جانە وزگە دە ماسەلەلەر توڭىرەگىندە ءوربىدى.
– قىزىم جوعارى وقۋ ورنىنىڭ كۇندىزگى بولىمىندە وقيدى. ەنەسى الىستا بولعاندىقتان, جيەن نەمەرەمدى ءوزىم باعىپ
وتىرمىن. اناسى كۇن ۇزاققا ساباقتا, بالانى قوسىمشا تاماقتاندىرامىز. ايتىڭىزشى, قۇرعاق ءسۇت قوسپالارى كىمدەرگە تەگىن بەرىلەدى؟
– قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ «تۇرعىنداردى امبۋلاتوريالى دەڭگەيدە كەپىلدەندىرىلگەن تەگىن مەديتسينالىق كومەك اياسىندا كەيبىر اۋرۋلار مەن مامانداندىرىلعان ەمدىك تاعامدارمەن تەگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن دارىلىك زاتتار مەن مەديتسينالىق كورسەتكىشتەگى بۇيىمداردىڭ ءتىزىمى تۋرالى» 04.11.2011جىلعى №786 بۇيرىعىنا سايكەس, 1 جاسقا دەيىنگى نارەستەلەردى جاساندى تاماقتاندىرۋعا ەرتە كوشىرۋ تۋرالى ءابسوليۋتتى جانە سالىستىرمالى مەديتسينالىق كورسەتكىشتەردىڭ ءتىزىمى ازىرلەنگەن بولاتىن. ءسۇت قوسپاسىمەن ەرتە تاماقتاندىرۋعا كوشىرۋ تۋرالى شەشىمدى قۇرامىندا باس دارىگەردىڭ بالالار جۇمىسى جونىندەگى ورىنباسارى, بولىمشە مەڭگەرۋشىسى جانە ەمدەۋشى دارىگەرى بار كوميسسيا قابىلدايدى. ال, ول مىنانداي توپتاعى بالالارعا: العاشقى گيپوگالاكتيا, وسىمتالدىق جۇكتىلىكتەن تۋعان بالالارعا, اناسى كۇندىزگى ءبولىمنىڭ تالىمگەرى بولعان جاعدايدا جانە اسىراپ العان بالالارعا تەگىن بەرىلەدى.
– كوبىنە ءبىز, ەرەسەكتەر, «بولاشاق – جاستاردىڭ قولىندا» دەپ جاتامىز. ال, سول جەتكىنشەكتەردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋ, ءتۇرلى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا ەمحانادا قانداي ءىس-شارالار اتقارىلۋدا؟
– دۇرىس ايتاسىز. ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى – بۇگىنگى بالالار, وسكەلەڭ ۇرپاق وكىلدەرى. ال, ولاردىڭ دەنساۋلىعىن ءجىتى قاداعالاپ, باقىلاپ وتىرۋ – ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز. بۇل رەتتە 2008 جىلدان باستاپ ەمحانامىزدا اشىلعان «شاڭىراق» جاستار-دەنساۋلىق ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى. ورتالىق قىزمەتكەرلەرىنىڭ ماقساتى ەمحانا اۋماعىنا قارايتىن مەكتەپ وقۋشىلارى مەن كوللەدج ستۋدەنتتەرىنە قانداي دا ءبىر اۋرۋدىڭ الدىن الۋدا, اسىرەسە, قوعامداعى كەسىرلى قۇبىلىسقا اينالىپ بارا جاتقان ناشاقورلىق, اقتق/جقتق, ەرتە جۇكتىلىكتىڭ الدىن الۋ, جىنىستىق جولمەن بەرىلەتىن اۋرۋلار تۋرالى كەڭىرەك ءتۇسىندىرۋ. وسىعان وراي, ورتالىقتاعى پسيحولوگ ماماندار ءتۇرلى ترەنينگتەر وتكىزىپ, گينەكولوگ دارىگەرلەر دارىستەر وقىپ تۇرادى.
سونىمەن قاتار, ەمحانامىزدا جەتكىنشەكتەر كابينەتى جۇمىس ىستەيدى. وسى ورتالىق ارقىلى بىزگە بەكىتىلگەن مەكتەپتەردىڭ وقۋشىلارى جىل سايىن الدىن الا تەراپەۆت, نەۆروپاتولوگ, وكۋليست, لور, پسيحولوگ, گينەكولوگ ماماندارعا قارالىپ, دارىگەرلىك جانە فليۋروگرافيالىق تەكسەرۋلەردەن وتەدى. بەلگىلى ءبىر سىرقاتى انىقتالعان بالالارعا ەم-دوم جاسالادى.
