جۋىردا نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆتى قابىلداعان قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ استانانى اباتتاندىرۋ جۇمىستارىنا تىڭ سەرپىن بەرۋدى تاپسىردى. راسىمەن, وتكەن جيىرما ءبىر جىلدا باس قالانى كوركەيتۋ بويىنشا اتقارىلعان ءىس از ەمەس بولسا دا, الدا ءالى دە جاسالۋى ءتيىس اۋقىمدى جۇمىستار بار. سونىڭ ىشىندە اۋلالاردى اباتتاندىرۋ, كوگالداندىرۋ, ىشكى ورامدىق جولداردى جوندەۋ مەن جارىقتاندىرۋ جۇمىستارى ۇزدىكسىز ءجۇرىپ تۇرۋى ءتيىس.
قازىر قالا اۋماعىندا 1560 اۋلا بار. ولاردىڭ 1087-ءسى نەمەسە 69,7 پايىزى اباتتاندىرىلعان. بۇل جۇمىس الماتى جانە ەسىل اۋداندارىندا جاقسى ءجۇرىپ جاتىر. العاشقى اتالعان اۋداندا اباتتاندىرۋ كورسەتكىشى 90,4 پايىزدى قۇراسا نەمەسە 387 اۋلانىڭ 350-ءى كوركەيتىلسە, ەكىنشىسىندە بۇل كورسەتكىش 89,2 پايىز (399 اۋلانىڭ 356-سى اباتتاندىرىلعان) شەگىندە تۇر.
قالانىڭ ەسكى بولىگىندەگى بايقوڭىر جانە سارىارقا اۋداندارىندا بۇل ءىس سىلبىرلاۋ. اتاپ ايتقاندا, بايقوڭىردا اۋلالاردىڭ 61,5 پايىزى (234 اۋلانىڭ 144-ءى) اباتتاندىرىلسا, سارىارقاداعى كورسەتكىش بۇدان دا تومەن, ياعني اباتتاندىرۋ 44 پايىزدى عانا (540 اۋلانىڭ 237-ءسى) قۇرايدى.
وسى جىلى قالا بويىنشا جالپى 110 اۋلانى اباتتاندىرۋ كوزدەلۋدە. اۋداندارعا بولگەندە الماتىدا 37 اۋلا كوركەيەدى. ياعني بۇل اۋداندا اۋلالار ماسەلەسى 100 پايىز شەشىلەدى. ەسىلدە 10 اۋلا, بايقوڭىردا 23 اۋلا, ال سارىارقادا 40 اۋلا جوندەلەدى. ءبىز كەلتىرگەن تسيفرلار وسى كەيىنگى اتالعان اۋداندا اباتتاندىرۋدى قارقىندى جۇرگىزۋ كەرەكتىگىن كورسەتىپ وتىر. بۇعان اتالمىش اۋداننىڭ «بيۋدجەتكە قاتىسۋ» جوباسى دا سەپتەسەدى دەپ ويلايمىز. كۇنى كەشە عانا وسى جوبا اياسىندا اتقارىلعان جۇمىستاردى كورىپ كەلگەن قالا اكىمى التاي كولگىنوۆ تە وسىعان نازار اۋداردى.
كەيىنگى جىلدارى نۇر-سۇلتان قالاسىندا ساياباقتار مەن شاعىن باقتاردىڭ كوبەيگەنىن قالا تۇرعىندارى بايقاپ وتىرعان بولار. باسقاسىن ايتپاعاندا, سول جاعالاۋداعى 87,91 گەكتار اۋماقتى الىپ وتىرعان بوتانيكالىق باقتىڭ ءوزى نەگە تۇرادى! اتاۋى ايتىپ تۇرعانداي, بۇل باق حالىقتىڭ دەمالىسى ءۇشىن عانا ەمەس, عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ماقساتىندا دا بوي كوتەردى. كوركىمەن الىستان كوز تارتاتىن نىسان ءالى تالاي ادامدى تامساندىرادى دەپ ويلايمىز.
جالپى ەلوردا اۋماعىندا وسى كۇندەرى 455 مىڭ اعاش ءوسىپ جاتىر. بيىل تاعى 31900 اعاشتى وتىرعىزۋ جوسپارلانۋدا. ەسىل اۋدانىندا – 15 مىڭ, الماتىدا – 9 مىڭ, بايقوڭىردا – 7 مىڭ جانە سارىارقادا 900 اعاش ەگىلمەك.
شاھارداعى جالپى اۋماعى 14500 شارشى مەتردى قۇرايتىن 81 اۋلاىشىلىك جول جوندەلدى. سونىڭ ەڭ كوبى ەسىل اۋدانىندا – 50 جول. ودان كەيىنگى ورىندارىندا سارىارقا – 12, بايقوڭىر – 10 جانە الماتى – 9. ارينە, جوندەلگەن اۋلاىشىلىك جولداردىڭ ۇزىندىعى ءبارى بىردەي ەمەس. شارشى مەترلەرگە شاققاندا ەسىل مەن الماتى الدىڭعى ورىنعا شىعادى. بۇل اۋدانداردىڭ كورسەتكىشى بىردەي, ياعني اۋلاىشىلىك جولداردىڭ 4500 شارشى مەترى جوندەلگەن. بايقوڭىردا 3000 شارشى مەتر جانە سارىارقادا 2500 شارشى مەتر جوندەلدى.
بيىل ەلورداداعى 857 ۇيگە 2881 جارىقتاندىرۋ قوندىرعىلارى ورناتىلدى. الايدا ءالى دە جەتكىلىكسىز. نۇر-سۇلتان اكىمى التاي كولگىنوۆ العاشقى رەت قالانى ارالاۋعا شىققاندا, قالانىڭ تىرشىلىگىن قامتاماسىز ەتەتىن ماڭىزدى نىساندارعا بارعانىمەن قاتار, شاھاردى جارىقتاندىرۋدى دا تەكسەردى. جاعدايمەن تانىسىپ شىققاننان كەيىن «شاھار بالانسىنا الىنباعاندىقتان, قالادا شامدارى جانباي تۇرعان نەمەسە مۇلدەم جارىعى جوق كوشەلەر بار. بۇعان جول بەرۋگە بولمايدى. ونىڭ ۇستىنە بۇل كوشەلەرمەن ەرەسەك ادامدارمەن قاتار بالالار دا جۇرەدى. اسىرەسە, جازعى كانيكۋل ۋاقىتىندا جەتكىنشەكتەر وسى كوشەلەر بويىمەن كوپ قاتىنايدى. سوندىقتان قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى شۇعىل ارەكەتتى قاجەت ەتەتىنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك» دەپ, ءتيىستى تاپسىرمالاردى بەردى.
ءسوزىمىزدى تۇيىندەي كەلگەندە, كورسەتىلگەن ماسەلەلەردىڭ ءبارى – اباتتاندىرۋ دا, كوگالداندىرۋ دا, جولداردى جوندەۋ دە, جارىقتاندىرۋ دا قالا كەلبەتى مەن شاھار تۇرعىندارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە بارىپ تىرەلەدى. ال بۇل ماسەلەلەرگە نەمقۇرايلى قاراۋعا بولمايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى.