– جاقىندا دارىگەردىڭ تولىق تەكسەرۋىنەن وتتىك. اناليزدەردىڭ قورىتىندىسى بويىنشا, بالامنىڭ گەموگلوبينى 100 گ/ل. بىلەيىن دەپ ەدىم, بىزگە تەگىن قوردان دارىلىك زاتتار تاعايىندالا ما؟
– ارينە, بۇل نورمادان از. دەگەنمەن, گەموگلوبين 90-نان از بولعان مەزگىلدە دارىگەر سىزگە قاجەتتى دارىلەرگە تەگىن رەتسەپت جازىپ بەرە الادى. ال, دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ 04.11.2011جىلعى №786 بۇيرىعىنا سايكەس, تەمىر پرەپاراتتارى بيوحيميالىق قان تالداۋى كەزىندە تەمىر تۇرشىكتەرى 10 مكمول/ل-دەن تومەن انەميانىڭ ورتا جانە اۋىر دەڭگەيىندە تاعايىندالادى. ءسىزدىڭ بالاڭىزدا جەڭىل دەڭگەيدەگى انەميا بولعاندىقتان, تەمىر پرەپاراتتارى تاعايىندالمايدى. سوندىقتان, ۋچاسكەلىك دارىگەرىڭىزدىڭ كۇندەلىكتى تاماقتانۋعا ەنگىزگەن تۇزەتۋلەرى بويىنشا سول تالاپپەن تاماقتانىپ, بالاڭىزدىڭ گەموگلوبينىن كوتەرۋگە كۇش سالۋىڭىز كەرەك.
– قىزىمنىڭ اتى-ءجونى اليشا نوگەربەك. تۋعاننان بەرى سال (دتسپ) اۋرۋىمەن اۋىرادى. مىنە, بەسىنشى جىل, ەمحانا اشىلعاننان بەرى وسىندا كەلىپ, نەۆروپوتولوگ دارىگەرلەرگە قارالىپ ءجۇرمىز. قاشان كەلسەم دە, دارىگەرلەر قۇراق ۇشىپ, قىزمەت كورسەتىپ جاتادى. مۇمكىندىكتى پايدالانىپ, استاناداعى №7 ەمحانانىڭ ۇجىمىنا, مەكەمە باسشىسىنا العىسىمدى ايتايىن دەپ ەدىم. دەندەرىڭىز ساۋ, ەڭبەكتەرىڭىز جەمىستى بولسىن!
– راحمەت, ناقتى سۇراعىڭىز بار ما؟
– جوق, سۇراعىم جوق. ەمحاناعا ءجيى باراتىندىقتان, ءبارىن سول جەردە دارىگەرلەردەن سۇراپ-ءبىلىپ وتىرامىن. وسى جاقىندا عانا قىزىممەن ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىنداعى رەسپۋبليكالىق بالالاردى وڭالتۋ ورتالىعىنا جاتىپ, ەمدەلىپ شىقتىق. قۇلان-تازا جازىلىپ كەتپەگەنىمەن, قىزىم اۋرۋىنان اجەپتاۋىر ايىعىپ قالعانداي, كوڭىل-كۇيى جاقسى. سول ءۇشىن دە سىزدەرگە, اق حالاتتى ابزال جاندارعا شەكسىز ريزاشىلىعىمدى, شىن پەيىلىمدى جەتكىزەيىن دەپ ەدىم.
– بيىل توعىزىنشى سىنىپتى تامامداعالى وتىرعان بالام ورتاشا اۋىرلىق دەڭگەيدەگى ديففۋزدى-ۋلى زوبپەن اۋىرادى. ول 10-سىنىپقا كوشۋ ءۇشىن بارلىق تۇلەكتەرگە مىندەتتى ەمتيحانداردان بوساتىلا ما؟
– ءيا, دياگنوزى بويىنشا, جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندەگى اۋىسۋ جانە ءبىتىرۋ ەمتيحاندارىنان بوساتىلاتىن اۋرۋلار تىزىمىنە سايكەس ءسىزدىڭ بالاڭىز ەمتيحاننان بوساتىلادى.
– ايگۇل شالابايقىزى, دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن دامىتۋدىڭ 2011-2015 جىلدارعا ارنالعان «سالاماتتى قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا سايكەس ەمحانادا اتقارىلىپ جاتقان ىستەر از ەمەس. جالپى, اۋىرماۋ ءۇشىن ادام نە ىستەۋى كەرەك؟
– قازاقستاندا 2011-2015 جج. ارنالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋدى دامىتاتىن «سالاماتتى قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى ازىرلەندى. وسى باعدارلاما اياسىندا سوزىلمالى اۋرۋلاردىڭ العاشقى الدىن-الۋعا ۇلكەن نازار اۋدارىلعان بولاتىن, ولارعا نەگىزىنەن: جۇرەك-قان تامىر اۋرۋلارى, ونكولوگيالىق اۋرۋلار, قانت ديابەتى, گلاۋكوما, ۆيرۋستىق گەپاتيت جاتادى.
باعدارلامانىڭ العا قويعان ماقساتتارىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا تۇرعىندارعا ارنالعان سكرينينگ كابينەتى اشىلدى. رەسپۋبليكالىق قاراجات ەسەبىنەن مامموگراف اپپاراتى, كوز ىشىندەگى قىسىمدى ولشەۋگە ارنالعان تونومەتر الىندى. كابينەتتە ەرەسەك تۇرعىندارعا جاس ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي مەديتسينالىق تەكسەرۋ جۇرگىزىلەدى.
ءبىزدىڭ ەلدە مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋدiڭ قولجەتiمدiلiگi مەن ساپاسىن ارتتىرۋ باعىتىندا بارلىق مۇمكىندىكتەر قاراستىرىلعان. ەلباسىنىڭ بيىلعى جولداۋىندا ايتىلعانداي, بۇگىندە «ادام ناۋقاستانۋدىڭ وزiنە تيiمسiز ەكەنiن ءتۇسiنۋi كەرەك». كوپ جاسايتىن ادامداردىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا ەرەكشە الاڭدايتىنىن ءومىردىڭ ءوزى دالەلدەپ وتىر. سوندىقتان, سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرىپ, كەز كەلگەن اۋرۋدىڭ الدىن الۋعا تىرىسقانى ءجون. تەمەكىدەن, الكوگولدىك ىشىمدىكتەردەن بويىن اۋلاق سالىپ, كوپ جاياۋ جۇرگەن جاننىڭ ۇزاق جاساۋعا مۇمكىندىگى مول. ال, تەمەكى تارتاتىندار وزىنە دە, وزگەگە دە تەك زيان اكەلەتىنىن سەزەتىن ۋاقىت جەتكەن سياقتى. جالپى, «اۋرۋدى ەمدەگەننەن, ونىڭ الدىن العان جاقسى» ەكەنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك.
– بالام ءالى بىرگە تولعان جوق. ۋچاسكەلىك دارىگەرىمىز تۋعاننان كەيىن ءبىر كەلىپ كەتكەن, ەندى ەمحاناعا ءوزىمىز بارۋىمىز كەرەك. ءبىر جاسقا دەيىنگى بالاممەن دارىگەردىڭ قابىلداۋىنا قاي ۋاقىتتا بارۋىما بولادى؟
– قالاداعى باسقا دا ەمحانالارداعىداي, بىزدە دە دەنى ساۋ بالالاردى قابىلداۋعا, الدىن الا تەكسەرۋلەر ءۇشىن جانە ۆاكتسينا الۋ ماقساتىندا ارنايى كۇندەر بەلگىلەنگەن. ياعني, ءسىز ءبىر جاسقا تولماعان بالاڭىزبەن اپتانىڭ سەيسەنبىسىندە نەمەسە بەيسەنبى كۇنى ەمحاناعا كەلىپ, دارىگەرىڭىزگە قارالا الاسىز.
بارلىق ەمحانالاردا بالالارعا ءتيىمدى مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋ ءۇشىن دەنى ساۋ بالا كابينەتى جۇمىس ىستەيدى.
– ونداي كابينەت سىزدەردە دە بار ما؟ دەنى ساۋ بالانىڭ كابينەتىندە قانداي كەڭەستەر وتكىزىلەدى؟
– ءيا, بىزدە دە بار. ول ەمحانانىڭ بالالار ءبولىمىنىڭ ءبىرىنشى قاباتىندا ورنالاسقان. سول جەردەن جاس بالانى كۇتۋ, تاماقتاندىرۋ جونىندە كەڭەس الۋىڭىزعا بولادى. بالانىڭ بويى جانە سالماعى دا سول جەردە ولشەنەدى.
– اتىم – ايمان. توعىز جاستاعى قىزىمنىڭ گەموفيليا اۋرۋىمەن اۋىرعانىنا – 2 جىل. №7 ەمحانادا ەسەپتە تۇرمىز. جازعى دەمالىس كەزىندە بالامدى ساۋىقتىرۋعا اپارسام با دەپ ەدىم. مۇنداي ەمدى ەلىمىزدىڭ قاي جەرىنەن تەگىن الۋعا بولادى؟
– گەموفيليا اۋرۋىمەن اۋى-راتىن بالالار ساۋىقتىرۋ ەمىن بۋراباي اۋىلىنداعى قان اۋرۋىمەن اۋىراتىن بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردى ساۋىقتىرۋ ورتالىعىندا قابىلداي الادى. ول جەردە كەشەندى ەم-دوم: وتتەگى تەراپياسى, ەمدىك گيمناستيكا, فيتوتەراپيا جاسالادى, سونداي-اق, مۇندا بالالارمەن پسيحولوگتار, الۋمەتتىك قىزمەتكەرلەر جۇمىس ىستەيدى. ءبىزدىڭ ەمحانادا ەسەپتە تۇرعاندىقتان, بالاڭىزدىڭ اۋرۋى بويىنشا كەپىلدەندىرىلگەن تەگىن مەديتسينالىق كومەك اياسىندا ءتيىستى دارىلەرگە رەتسەپت تە الا الاسىز.
– ەكى قىزدىڭ اناسىمىن. ءوزىمنىڭ دەنساۋلىعىم مىقتى بولماعان سوڭ, كوپ بالا تۋعا تىرىسپادىم. ۇلكەنىم ۋنيۆەرسيتەتتە وقيدى, قۇدايعا شۇكىر, وسى كۇنگە دەيىن دەنساۋلىعىنا شاعىمدانىپ كورگەن جوق. ال, سەگىزىنشى سىنىپتى اياقتاعالى جۇرگەن كىشى قىزىمنىڭ ءبىر باسىندا توقسان توعىز اۋرۋ بار. سودان دا بولار, ءوزى تىم نازىك. ءسال سۋىق تيسە, اۋىرىپ قالادى. ايتىڭىزشى, وسى سوڭعى كەزدەرى دارىگەرلەر مەكتەپ وقۋشىلارىن الدىن الا تەكسەرۋ كەزىندە كوبىنەسە قانداي سىرقات تۇرلەرىن انىقتاپ ءجۇر؟
– ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار. سوڭعى ۋاقىتتا مەكتەپ جاسىنداعى بالالار اراسىندا ءالسىز, اۋرۋشاڭ بالالار كوپ. ەمحانامىزداعى دارىگەر مامانداردىڭ تەكسەرۋلەرىنىڭ ناتيجەسى كورسەتكەنىندەي, بۇگىنگى جەتكىنشەكتەردىڭ كوبى انەميا, ياعني, قاننىڭ قۇرامىنداعى قىزىل تۇيىرشىكتەردىڭ ازايۋى, مايتابان, سكوليوز, ميوپيا سياقتى سىرقات تۇرلەرىمەن ءجيى اۋىرادى.
– وسىنداي سىرقاتى بار بالالارعا سىزدەردەن قانداي ءدارى-دارمەكتەردى تەگىن الۋعا بولادى؟
– اۋىر جانە ورتاشا انەمياسى بار بالالارعا بىزدە تەگىن دارىلەر بەرىلەدى. سونىمەن بىرگە, جوعارىدا اتى اتالعان اۋرۋلار بويىنشا ەسەپتە تۇرعان جاسوسپىرىمدەردىڭ ەمحانامىزداعى فيزيو جانە لفك كابينەتتەرىندە تەگىن ەمدەلۋلەرىنە مۇمكىندىكتەرى بار.
گۇلبارشىن وكەشقىزى
